13. Гарадзельски прывилей.

У гады княжання Витаута ВКЛ дамаглося найбольшай магутнасци; Поспехи палитыки Витаута у пэунай ступени з'яуляюцца выникам яго цэнтрализатарскай палитыки. Ён скасавау буйныя княствы, у Полацк i Вицебск замест князёу были накираваны намесники i г.д.

Найбольшы аутарытэт Втаут набыу пасля раз­грому Тэутонскага ордэна 15 лшеня 1410 г. пад Грунвальдам. Глыбокае задавальненне, атрыманае у вынику сумеснага процистаяння крыжакам, выкликала да жыцця новыя спробы унии i болып цеснае зближэнне Польшчы i ВКЛ. Аднак Польшча, якую падштурхоувау каталицки свет, жадала навязаць свае умовы усходняму суседу. Таму, кали па иницыятыве Ягайлы у кастрычнжу 1413 г. у Гарадзелъским замку (на Заходним Бугу) выпрацоували умовы унии. дзвюх дзяр­жау, кароль i польская шляхта пачали шукаць падтрымку у шыроких слаях литоускай i беларускай шлях­ты каталицкага веравызнання.

Асноуныя палажэнни Гарадзельскай унии юрыдыч­на замацаваны у трох граматах (прывилеях). Пер­шая выдадзена ад имя 47 польских феадалау, якия надзяляли 47 феадалау-католикау ВКЛ сваими гербами i тым самым прымали ix у свае гербавае брацтва. У другой феадалы-католики прымали гербы польских феадалау i абяцали быць з iмi у вечным сяброустве i саюзе. У выпадку смерци Витаута яны абяцали не абираць сабе князя без нарады i згоды польских феа­далау. Тыя у сваю чаргу у выпадку смерци Ягайлы таксама не павинны были выбираць новага караля без парады i згоды Витаута i феадалау ВКЛ. У трэцяй грамаце, якая увайшла у гисторыю як Гарадзельски прывшей, польски кароль Ягайла i вялжи князь Витаут абяцали прызначаць на дзяржауныя пасады феада­лау-католикау, якия прыняли польския гербы, i дазваляць iм свабодна распараджацца маёмасцю у свaix маёнтках, каб узняць ix грамадскае становшча. У прывилеи канстатавалася, што з прыняццем каталицтва ВКЛ "далучаецца, уключаецца, злучаецца, перадаецца" Польскаму каралеуству.

Канстатацыя таго факта, што караля Польшчы павинны были выбираць тольки са згоды Витаута i фе-адалау ВКЛ, сведчыла аб раунапрауным становишчы ВКЛ i Польскага каралеуства, а словы аб злции дзяржау не мели у той час новага дзяржауна-прававога значэння, бо саюз дзвюх дзяржау не змяниуся, застаушыся у форме персанальнай унии.

Сцвярджэнне, што усе некатолики, у асноуным праваслауныя, не павинны были дапускацца на дзяржауныя пасады i засядаць у панскай Радзе, мела идэалагичны, а не практычны характар, бо болишасць мясцовага кирауництва i значная частка паноу-рады

12. Крэуская уния.

Вялшае княства Литоускае з першых дзён свайго инавання вымушана было прыняць на сябе удары нямецка-каталицких захопникау. У другой палове XIV ст. найбольш сур'ёзным ворагам княства стау Тэутонски ордэн, яки вёу захопницкия войны пад лозунгами хрысциянизацыи литоуцау- паганцау. Знешнепалитычнае становишча ВКЛ ускладнялася i у сувязи з узрастаннем магутнасщ Маскоускай Pyci, якая имкнулася далучыць заходняруския, беларуския i украинския земли.

У той час адносшы памиж Польшчай i ВКЛ характарызавалися не тольки сутычками, але i имкненнем да саюзу, асаблива у пытани процидзеяння тэутонскай агрэсии. Зближэнню дзвюх Kpaiн садзейничау шчасливы вьпадак. У 1380 г., пасля смерщ Kaзимipa III, карона Польшчы перайшла да Анжуйскай дынасции, якая киравала у Венгрыи. Аднак у 1381 г. кароль Людвзх Анжуйски памёр i на польски трон была прызначана яго дачка Ядзвига, якой у той час было 15 гадоу. Пакольки польския феадалы были зацикаулены ва устанауленни цесных сувязяу з ВКЛ, вяликаму князю Ягайле было прапанавана на пэуных умовах стаць мужам Ядзвиги i каралём Польшчы.

Зацикауленасць ва умацаванни адносин з Польшчай была i у Ягайлы. Саюз дазваляу умацаваць як знешния, так i унутраныя пазицыи пануючага класса ВКЛ. Па иницыятыве Польшчы 14 жшуня 1385 г. у замак Крэва — рэзидэнцыю вяликага князя — прыехали польския паслы. У вышку перамоу были выпрацаваны умовы дзяржауна-прававога саюза Польшчы i ВКЛ, што знайшло увасабленне у спецыяльным акце. У адпаведнасци з гэтым дакументам Ягайла абавязвауся даиучьщь усе земли ВКЛ да Полыпчы; адпусциць ycix палонных палякау; прыняць каталицкую веру и распаусюдзиць яе ва усим княстве; заплацциь 200 тыс, флорынау былому жаниху Ядзвиги, аустрыйскаму прынцу Вильгельму як кампенсацыю за парушэнни дамоуленасцей. Пасля гэтага Ягайла быу абвешчаны каралём Польщчы.

У лютым 1386 г. Ягайла ажаниуся з Ядзвигай пераехау у Польшчу, прызначыушы намесникам у ВКЛ свайго брата Скиргайлу (1вана). Таким чынам, Крэускае пагадненне не пашкодзила незалежнасци княства, не прывяло да яго ликвидацыи (скасавання), а тольки устанавила яго саюзныя адносины з Польшчай пад вяршэнствам Ягайлы.

Таким чынам, з заключэннем у 1385 г. Крэускай унии быу заснаваны дзяржауна-прававы саюз, з якога пачалося паступовае i устойливае зближэнне ВКЛ з Польским каралеуствам. Можна сцвярджаць, што да канца ХУШ ст. псторыя народау Беларуси, Украины, Литвы i Польшчы была звязана з гэтым саюзам. Ён унёс вяликия змены у дзяржауны лад ВКЛ i Польшчы, истотна пауплывау на развиццё сацыяльна-эканамичных, палитычных i куль­турных сувязяу гэтых народау.