I. Саха Республикатын норуоттарын культурата предмети оскуола±а µірэтии

1. Национальнай оскуоланы саІардан сайыннарыы Концепция сµрµн балаґыанньалара, принциптэрэ (автор Е.П. Жирков).

Основные положения и принципы Концепции обновления и развития национальных школ в Республике Саха (Якутия) (автор Е.П. Жирков).

2. О±ону тірµт култуураны тилиннэриинэн уонна салгыы сайыннарыынан уґуйан иитии-сайыннарыы Эркээйитин сыаллара-соруктара уонна сµрµн санаалара. (Автор А.П. Оконешникова).

«Эркээйи» - программа развития личности ребенка в процессе приобщения дейтей к процессу возрождения и дальнейшего развития культуры народов Якутии. (Автор А.П. Оконешникова).

3. Тірµт култуураны оскуола±а µірэтии суолтата.

Роль и значение изучения предмета национальной культуры в школе.

4. Дидактика ирдэбиллэрин төрүт култуураны үөрэтиигэ туттуу.

5. Тірµт култуура программаларын тутула, ис хоґооно - Саха сирин тірµт омуктарын культурата (1992); Бµтµн оІоруу (И.Г. Баишев 2002); Тірµт култуура (Г.С. Попова 2007).

Структура и содержание программ по национальной культуре:

- Культура коренных народов Якутии. Программа для якутской школы (И.Г. Баишев, Р.И. Бравина, Т.И. Петрова, 1992);

- Аборигенная экзистенция. Базисная программа для средней школы по национальной культуре коренных народов Якутии (Илья Гаврильевич Баишев, 2002);

- Национальная культура. Программа для I-II ступени обучения. (Г.С. Попова, 2007).

6. Тірµт култуураны µірэтиигэ учебнай - методическай литература (1992-2000 сс, 2000-2010 cc. 2011). Тірµт култуура учебниктара.

1. Национальнай оскуоланы саІардан сайыннарыы Концепция сµрµн балаґыанньалара, принциптэрэ (автор е.П. Жирков).

Основные положения и принципы Концепции обновления и развития национальных школ в Республике Саха (Якутия) (автор Е.П. Жирков).

Бу докумуон элбэх омук – саха, нуучча, эбээн, эбэІки, дьµкээгир, чукча, долган – тµмсэн олорор дойдутун политическай тирэ±эр толору хоруйдуур. Концепция Саха АССР Министирдэрин сэбиэтэ 1991 с. ыам ыйын 23 к. 272 Уура±ынан бигэргэппит, бµгµІІэ диэри дьиІнээх докумуонунан буолар.

Концепция СР µірэх ситимигэр саІа туґаайыыны ыйбыта: µірэх ис хоґоонугар олохтоох сир-дойду уратытын, экология туругун, норуот хаґаайыстыбаларын ураты суолталаах хайысхаларын, олохтоох дьон олорор эйгэтин учуоттуур киллэґиги киллэрэр.

Концепция µірэх ситимин демократизациялыыр, гуманнай, гуманитарнай оІорор ійтін сиэттэрэн, о±о тіріібµт тылынан иитиллэр-µірэнэр Конституциянан кірµллµбµт демократическай быраабын олоххо киллэрэр сµрµн хайысханы тутуґар. Онон маннык сэттэ принциби араарар:

1. О±о оскуола±а киириэн инниттэн орто µірэ±и ылыар диэри тіріібµт тылынан иитиллэр, µірэнэр быраабын толору хааччыйыы.

1. О±о ійі-санаата, майгыта-сигилитэ сайдарыгар омук психологиятын уратыларыгар оло±уруу, норуот ыччатын иитэр µгэстэрин туґаныы.

1. Ґµнэр кілµінэни национальнай культуура±а уґуйуу, ібµгэ µгэстэригэр µірэтии, норуот кутун-сµрµн, µтµі ійµн-санаатын киґи – аймах уопсай култууратын кытта дьµірэлээн иІэрии.

1. Билии-кірµµ предметтэрин, духуобунай, эстетическэй, физическэй уонна µлэ±э иитии сµнньµнэн национальнай-региональнай компонены туттуу.

1. Олохтоох усулуобуйаттан уонна баар кыахтан кірін, араас тииптээх о±о тэрилтэтин, национальнай оскуоланы арыйыы, µірэх былаанын араас варианын туґаныы.

1. А±ыйах ахсааннаах хотугу норуоттар тылларын ірµґµйэргэ о±о тэрилтэтигэр уонна оскуола±а тіріібµт тылы киэІник туттуу.

1. О±ону дьиІнээх олоххо, µлэ±э бэлэмнээґин, саІа экономическай сыґыаІІа кіґµµ ирдэбилин учуоттааґын.

Бу концепция хас биирдии саха о±ото тірµт култууратыгар тирэнэн Аан дойду култууратыгар тахсар суолун арыйар, педагогика чугастан-ыраахха диэн суолун тутуґар. Ол аата о±о ыыра сыыйа кэІээн, олох аартыгар тахсар. Омук тірµт култуурата иІмит эрэ киґитэ атын дьону кэрэхсэтэр, ылсар-бэрсэр, атастаґар, аныгы ійдібµлµнэн, култуурунай сэґэргэґиигэ (диалог культур) кыттыґар кыахтаах буолар.