13. Прававое і сацыяльнае становішча сялян Беларусі. Змены ў прававым і сацыяльным становішчы сялян ў хvі ст.

Прававое становішча сялян у асноўным замацавана ў валасных граматах, агульназемскіх граматах і ва ўсіх трох статутахх.

Сяляне падзяляліся: гаспадарскія сяляне, панскія сяляне, царкоўная сяляне.

Найбольш зажыточныя сяляне, якія неслі ваенную службу маглі карыстацца 2 валокамі зямлі, лічыліся свабоднымі, маглі пераходзіць да другога феадала.

Залежныя ад феадала сяляне: людзі цяглыя, асадныя, агароднікі.

Людзі цыглыя: маглі карыстацца 1 валокай зямлі: абавязан несці павіннасці.

Агароднікі: іх зямельны надзел 2 моргі; асноўная павіннасць – паншчаные работы. Колькасць агароднікаў павяліячвалася за кошт пераходу челядзі на землю, разарэння і аграблення ў час вайны, эксплуатацыі.

Заканадаўчыя акты другой паловы 16ст – прадпісывалі вялікакняжецкай адміністрацыі і асобным феадалам пераводзіць челядзь у разрад агароднікаў.

У залежнасці мелі ці не мелі права пераходу ад аднаго феадала к другому: пахожыя і не пахожыя.

Сяляне-даннікі: не падпарадкоўваюцца феадалу, несліпавіннасці на карысць князя або дзяржавы.

Халопы-челядзь нявольная – найбольш быспраўныя.

Беззямельные сяляне: халупнікі, кутнікі – наймаліся ў работнікі, або займаліся рамеством. Прававое стновічша: забаранялася займаць пасады ў дзяржаўным апараце, не дапускаліся нрава. соймы, удзельнічалі ў мясцовых валасных справах.

Статут 1588: сялянам забаранялася набываць маенткі і землю.

Залежныя сяляне: не мелі права без дазволу свайго пана меняць або выбіраць месца жыхарства, абязаны выконваць усе павіннасці, падвергалісь суду феадала.

14. Прававое і сацыяльнае становішча гараджан Беларусі ў хіv–хvіі ст.Ст

Прававое становішча мяшчан замацоўвалася ў гарацкіх граматах.

Маемаснае становішча забяспечвалася звычаевым правам, у некаторый ступені рознымі прававымі актамі

Найбольш багатыя мяшчане: валодалі маенткамі, абавязаны былі несці ваенную службу на раўне са шляхтай.

Асноўная маса насельніцтва горада: не мелі землеўладанняй, не маглі іх набываць, наследванне маемасці мяшчанамі ажыцяўлялася на аснове звычаевага права.

Асабістыя права мяшчан залежылі ад горада ў якім пражывалі.

Найбольш багатыя мяшчане карысталіся правам судзіцца толькі ў магістрацкім судзе. Справы простых мяшчан – падсудны магістрацкаму суду, старасце, намесніку старасты і феадалу.

Мяшчане буйных гарадоў вызвалены ад паншчыны (акрамя работ па будаўніцтву і рамонту замка). Унасілі налог у дзяржаўную казну.

Прававая няроўнасць гараджан замацавана ў артыкуле 6 раздзела 13 статута 1588.

Палітычнымі правамі мяшчане беларускіх гарадоў не валодалі. Асноўнымі спосабамі іх уплыву на заканадаўства былі падача у рада чалавідных і простага люду.

Яны мелі права аб’ядноўвацца ў саюзы па прафесіі – цехі, і ў релігійна-асыетніцкія канфесіі – брацтва.

15. Люблінская унія (гісторыка-прававая характарыстыка).

Вкл ў 16ст апынулася ўў цяжкім становішчы: насядалі польскія феадалы і каталіцкае духавенства, імкнучыся захапіць землі беларусі; пачалася Лівонская вайна, былі захоплены рад гарадоў беларусі.

Пытанне аб ахове заходніх граніц і абарон насельніцтва ад разбойніцкіх нападкаў узнімаліся на соймах ВКЛ. Але ўрад Жыгімонта Аўгуста не прымяняй дзейсных загадў супраць гэтых нападаў.

У 1549 жігімонт Аўгуст заключыў пагадненне з Габсбургамі, скія абяцалі яму узброенную дапамогу супраць непаслушэнства падданых.

Вялася шырокая прапаганда па злюццю Польшчы з ВКЛ. Каталіцкія прапагандісты абяцалі, что уся дробная і сярэдняя шляхта атрымае такія ж правы і палітычнае значэнне ў дзяржаве, як і буйныя феадалы.

Жыгімонт Аўгуст у 1563 выдаў прывілей, якім абвяшчаліся роўныя правы шляхты с католікамі. 13 сакавіка 1564 выдаў дэкларацыю, у якой абвясціў што адмаўляецца ад сваіх праваў на землі ВКЛ, адракаееца і ўступае іх Польшчы. Феадалы княства выступілі супраць дэкларацыі.

Феадалы вялі перамовы з прадстаўнікамі Польшчы про больш цесны саюз дхвюх дзяржаў, але пры ўмове захавання раўнапраўя.

Пастанова Віленскага сойма 1563: зацвердзіў інструкцыю для перемоваў з Польшчай аб уніі. Ідэю уніі з польшчай на ўмовах раўнапраўя падтрымлівала большасць феадалаў княства – спадяваліся гэтым замацаваць свае становішча унутры княства і атрымаць дапамогу ў вайне з расіей.

У снежні 1568 Жыгімон выдаў грамату, у якой абяцаў ахоўваць правы і інтарэсы княства і не прымушаць яго прадстаўнікоў да уніі. Клятвенныя абяцанні і дамаўленні, а таксама надзеі атрымаць дапамогу ў вайне схілілі княства з’явіцца ў Люблін на перамову.

Пасяджэнні Люблінскага сойма пачаліся 10 студзеня 1569. Польскія феадалы заявілі, штор жадаюць поўнай ліквідацыі княства і падрыхтавалі дакумент і запатрабавалі яго падпісання без ніякага абмеркавання – 15 лютага прадстаўнікі ВКЛ адмовіліся падпісаць дакумент, 1 сакавіка пакінулі Люблін.

5 сакавіка Жыгімонт выдаў незаконны акт аб адлучэнні ад ВКЛ Зямель і далучэнні іх да Польшчы. Гэта не дало магчымасці ВКЛ далей самастойна весці вайну, і вымашаны балі падпісаць акт уніі на ўмовах Польшчы.

Акт Люблінскай уніі быў аформлены ў выглядзе прывілея дагавора, зацверджаны пастановай Люблінскага сойма 1 ліпеня 1569. Тэкст: у двух экземплярах.

Тытул і пасады ВКЛ заставаліся. Збіраюцца толькі агульныя соймы і адна Рада. Дагаворы з іншымі краінамі толькі са згоды ободвух народаў.

Пасля смерці Жыгімонта Аўгуста юрыдычна было прызнана захаванне адасобленасці ВКЛ.

Гэтае аб’яднанее спарадзіла новую дзяржаву – Рэч Паспалітую