§ Правасвядомасць і прававая культура
1. Паняцце і структура правасвядомасці
2. Паняцце і структура прававой культуры
3. Прававое выхаванне і адукацыя
Правасвядомасць – складаны рэгулятыйны феномен, які праз сферу свядомасці рэгламентуе грамадскія адносіны ў публічнай сферы.
Правасвядомасць – форма псіхічнага і ментальнага адлюстравання прававых феноменаў.
Правасвядомасць – форма грамадскай свядомасці, форма асэнсавання знешніх праяў права.
Праз правасвядомасць пэная норма звязваецца з паводзінамі пэнага суб’екта.
Чалавек рацыянальна збіраецца выконваць або невыконваць норму.
Прававая свядомасць звязвае норму з паводзінамі і адлюстроўвае ўнутраныя матывы і мэты індывіда, на якія ўплывае ўвесь комплекс сацыяльнага рэгулявання.
У праве існуе фенамен злоўжывання правам, калі індывід выкарыстоўвае права з мэтай нанясення шкоды іншым суб’ектам.
Правасвядомасць фактычна выступае самастойным рэгулятыйным элементам, які існуе адначасова з сістэмай норм і фактычна вызначае належныя або неналежныя спосабы рэалізацыі права.
Правасвядомасць з аднаго боку ўзнікае на падставе адзнакі дзеючай прававой сістэмы ( кваліфікуе права як адпаведнае або неадпаведнае); з другога боку – гэта сапраўдны самастойны сацыяльны рэгулятар, які трансфармуе ці аб’ядноўвае праявы ўсіх сацыяльных рэгулятараў ва ўсіх публічных сферах. Правасвядомасць мае фактары:
агульнасацыяльныя
нацыянальныя
рэлігійныя
класавыя
геграфічныя
прафесійныя
Структура правасвядомасці, якая падзяляецца на віды і ўзроўні.
Па ўзроўню тэарэтычнага асэнсавання падзяляюць:
навукова-тэрэтычная (дактрынальная)
прафесійная
звычайная (эмперычная)
Па колькасці носьбітаў:
індывідуальная
калектыўная
сацыяльная
Таксама выдзяляюць высокі, сярэдні і нізкі ўзроўні правасвядомасці.
Выдзяляюць прававую дакртыну, ідэалогію і псіхалогію.
Вельмі часта правасвядомасць звязваюць з сумленным выкарыстаннем права ў знешняй жызні, з прызнаннем яго сацыяльнай каштоўнасці і значнасці.
Прафесійная правасвядомасць звязана з 2 аспектамі:
актыўнае або пасіўнае карыстанне правам
адпаведнасць ідэалам дабра і справядлівасці
Прававая псіхалогія – сукупнасць сітуатыўных, імперычных уяўленняў аб праве, якія ўзнікаюць у працэсе сацыяльнага ўзаемадзеяння. Прававая псіхалогія вельмі цесна звязана з маральна-рэлігійнымі якасцямі.
Прававая ідэалогія - сукупнасць тэарэтычных, рацыянальных поглядаў на права, на яго месца ў грамадстве і г.д.
Прафесійная правасвядомасць – правасвядомасць людзей, якія прафесійна выкарыстоўваюць права. Гэта правасвядомасць залежыць ад пэўнай прафесіі і мае свае супярэчлівыя накірункі.
Прававая свядомасць – катэгорыя,адлюстроўваючая стаўленне чалавека да права. Правасвядомасць уключае прызнанне годнасці, праў і свабод чалавека; прызнанне права на ўласнасць і вынікі працы, сацыяльную адказнасць чалавека за жыццё грамадства.
Ільін атаесамляе правасвядомасць з сумленнем і лічыць, што правасвядомасць звязвае духоўныя каштоўнасці і сацыяльныя паводзіны індывіда.
Аўтаномнасць чалавека ад грамадства патрабуе паэных гарантый на ўласнасць чалавека і на вынікі сваёй працы.
Правасвядомасць можа быць станоўчай і хворай (дэфармаванае ўяшленне аб праве).
Правасвядомасць як сацыяльны фенамен мае пэўнае месца і пэўную ролю ў соцыуме, правасвядомасць павінна адлюстроўваць гэту ролю, не перавышаючы і не зніжаючы яе.
Дэфармацыя правасвядомасці бывае 2-х відаў: прававы нігілізм і прававы ідэалізм. Прававы нігілізм выступае ў 2-х формах:
А) адмаўленне станоўчай ролі права, яго станоўчых каштоўнасцей у сацыяльным рэгуляванні
Б) сумленнае парушэнне норм права, ігнараванне любога прымуса.
Прававы ідэалізм – наданне праву той ролі, якую яно не можа выканаць. Адбываецца перавышэнне ролі права ў сацыяльным рэгуляванні.
Правасвядомасць выконвае функцыі:
рэгулятыўная
азначальная
інфармацыйная
пазнавальная
выхаваўчая
Прававая культура. Прававая культура – шматбаковы тэрмін, які выражае:
форму культуры ў прававой сферы
належныя стэрэатыпы па выкарыстанню права
якасць выкарыстання права
Культура – пэўныя знешнія і ўнутраныя мадэлі паводзінаў, адпавядаючыя або неадпавядаючыя пэўным эталонам.
Прававая культура вызначае тыя пазіцыі, праз якія вызначаюць месца права ў сістэме сацыяльнага рэгулявання, само стаўленне да права. Прававая культура – псіхалагічнае стаўленне людзей да права, тыя мадэлі паводзінаў, якія псіхалагічна прызнаюцца належнымі.
Правая культура можа быць высокай і нізкай. Нізкая характарэзуецца адмаўленнем ролі права ў сацыяльным рэгуляванні, або выкарыстанне права толькі ў выгадных для асобы выпадках. Высокі – прызнанне належнага за правам месца ў сацыяльным рэгуляванні, прызнанне права як сродка вырашэння сацыяльных канфліктаў.