§ Асновы тэорыі прававой дзяржавы

1. Паняцце і прыкметы прававой дзяржавы

2. Развіццё прадстаўленняў аб прававой дзяржаве

3. Суадносіны дзяржавы і грамадскай супольнасці

4. Праблемы пабудовы прававой дзяржавы у РБ

Прававая дзяржава – сучасная палітыка-прававая канцэпцыя, якая адлюстроўвае ўяўленні аб належнай форме ўзаемадзеяння дзяржавы і чалавека.

Прыкметы прававой дзяржавы:

• Абарона праў і свабод чалавека

• Падзел улады

• Прыярытэт прынцыпаў міжнароднага права

• Магчымасць абскарджання рашэння дзяржаўнага органа

• Наяўнасць рыначнай эканомікі і грамадскай супольнасці

• Наяўнасць палітычнай сферы ўзаемадзеяння грамадзян з дзяржавай

• Сацыяльная накіраванасць

• Верхавенства закона

Прававая дзяржава ўзнікае ў ўзаемадзеянні з грамадскай супольнасцю, разглядаецца канстытуцыйная сістэма права і палітычныя інстытуты, якія рэальна забяспечваюць правы народа.

Прававая дзяржава – складаная канцэпцыя, якая ўключае ў сябе светапоглядныя асновы, філасофскія, ідэалагічныя і іншыя.

Існуе другое стаўленне да гэтай канцэпцыі:

1. Выкарыстанне ў рэальным дзяржаўным будаўніцтве

2. сродак палітычнага ціска

У прававой дзяржаве трэба выдзеляць фармацыйны і змястоўны кампаненты.

Фармацыйны кампанент – замацаванне прававых прынцыпаў, норм у практыцы і заканадаўстве.

Кельзэн ставрае канцэпцыю канстытуцыйнага суда (нарматівізм).

Змястоўны кампанент акцэнтуе ўвагу на мэтах дзяржавы на стаўленне дзяржавы да інтарэсаў чалавека.

Прававая дзяржава павінна разглядаць чалавека ў якасці вышэйшай каштоўнасці.

На працягу развіцця грамадства існуюць розныя канцэпцыі аб ідэальнай дзяржаве і кожны народ робіць свае акцэнты пры выбары ідэала.

Прыярытэт права больш характэран для Западу, дзе права не залежыць ад асобы кіраўніка.

Усход – прыярэтэт харызматычным лідэрам і асабістым якасцям пэўных людзей.

Пачынальнік канцэпцыі прававой дзяржавы – Платон.

Платон і Арыстоцель акрамя прававога закона акцэнтуюць увагу на складаным дзяржаўным механізме, які можа забяспечыць улік усіх грамадскіх думак.

Рым акцэнтуе ўвагу на прыярытэт права ў рэгуляванні грамадскіх адносін.

Старажытны Усход разглядае права не як самастойную катэгорыю, а як праяву вышэйшых форм арганізацыі соцыума. Закон мае дакладнае і абсалютнае значэнні. Змест закона вызначаецца дамінуючай рэлігіяй.

Змястоўна прававая дзяржава ўзнікае ў Візантыі падчас вызначэння неабходных суадносінаў паміж царквой і дзяржавай.

Прававая дзяржава і грамадзянская супольнасць – гэта калькі з тэрмінаў “імперыя” і “царква”.

Прававая дзяржава ўзнікае з хрысціянскага прынцыпа падзелу існавання чалавека на сакральнае і свецкае.

Канцэпцыя прававой дзяржавы ўключае наступныя праблемы, якія выцякаюць з канцэпцыі праў асобы:

1. Хто разглядаецца ў якасці чалавека?

2. Хто павінен абараняць правы і інтарэсы чалавека?

3. Хто з’яўляецца галоўным парушальнікам праў і свабод чалавека?

Прававой дзяржавай можна назваць толькі тую, якая абмяжоўвае сябе праз светапогляд у рэгуляванні грамадскага жыцця.

Прававая дзяржава прызнае чалавека вобразам і падабенсвам Бога.

Хрысціянства пакідае за чалавекам пэўную аўтаномную сферу, куды дзяржава не мае магчымасці ўмяшацца.

У межах канцэпцыі прававой дзяржавы свабоды чалавека – пэўныя юрыдычныя гарантыі яго аўтаноміі, яго свабоднай волі.

Візантыя прапаноўвае формы ўзаемадзеяння дзяржавы і царквы праз 4 прыслоўя: незлітна, непадзельна, непревращено, несоедінімо.

Прававая дзяржава і грамадзянская супольнасць ахопліваюць адных і тых жа людзей, якія жывуць на пэшнай тэрэторыі; яны маюць розную функцыянальную накіраванасць; яны не могуць знікнуць або замяніць сабою адзін аднаго; паміж імі павінна быць пэўная форма ўзаемадзеяння. Існуе таксама супрацьпастаўленне: народ і дзяржава, грамадзянская супольнасць і дзяржава.

Дзяржава ёсць праекцыя з народа, якая ажыццяўляе сацыяльнае кіраванне і якая прадстаўляе народ. І дзяржава, і грамадзянская супольнасць маюць розныя, часам супрацьлеглыя інтарэсы, якія павінны быць сбалансаваны.

Візантыя вызначае мэты развіцця дзяржавы імкненнем да дасягнення рэлігійных каштоўнасцей. Права неабходны, але другасны элемент.

Рэанімацыя канцэпцыі прававой дзяржавы ўзнікае ў Заходня Еўропе падчас Рэфармацыі і звязана з:

• падзеннем ролі царквы ў грамадстве

• змяненне сацыяльных і чалавечых прыярытэтаў з нябесных на зямныя

Прававая дзяржава звязваецца зналежнай арганізацыяй сацыяльнага кіравання і прызнаннем натуральных правоў асобы.

Права разглядаецца як неад’емная частка дзяржавы. Акцэнт на права робяць найбольш заіожная частка 3-га саслоўя.

Узнікненне прававой дзяржавы звязваецца асабістымі і палітычнымі правамі.

Развіццё абсалютнай дзяржавы 1) павышае ролю права 2) прыводзяіць да атаесамлення права і дзяржаўнага праізволу.

Дзярдава, якая не прызнае ідэй натуральнага права, лічыцца тэраніяй.

Прававая дзяржава ў сучасным сэнсе ўзнікае ў XIX ст, у сэнсе таго, што дзяржава павінна быць звязана сваімі законамі.

Манархія не была заўсёды абсалютнай, яна абмяжоўвалася не столькі пісаным правам, сколькі традыцыямі.

Рэспубліканцы не прытрымліваліся гэтых традыцый, а таксама свайго права.

Законы з’яўляюцца абавязковымі як для грамадзян, так і для дзяржаўных службоўцаў.

У ХІХ ст. правая дзяржава звязваецца з прызнаннем праў і свабод чалавека, роўнасцю перад законам, прызнаннем грамадзянскіх і палітычных праў, наяўнасці палітычнай сістэмы падзелу ўлады. Прававая дзяржава ў гэты перыяд не забяспечвае сацыяльнай справядлівасці. Канцэпцыя прававой дзяржавы акцэнтуе ўвагу на свабоду індэвідаў выбіраць палітычную ўладу, пры гэтым не акцэнтуе ўвагу на забеспячэнні сацыяльнай справядлівасці.

ХХ ст. параджае канцэпцыю сацыяльная дзяржавы, якая змагаецца з сацыяльнымі канфліктамі. Сацыялшьная дзяржава ўзнікае як антыпод прававой дзяржаве. Сацыяльная дзяржава ўзнікае ў межах камуністычных і аўтарэтарных рэжымаў.

Пасля Другой сусветнай вайны пад уплывам сацыяльна-дэмакратычнага прынцыпа “усеагульнага дабрабыту”; дзе дзяржава ўмешваецца ў эканоміку і падтрымлівае неабходныя класы і групы насельніцтва.

У сучаснасці канцэпцыя прававой дзяржавы ўключае канцэпцыю сацыяльнай дзяржавы і спрабуе быць больш эфектыўнай у сацыяльным і грамадскім кіраванні.

Кожнае права чалавека сае сваю каштоўнасць і грамадскае вымярэнне. Адсутнасць фінансавання перашкаджае ў рэалізацыі гэтых праў.

Неад’емным элементам прававой дзяржавы з’яўляецца ўяўленні аб грамадзянскай супольнасці – саюз абосукупнасць свабодных грамадзян, якія з’яўляюцца раўнапраўнымі і свабоднымі і ўступаюць паміж сабой у эканамічныя, палітычныя і іншыя сувязі. Грамадзянская супольнасць – гэта сацыяльна-эканамічная аснова для прававой дзяржавы. У грамадзянскай супольнасці адбываецца супрацьпастаўленне той сферы, дзе грамадзяне роўныя паміж сабой, дзе яны свабодныя ўступаць у адносіны і сферы татальнага кантролю дзяржавы і аўтарэтарнага падпарадкавання дзяржаве. Грамадзянская супольнасць ведае ўладу, але гэтая ўлада ідзе знізу і выражаецца ў функцыянаванні грамадскіх аб’яднанняў і самакіраванні. Улада з’яўляецца выбарнай і незаўсёды прафесіянальнай. Адносіны ў грамадзянскай супольнасці маюць больш дагаварны і кансэнсуальны характар. Грамадзянская супольнасць мае як актыўную, так і пасіўную супольнасць. Да актыўнай адносіцца эканамічная і палітычная. Звычайна грамадзянская супольнасць атаесамляецца толькі з палітычнай і эканамічнай. Грамадзянская супольнасць - пасіўныя стэрэатыпы паводзінаў, якія адлюстроўваюць нацыянальную і іншыя індыфікацыі. Грамадзянская супольнасць складаецца з гаварлівай меньшасці і маўклівай большасці. Большасць – пэўны канцэнсус адносна развіцця дзяржавы, адносна асноўных форм дзяржаўнай улады, каштоўнаснай іерархіі. Грамадзянская супольнасць складаецца не толькі з індывідуальных грамадзян, але і з калектыўных суб’ектаў ( царква і рэлігійная канфесія, прафесійныя саюзы і грамадскія аб’яднанні). Кожны з калектыўных суб’ектаў сваім чынам аб’ядноўвае людзей, фармалізуе іх інтарэсы і каштоўнасці. Грамадзянская супольнасць не можа існаваць без дзяржавы, якая адлюстроўвае яе персаніфікацыю грамадскай супольнасці як усяго насельніцтва дзяржавы. Народ: эліта і ўсе іншыя. Грамадзянская супольнасць складаецца з актыўных і пасіўных элементаў. Актыўныя больш актыўна ўдасканальваюць сацыяльны інтарэсы, а пасіўныя згаджаюцца або не згаджаюца з гэтым выражэніем і адлюстроўваюуь сацыяльныя каштоўнасці. Грамадзянская супольнасць рэгулюе свае адносіны на падставе парва і патрабуе ад дзяржавы забеспячэння яго вяршынства. Праз права вызначаюцца адносіны паміж публічнай уладай і элементамі грамадзянскай супольнасці, вызначаюцца сферы і метады ўплыву грамадзянскай супольнасці на дзяржаву. Устойлівасць грамадзянскай супольнасці залежыць ад аўтаномнасці яе членаў, асновай якой з’яўляецца ўласнасць.

Прававая джзяржава – гэта складаная з’ява, якая можа разглядацца як светапоглядная, ідэалагічная, палітычная дактрына. Кожная з гэтых праяў можа канфліктаваць з іншай. Канцэпцыя прававой дзяржавы – гэта вынік развіцця Заходняй цывілізацыі, якая дэперсаніфіцырывала ўладу.

На ўзроўне светапогляда прававая дзяржава дазваляе чалавеку мець метафізічную аўтаномнасць ад чалавека і калектыва. Права на чалавечую годнасць з’яўляецца асновай цывілізацыі.

Канстытуцыйны ўзровень: замацаванне ідэй прававой дзяржаўнасці ў Канстытуцыі (роўнасць людзей перад законам, узаемная адказнасуь грамадства і дзяржавы, вярнынства права, магчымасць фарміравання дзяржаўных органаў грамадствам, падзел улады, празрыстасць дзяржаўнага кіравання, магчымачць абскарджання дзеянняў дзяржавы.

Юрыдычны ўзровень: наяўнасць юрыдычных і працэсуальных механізмаў, якія дэталізуюць асноўныя прынцыпы прававой дзяржавы.

Пабудова прававой дзяржавы мае пэўныя этапы; прахаджэнне пэўнага этапу патрабуе пэўнага часу і з’яўляецца паслядоўным:

1. Наяўнасць уўяленняў аб прававой дзяржаве і светапоглядзе

2. Наяўнасць палітычных і грамадскіх рухаў, якія выкарыстоўваюць ідэі прававой дзяржавы ў сваіх лозунгах

3. Шырокае грамадскае прызнанне ідэй прававой дзяржавы

4. Замацаванне ідэй прававой дзяржавы ў Канстытуцыі і праграмных ідэалагічных дакументах дзяржавы

Прававая дзяржава павінна закранаць:

• адказнасць грамадзян за сваю дзяржаву і адказнаць дзяржавы за савіх грамадзян

• пазітыўную палітычную дзейнасць, накіраваную на вырашэнне сацыяльных супярэчнасцяў і ўзмацненне дзяржавы

• наяўнасць эканамічнай базы, якая забяспечвае сацыяльны дабрабыт і падтрымку бедных слаёў насельніцтва

• эфектыўнае размеркаванне абавязкаў паміж грамадствам і дзяржавай

Прававая дзяржава павінна стварацца у адпаведны час і забяспечваць надзейную бяспеку грамадства.