Тематическай былааннар
Ґірэтэр уонна иитэр µлэлэр дьµірэлэґиилэрин тилэри ситиґэргэ оскуола±а µірэтиллэр предметтэр темаларын ис хоґоонноруттан о±ону биллэрэр, иитэр, дьо±ур иІэрэр, сайыннарар ірµттэрин чопчулаан, уруок сыалын комплекснайдык туруоруу ирдэниллэр. Тірµт култуура чопчу темаларын µірэтэргэ кини ис культурологическай уратытыгар оло±уран, иитэр µлэ±э аналлаах текстэри наардааґын, о±о ійµн, тылын сайыннарар, билиитин эбэр чахчылары таба туґаныы, дьо±уру иІэрэр µлэлэри талан тэрийии соруга турар. Маннык хайысхалаах µлэ тірµт култуура чопчу тематын бµтµгннµµ тµмэн былаанныыры эрэйэр. Онон теманы барытын уруоктарынан аттаран, чопчу сыал-сорук туруоран былааннааґыны тематическай былаан дэнэр.
Тематическай былааны оІороругар учууталга наадалар: календарнай былаан, учебник, методичнескай ыйынньыктар уонна дидактическай матырыйааллар. Учуутал атын предметтэри кытта сибээґи олохтуурга дьулуґуохтаах.
Уруок былааннара кылаас о±олорун уонна то±оостоох усулуобуйалары (уруок ыытыллар кэмин, тема±а табыгастаах ньымалары, тэриллэри уо.д.а.) учуоттаан оІоґуллаллар. Кинилэри бэлэмнииргэ тірµт култуура методикатын, психология, педагогика туґааннаах ыйыыларын-кэрдиилэрин били наада буолаллар.
Бу былааны оІостуулар булгуччулаахтар. Былаана суох эбэтэр ситэтэ суох былаанынан ханнык да баай опыттаах, тірµт култуура±а дириІ билиилээх киґи µчµгэйдик µлэлиир кыа±а суох.
Уруок былааннара
Учуутал уруокка хайдах бэлэмнэнэриттэн, былааны хайдах оІосторуттан кини µлэтин ситиґиитэ, о±олор тірµт култуура±а билиилэрэ, сыґыаннара улахан тутулуктаах. Уруок былаана диэн учуутал уогнна о±лолор µлэлэрин былааннааґын. Кини икки араастаах: бастакыта – тэнийбит былаан, иккиґэ- конспект-былаан.
Уруокка о±олор учуутал тэрийиитинэн, салалтатынан µлэлээн били ылаллар. Онон кини дьайыытыттан уруок бары ірµттэрэ тутулуктаналлар. Былаан оІороругар учуутал маннык кірдібµллэри тутуґуохтаах:
VI. УЧУУТАЛ ИДЭТИН ҐРДЭТИНИИТЭ УОННА ҐЛЭЛИИР УСУЛУОБУЙАТЫН ТЭРИНИИТЭ
6. Тірµт культура учууталын методическай бэлэмэ.
Способности, знания, методическая готовность учителя национальной культуры.
Тірµт култуура предмет быґыытынан суолтата
Тірµт култуура учууталын сµрµн уратыта, µлэтэ
Тірµт култуура учуутала µірэхтээґин эйгэтигэр. БилиІІи кэмІэ, оскуола±а тірµт култуура учууталын суолтата. Бу эйгэ±э бэйэтин миэстэтин булар учууталы бэлэмнээґин.
Учуутал методическай бэлэмэ
Тірµт култуура учууталын µлэтин сµрµн уратыта: 1) Кини иитэр-µірэтэр µлэтэ улам байан уонна кэІээн иґэр; 2) Кини киґилии майгыта сµрµн суолтаны ылар; 3) Киґилии сиэргэ-майгыта улахан оруоллаах.
Г.С. Попова – Санаайа µс кут Айар кут толору киґи буолуу киґитийии
Григорий Григорьевич Попов – Боотой
Попова Матрена Алексеевна -
Учууталы бэлэмнээґин: 1) Идэ тірµітэ, учуутал личноґын сайыннарыы; 2) Учуутал бэйэтин сайыннарыыта, айымньылаах µлэ±э туґаайыыта; 3) Јйµн уонна уйул±атын киґититэр духовнай сайдыыта; 4) Тірµт култуура учуутала методическай бэлэмІэ наадыйар. Мілтіх методическай бэлэмнээх учуутал µірэниэн уонна µірэтиэн ба±арбат, ол иґин оскуолаттан барарга тиийэр. Методика диэн о±ону µірэтии искусствота, айар µлэ буолар; 5) Билиини хаІатарга дьулуґуу – учууталы бэлэмнээґин тірµтэ. Ол аата µірэх, наука, µірэтэр µлэ суолтатын толору ійдііґµн буолар.
Учуутал µлэтигэр уґулуччу суолтаны педагогиканы, психологияны билиитэ, µлэтигэр айымньылаахтык туґаныыта ылар. Иитэр-µірэтэр µлэ сокуоннарынан, ирдэбиллэринэн, формаларынан салайтарыы; о±о психологиятын, ійдітір—биллэрэр процесс ымпыгын сатабыллаахтык туґаныы; µірэтэр µлэни сатаан чинчийэр, кэтээн кірір дьо±ур – барылара педагогика уонна психология тірµттэрин дириІник билиигэ оло±ураллар. Онон тірµт култуураны оскуола±а µчµгэйдик, ситиґиилээхтик, туґалаахтык µірэтэр туґуттан учуутал педагог уонна психолог быґыытынан µчµгэй бэлэмнээх буолуохтаах эбит.
Тірµт култуура методиката сайда, хамсыы турар процесс.
Учуутал, онон, тірµт култуураны µірэтии соруктарын, ис хоґоонун, ханнык хайысхалаах, туох кідьµµстээх ньымалардаах буолуохтаа±ын ійдµіхтээх. Холобур, тірµт култуураны оскуола±а µірэтии соруктарын ылан кірµі±µІ. Илья Гаврильевич Баишев «Бµтµн оІоруу» программатыгар µірэх соруга биир – киґи µтµі сырдык кµµс (Айыы кµµґэ) кыайарыгар итэ±эллээх, бэйэтин дьоллоох дьыл±атыгар эрэллээх буоларын ситиґэн, киґи бэйэтин кµіртэнэн, сайдан, кыа±ыран, бар±аран иґэригэр тиэрдии. Г.С. Попова «Тірµт култуура» программа сыала - Киґи айыл±а о±ото, айыл±а киґи алаґата диэн тірµт ійµ саха о±отугар туттаран иІэрии; тыыннаах ситимІэ киллэрии; о±о кіІµл айар киґи буоларыгар кіміліґµµ.
Учуутал тірµт култуура араас салааларын µірэтии уонна бэйэни, айар дьо±уру сайыннарыы методикаларын дириІник билиэхтээх.
Бэйэни сайыннарыы диэн тугуй? µс кут эт-хаан, ій-санаа, сиэр-майгы
Айар дьо±уру сайыннарыы диэн тугуй?
Ити киниэхэ ханнык теманы хайа усулуобуйа±а ордук кідьµµстээхтик ійдітµіххэ сібµн чопчу быґаарарыгар кіміліґір. Ол эрээри учуутал методика ньымаларын, албастарын бэйэтин уратытыгар табыгастаахтык, айымньылаахтык туґанар буолла±ына эрэ µірэтэр µлэтэ ситиґиилэниэн сіп.
Тірµт култуураны µірэтии методикатынан сэбилэнии диэн µірэтэр ньымалары, албастары билии; эрчиллиилэр системаларын, дидактическай матырыйааллары, араас тэриллэри табан туґаныы эрэ буолбатах. Манна іссі киирэллэр учуутал методика навыктарын иІэриниитэ эмиэ: µлэ былаанын сатаан оІостуута; кірдірін µірэтэр тэриллэри, аныгы техническэй средстволары, компьютернай программалары (Microsoft Power Point о д.а.), интерактивнай дуосканы сатаан туґаныыта; о±олор активностарын кібµтэр, бэрээдэги тутар сатабыла; дор±оонноохтук саІарара, кэпсиирэ у од.а.
Учуутал методическай билиитин сайыннарар, байытар суолларынан буолаллар – методическай литератураны µірэтиитэ, бэйэтин уонна атын учууталлар µлэлэрин, опыттарын чинчийиитэ, кэтээн кірµµтэ, педагогическай аа±ыыларга, проектнай µлэ±э кыттыыта, анал курстарга сылдьыы.
Манны таґынан уруогу ырытыы ирдэбиллэрин µчµгэйдик билиэххэ наада. Уруок – µірэтэр-иитэр µлэ сµрµн формата. Уруогу ырытыы араас ис хоґоонноохтук тэрийиллэр. Ол ырытаор киґи туруорунар сыалыттан тутулуктаах.