4.2 Шешім қабылдауды қолдаудың автоматты жүйесінің құрылу принциптері

Басқарылатын шешім қабылдауды қолдаудың автоматты жүйесі басқарудың ақпараттық жүйенің жеке жағдайын қарастырады. Жалпы мағынада ақпараттық жүйені жиналатын, тасымалданатын және таралатын ақпарат көмегімен процедуралар мен ресурстар жиынтығы деп қарастыруға болады. Басқарудың ақпараттық жүйесі ақпарат өңдеуде барлық деңгейлердің менеджерлерінің мұқтаждарын қанағаттандыра алатын аппаратты, бағдарламалық және ұйымдық құралда жиынтығына ие.

Басқарылатын ақпараттық жүйенің (Management Information Systems - MIS) табиғи дамуы мен жалғасуы және мәліметтер базаларымен басқасқарылатын жүйе ретінде пайда болған қазіргі заманғы шешім қабылдауды қолдаудың жүйелері (ШҚҚЖ) күнделікті басқарылатын қызмет тапсырмасының шешілуіне максималды арналған жүйеге ие, шешім қабылдайтын адамдарға (ШҚА) көмек көрсету арналған әбзел болып табылады.

Дәстүрлі басқарылатын ақпараттық жүйеден (MIS) ШҚҚЖ маңызды ерекшелігі менеджер әдетте MIS сияқты ішкі емес, DSS сыртқы құраушысы болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда менеджер интерактивті үрдісте шешімді алу үшін компьютерлік ақпараттық жүйемен өзара әрекеттесуі керек. Демек, DSS ШҚА өзара әрекеттесетін жүйенің біріншілік элементтері сияқты экономико-математикалық үлгілерін интегралдайды (5 кесте).

DSS соңғы пайдаланушыға мәліметтер мен әбзелді құралдармен басқару мүмкіндігін береді. MIS қолдану кезінде пайдаланушылар аналитик, жобалаушы және программисттің кәсіби штатынан ақпараттарды алады. MIS орташа менеджерлердің құрылыстық ақпараттық ағындарына қалыптасады. DSS басты басқарушы және орташа менеджерлеріне, өзгеруге, иілу мен жылдам реакцияға бейімделеді. DSS-та мүмкіндіктердің аз мөлшері бар, өйткені пайдаланушыларды құрылыстық ақпараттық ағындармен байланыстырады және сәйкесінше үлкен акцент үлгілерде, ұсыныстарда және график бейнесінде жасалады. DSS сияқты, MIS та кәсіби талдау мен жобалауға сүйенеді. Бірақ әдетте MIS жүйенің дамуының дәстүрлі методологиясынан болатын сияқты уақытта DSS жүйелері интеракционды, ешқашан аяқталмаған.

5 Кесте - mis және dss ерекшеліктері

MIS	DSS
Акцент алдын ала анықталған стандартты процкдуралар, оларды шешу ережелері және ақпараттық ағындар кезінде тапсырмаларды құрастыруда дайындалады.	Акцент шешімдерде жасалады. Компьютер құрылысы мен аналитикалық көмек қажет, бірақ менеджер бағалары өте маңызды.
Ұтыс шығыс, қажетті уақыт, қызмет көрсететін персоналдар сандарының және т.б. төмендеуінен тұрады.	Ұтыс менеджерге өзінің тиімділігін өсіруіне көмектесу мақсатымен диапазон мен шешім үрдістерінің комьютерлену мүмкіндіктерін кеңейтуден тұрады.
Менеджермен шешімді қабылдауға әсер тікелей емес, себебі қажетті мәліметтерге рұқсат қамтамасыз етіледі.	Менеджерге әсер оның бақылауы астында қажетті жабдықты құрудан тұрады, шешім үрдісін автоматтау, мақсатты анықтау және шешімге қысым көрсету талпыныс болып табылмайды.
Жүйеге ақпаратты енгізу, сақтау, ақпаратты іздеу және талдау тапсырмаларын шешеді.	Жүйеге ақпаратты енгізу, сақтау, ақпаратты іздеу және тереңдетілген талдау (ақпаратты-іздеу, жедел, интеллектуалды) тапсырмаларын шешеді.

Өңдеу және ШҚҚЖ қолдану аймақтарының кеңеюіндегі дамуы оларды құру концепцияларынан да, оларда болатын әрбір функциялардан бейнелену жетілуінен тәуелді. ШҚҚЖ құруға екі амалды қарастыруға болады:

• Оның рационалдылық көзқарасымен шешім өңделетін және негізі операцияны басқару және зерттеу туралы ғылым болып табылатын нормативті;

• Жасанды интеллект дәстүрінде және экспортты жүйелердің методологиясында негізделген дескриптивті.

Шешім қабылдауды қолдаудың интеллектті жүйелерін өңдеу конструктивті амалды түсіндіреді: біріншіден, атрибутты базаларға сұраныстарды формалануға қатысатын параметрлердің басым саны қажет, тұтынушыны минималды жүктей отыра автоматты формалау, соған қоса функция – ақпараттың конструктивті таңдалуы орындалады. Ары қарай интеллектуалды жүйе көмегімен ақпарат сұраныс нәтижесінде алынған картада визуализациялау ғана емес, сонымен қатар оның бағаларын суреттеуге және орындауға болады. Соңында жүйе жұмысының нәтижесі шешімді қабылдау үшііін тұтынушыларға ұсынылған болуы керек.

Интеллектуалды жүйенің өте маңызды ерекшелігі логиканың өзі оның пайдалнушымен өзара әрекеттесуі әдетте функционалды тапсырманы шешілу үрдісімен жасалатындығы болып табылады, сондықтан мұндай жүйемен жұмыс анықтамалық жүйеге қарағанда ол үшін қарапайым және табиғи көрінеді.

Интеллектуалдының ақпараттық-анықтамалық ШҚҚЖ салыстырғандағы айрықша ерекшеліктері 6 кестеде көрсетілген.