- •Хамзин с.Қ. Абдушкуров ф.Б.
- •Қазақстан республикасының стандарттары (қр ст), мемлекетаралық стандарттар (мст), олардың атқаратын міндеті мен құрылуы Стандарттардың міндет атқаруы
- •Стандарттардың құрылуы
- •1. Құрылыс материалдарының негізгі физика-механикалық қасиеттері
- •1.1. Физикалық қасиеттері
- •1.1.1. Шын тығыздықты анықтау
- •1.1.2. Орташа тығыздығы анықтау
- •1.1.2.1. Орташа тығыздықты геометриалық пішіні дұрыс нұсқаларда анықтау
- •1.1.2.2. Орташа тығыздықты геометриялық пішіні дұрыс емес
- •1.1.3. Сусымалы материалдардың үйілген тығыздығын анықтау
- •1.1.4. Кеуектіні анықау
- •1.1.5. Жылу өткізгіштікті анықтау
- •1.2. Механикалық қасиеттер
- •1.2.3. Уатылуды анықтау
- •2. Табиғи тас материалдары
- •2.1. Жыныс құрайтын минералдарының қасиеттерін
- •2.2. Тау жыныстарының қасиеттерін оқып білу
- •3. Керамика материалдары
- •3.1. Сыртқы байқаумен кірпіш сапасын анықтау
- •3.3 Кірпіштің маркасын анықтау
- •4. Органикалық емес (минералды) байланыстырғыш заттар
- •4.1. Құрылыс гипсі
- •4.1.1. Гипс қамырының су қажеттілігін анықтау
- •4.1.2. Гипс қамырының ұстасу мерзімдерін анықтау
- •4.1.3. Гипс байланыстырғыштарының тарту майдалығын
- •4.1.4.Гипс тасының беріктігін (гипс маркасын)
- •4.2.Құрылыс ауа ізбесі
- •4.2.2. IзбестiЊ температурасын ж‰не сЌндiру
- •Iзбес сЌндiру уа‹ытын сынау н‰тижелерi
- •4.2.3. Iзбестегi сЌндiрiлмеген тЏйiрлердiЊ
- •СЌндiрiлмеген тЏйiрлердiЊ мЌлшерi
- •4.3. Портландцемент
- •4.3.1. Цемент ‹амырыныЊ суЉа ‹ажеттiлiгiн аны‹тау
- •4.3.2. †Стасу мерзiмдерiн аны‹тау
- •4.3.3. Цемент кЌлемiнiЊ Ќзгеру бiркелкiлiгiн аны‹тау
- •4.3.4. Цемент тартуыныЊ майдалыЉын аны‹тау
- •4.3.5. Цемент маркасын аны‹тау
- •…Зiн-Ќзi ‰зiрлеуге арналЉан сЋра‹тар
- •5. Аур бетон толтыргыштары
- •5.1.4. Құмның түйір құрамын және ірілік модулін
- •5.2. Қиыршықтас пен малтатас
- •5.2.3. Фракциялы емес қиыршықтастың (малтатастың)
- •6. Бетондар
- •6.1. Ауыр бетонның құрамын анықтаудың есеп-эксперименттiк әдiсi
- •Бетон қоспасының 1 м3 судың ұйғарында шығыны
- •6.2. Сынақ илеу дайындау және бетон қоспасының жылжымалылығын не қаттылығын анықтау
- •6.2.2. Бетон қоспасының қаттылығын анықтау
- •6.3. Бетонның шығу коэффициенттерiн анықтау
- •6.4. Бетон құрамын анықтау
- •6.5. Нұсқалар дайындау
- •6.6. Бетонның берiктiгiн анықтау
- •7. Қ¦рылыс ерiтiндiлерi
- •7.1. Құрылыс ерітіндісінің құрамын іріктеу
- •7.2. Ерітінді қоспасының жылжымалылығын анықтау
- •7.3. Ерітінді қоспасының тығыздығын анықтау
- •7.2. Болат цилиндрлік сауыты
- •7.4. Ерітіндінің иілісте және қысуда беріктік шегін анықтау
2.1. Жыныс құрайтын минералдарының қасиеттерін
оқып білу
Тау жыныстарының құрылыс қасиеттері жыныс құрайтын минералдарының химиялық құрамымен және олардың негізгі физика-механикалық қасиеттерімен анықталды. Оқу зертханасы жағдайларында жыныс құрайтын минералдың түрін балға, болат ине, лупа, металл өлшеу сызғыш, тұз қышқылының 10% ерітіндісін және тағы минерал-эталондарының жиынтығын қолданып анықтауға болады.
Зертханалық оқулары жүргізілгенде минерал-эталондарының жиынтығы беріледі, олар оқулық, минералдар коллекциясын пайдаланып олардың қасиеттерін оқып біледі. Ең алдымен нұсқаның сыртқы белгілерін эталонмен (түсі, жалтырағы, құралымы) және шамамен зерттелетін минералдың аты айтылады. Сосын алдын ала шешімдерді тексеру үшін Моостың қаттылық шкаласы (2.1-кесте) көмегімен минерал қаттылығын анықтайды және 2.2-кестенің бос графалары толтырылады.
2.2. Тау жыныстарының қасиеттерін оқып білу
Тау жыныстарының, минералдардың коллекциясын, оқу әдебиеттерін, дәрістер конспектерін пайдаланып негізгі минералдар мен тау жыныстарының қасиеттерін байқап білу және олардың құрылыста қолдану саласын анықтау керек. Минералдар мөлшері , олардың түрі мен құралымы бойынша тау жынысының түрін, сосын шамамен оның қасиетін анықтауға болады. 2.3-кестенің бос графаларын толтыру керек.
2.1- кесте
Минералдардың қаттылық шкаласы
Қаттылық көрсеткіші |
Минерал аты |
Минералдар сипаттамалары |
1 |
2 |
3 |
1 |
Тальк |
Тырнақпен жеңіл сызылады |
2 |
Гипс |
Тырнақпен сызық қалдырады |
3 |
Кальцит |
Болат пышақпен жеңіл сызылады |
4 |
Балқыма шпат |
Азғантай қысыммен болат пышақпен сызылады |
5 |
Апатит |
Қатты басқанда болат пышақпен сызылады, әйнек сызбайды |
6 |
Ортоклаз (дала шпаты) |
Аздап әйнек тырнайды, болат пышақ сызық қалтырмайды |
7 |
Кварц |
Әйнек жеңіл сызады, болат пышақ сызық қалтырмайды |
8 |
Топаз |
Сондай |
9 |
Корунд |
Сондай |
10 |
Алмаз |
Сондай |
2.2-кесте
Негізгі жыныс құрайтын минералдар
Рет № |
Минералдар атауы |
Химия- лық форму-ласы
|
Тығыз-дығы, г/см2 |
Моос шкаласы бойынша қаттылы-ғы |
Түсі |
Өзгеше ерекшелігі |
Кварц тобы | ||||||
1 |
Кремнезем |
|
2,65 |
7 |
|
|
2. |
Жылтыр тас |
|
2,30 |
2 |
|
|
Алюминий силикаттарының тобы | ||||||
3. |
Корунд |
|
3,80 |
9 |
|
|
4. |
Диаспор |
|
3,40 |
4 |
|
|
5. |
Дала шпаттары: а) ортоклаз б) альбит |
|
2,55 2,76 |
6 6 |
|
|
6. |
Слюдалар: а) мусковит б) биотит в) вермикулит |
|
2,30 2,30 2,30 |
2-3 2-3 2-3 |
|
|
7. |
Каолинит |
|
2,28-2,59 |
1 |
|
|
Темірлі-магнезиалы силикаттардың тобы | ||||||
8. |
Авгит |
|
3,2-3,6 |
5,5-7,5 |
|
|
9. |
Мүйіз қоспа |
|
3,1-3,5 |
5,5-7,5 |
|
|
10. |
Хризотил-асбест |
|
3,2-3,6 |
5,5-7,5 |
|
|
Карбонаттар тобы | ||||||
11. |
Кальцит |
|
2,7 |
3,0 |
|
|
12. |
Магнезит |
|
2,5-2,9 |
3,5 |
|
|
13. |
Доломит |
|
2,1-2,8 |
4,0 |
|
|
Сульфаттар тобы | ||||||
14. |
Гипс |
|
2,3 |
2,0 |
|
|
15. |
Ангидрит |
|
2,9 |
3,0-3,5 |
|
|
Кесте-2.3
Негізгі тау жыныстары
Рет №
|
Тау жыныстары- ның атауы |
Қандай түрге жатады |
Түсі, жал- тыра- ғы |
Құрылы- мы |
Құрамына кіретін минерал- дар |
Орташа тығызды-ғы, кг/м3 |
Сығуға беріктігі, МПа |
Қолдану саласы |
|
Гранит |
|
|
|
|
2600-2700 |
100-190 |
|
|
Гнейстер |
|
|
|
|
2400-2800 |
150-200 |
|
|
Құмдақтар |
|
|
|
|
2000-2800 |
80-200 |
|
|
Диатомит |
|
|
|
|
400-900 |
|
|
|
Ізбесті тастар |
|
|
|
|
1000-2600 |
0,4-100 |
|
|
Диабаз |
|
|
|
|
2700-2900 |
100-300 |
|
|
Каолин балшығы
|
|
|
|
|
2100-2300 |
|
|
|
Трахит |
|
|
|
|
2200-2600 |
60-70 |
|
|
Базальт |
|
|
|
|
1900-3800 |
300-500 |
|
|
Лабродорит |
|
|
|
|
2600-2900 |
100-250 |
|
|
Трепел |
|
|
|
|
350-950 |
|
|
|
Пемза |
|
|
|
|
400-600 |
2-3 |
|
|
Порфирлер |
|
|
|
|
2400-2600 |
130-180 |
|
|
Балшықты тақта тастар |
|
|
|
|
2000-2400 |
100-240 |
|
Өзін-өзі әзірлеуге арналған сұрақтар
1. Тау жынысы деген не ?
2. Минерал деген не?
3. Тау жыныстарының, олардың пайда болу жағдайларына байланысты жіктеуін келтіріңізші.
4 Негізгі жыныс құрайтын минералдарды атап беріңізші.
5. Қасиеттері қандай және қай жерде қолданылады келесі ақтару арқылы пайда болған тау жыныстары: гранит, диорит, габбро, базальт, жанар таудан щығатын туф, сиенит.
6. Барлық шөгінді жыныстардың: құм, гипс, ізбесті тас, бор, трепел, диатомит, пайда болу жағдайлары мен қасиеттері және қолдану саласы қандай?
7. Негізгі метаморфиялық тау жыныстарын атап беріңіз, олардың қасиеттерін сипаттаңыз және қандай мақсат үшін оларды қолдануын көрсетіңіз.
8. Жеңіл толтырғыш ретінде және қаптау үшін байланыстырғыш алуға қолданылатын тау жыныстарын атаңыз.
9. Тау жыныстарынан жасалған бұйымдарды желден бұзылудан қандай тәсілдермен қорғайды?