1. Личэбник-Час-на мовы, якая абазн-е пэўную або няпэўную колькасць, мае катэгорыю склону, а таксама менш выразна граматычныя катэгорыі роду і ліку. Лічэбнікі могуць ужывацца ў якасці самастойных слоў, што абазначаюць адцягнены лік, і несамастойна ў спалучэнні з субстантывамі. адзін, два, сем; тры вучні, дваццаць чалавек, адна пятая лугу; двое саней, трое клоп-чыкаў; пяты ўрок. Паводле значэння л. Падз-ца на коль-касныя і парадкавыя. Колькасныя л. адказваюць на пыт. колькі? У спалучэнні з назоўнікамі яны абазнача-юць колькасць прадметаў, асоб: дзесяць сталоў, два-наццаць кніг, сем вучняў або пэўную частку: адна трэцяя поля. Без назоўнікаў колькасныя лічэбнікі абазначаюць абстрактныя (адцягненыя) лікі і ўжыва-юцца ў матэматыцы: дванаццаць дзеліцца на тры. Колькасныя л. Падз-а на 3 групы:лічэбнікі, якія абаз-ць цэлыя лікі: адзін, тры, пяць, пятнаццаць;дробавыя л., якія абаз-ць дробавыя лікі:адна шостая, сем пятых;зборныя л., якія абаз-ць сукупнасць прадметаў: двое, трое, шасцёра.Парадкавыя л. Адк-ць на пыт. які? каторы? Яны паказваюць на парадкавы лік прадмета сярод інш. прадметаў пры пералічэнні: другі дом, пяты пакой, восьмы паверх, шаснаццаты дзень, семдзесят другі год.Паводле структуры л. Падз-ца на простыя (адзін, тры, шэсць), складаныя (пяцьдзесят, васьмідзесяты) і састаўныя (дваццаць тры, сто сем-дзеспт шосты).Л-і змян-ца па склонах. Л. адзін, два, абодва змяняюцца па родах, а л-к адзін - і па ліках: адзін дом, адна кніга, адно акно; два дамы, дзве кнігі, два акны; абодва дамы, абедзве кнігі, абодва акны; адны сані.Лічэбнікі могуць быць любым членам сказа: Дзевяць і восем - семнаццаць. Сёння ў дваццатай школе сустрэча з пісьменнікамі.
3. Лексiкалогiя як раздзел мовазнауства.
Лексiка (грэч. Lexikos – слоунiкавы, lexis - слова) – гэта усе словы якой – небудзь мовы ц I дыялекту. Тэрмiнам «лексiка» абазнац таксама сукупнасць слоу, якiя ужываюц у пэунай сферы дзейн (прафес лекс) або у творах асобнага пiсьменнiка (лекс Я. Коласа).Раздзел мовазнауства, якi вывучае слоунiкавы склад мовы, лексiчныя значэннi слоу, iх паходжанне, развiцце I ужыванне, называецца лексiкалогiяй.
Наша мова склад са слоу. Слова – гэта фанетычна I граматычна аформленая адзiнка мовы з пэуным значэннем. Словы служаць для моуных зносiн памiж людзьмi. Значэнне слова – гэта прынятая грамадствам суадноснасць гукавой абалонкi слова з пэуным прадметам цi з явай рэчаiснасцi.
Асн знач слова – называць прадметы, iх прыметы, дзеяннi, з явы. Самастойныя словы (назоўнікі, прыметнікі і інш.) маюць свае лексічныя і граматычныя значэнні. Лексічнае значэнне перадаецца асновай слова, грамат ы ч н а е значэнне выражаецца канчаткам, прыназоўнікаi ліку, часу, ладу і інш. Граматычныя значэнні слоў вывучае граматыка, лексічныя - лексікаяогія . Адрозніваюць два асноўныя лексічныя значэнні слова: прамое і пераноснае.
Прамое значэнне непасрэдна ўказвае на прадмет, з'яву, дзеянне, якасць. Так, у сказе Дзеці ахвотна чытаюцъ казкі усе словы маюць прамое значэнне: дзеці - хлопчыкі або дзяўчынкі, ахвотна - з радасцю, з прыемнасцю, чытаюцъ - успрымаюць напісанае, вымаўляючы ўголас ці самі сабе, казкі - апавядалышя творы вуснай народнай творчасці.
Словы, якія маюць адно лексічнае значэнне, называюпда адназначнымі. Значна больш у лексіцы мнагазначных слоў. Уласцівасць слоў мець некалькі лексічных значэнняў называецца мнагазначнасцю. У мнагазначных словах можа быць некалькі прамых і пераносных значэнняў. Пераносныя значэнні - гэга значэнні, якія ўзніклі у слове у выніку пашырэння першапачатковага значэння пры пераносе якасці, уласцівасці аднаго предмета на другі. Пераносныя значэнні слова - другасныя, вытворныя, і ўсведамляюцца яны толькі у супастаўленні з прамым значэннем таго самага слова. Напрыклад, слова плынь мае 3 значэнні: 1) рух вады у рэчках, морах: рачная плынь; 2) перан. вялікая маса людзей, якая рухаецца у адным напрамку: людская плынь,3) перан. напрамак у якой-небудзь галіне дзейнасці: літаратурная плынь. Амонiмы, сiнонiмы у бел. мове.
Амонiмы – два цi больш слоу, якiя гучаць аднолькава, але маюць розныя значэннi.
Амонiмы падзяляюцца на:
Лексiчныя амонiмы – гэта словы, якiя адносяцца да адной часцiны мовы, супадаюць напiсаннем I гучаннем ва усiх формах поунасцю або часткова:метрыка – вучэнне пра вершаскладанне I памер верша у лiтаратуразнаустве; метрыка – выпiска з метрычнай кнiгi аб даце нараджэнняю.
Марфалагічныя амонімы, або амаформы - гэга словы, якія звычайна адносяцца да розных часцін мовы, супадаюць гучаннем і напісаннем у адной ці некалькіх марфалагічных формах: 1)вусны (назоўнік) - губы і 2)вусны (прымет) - не пісьмовы.
Фанетычныя амонімы, або амафоны - гэга словы, якія гучаць аднолькава, але пішуцца па-рознаму: плод і плот, везці і весці,урад і ў рад.
Графічныя амонімы, або амографы - гэга словы, якія пішуцца аднолькава, але адрозніваюцца у вымаўленні месцам націску: музыка і музыка (музыкант), прагнуць і прагнуць, вараны і вараны.
С і н о н і м ы (грэч. - аднайменны) - гэха словы, якія абазначаюць адно паняцце, але адрозніваюцца адценнямі значэння або стылістычнай афарбоўкай, гучаннем і напісаннем: клікаць - зваць, гукаць; звычай — традыцыя, звычка, завядзёнка.
Два ці больш сінонімаў (звычайна яны адносяцца да адной часціны мовы) утвараюць сінанімічны рад. Напрыклад: адважны - смелы, муокны, храбры, бясстрашны, гераічны, гроюйскі, рашучы, доблесны.
дакладнасць.Паводле спосабаў узнікнення і ўжывання у мове сінонімы падзяляюцца на семантычныя, стылістычныя і кантэкстуальныя.
Семантычныя (або сэнсавыя) сінонімы адрозніваюцца сэнсавымі адценнямі значэння. Яны могуць ужывацца без абмежаванняў у любым стылі мовы: стары, даўнейшы, даўні, старадаўні; песціцъ, лашчыць, мілаваць; гаварыць, размаўляць, казаць, гутарыць.
Стылістычныя сінонімы маюць розную стылістычную афарбоўку. Кожны стылістычны сінонім адносіцца да гутарковага або кніжнага стылю мовы і выражав адносіны аўтара да вы-казвання (адабральныя, ласкальныя, жартаўлівыя, неадабральныя, асуджальныя, іранічныя, пагардлівыя, грубыя): вайсковец (разм.), вояка (разм., іран.), ратнік (кніжн., высок., уст.), віцязь (кніжн., паэт., уст.) - да семантычных сінонімаў воін, боец, салдат, ваенны; баяцъ (разм.), балбатаць (раз).
Кантэкстуальныя (або аўтарскія) сінонімы - гэта словы, якія набываюць новае пераносна-вобразнае значэнне толькі у кантэксце (асобным творы пісьменніка).