2. Аудитті жүргізу этаптары. Аудитті жоспарлау процесі.

Қаржылық есеп беруге аудит жүргізу масштабын анықтау кезінде үш негізгі кезеңді бөліп көрсетуге болады:

1.Аудиторлық процедураларды жоспарлау және даярлау

2.Қаржылық есеп беру элементтерін тексеру

3.Пікірді қалыптастыру және тұжырымдаманы құру

300 «Жоспарлау» халықаралық аудит стандартында жоспарлаудың негізгі мақсаты аудитті тимді жүргізуді қамтамасыз ету екендігі көрсетілген.

Аудитор жұмысын дұрыс жоспарлау аудиттің маңызды саласында қажетті көңіл бөлуге, потенциалды мәселелерді анықтауға және жұмысты уақытында аяқтауға көмектеседі.

Тексеруге қатысы бар дәлелдеулерді жеткілікті жеткілікті көлемде жинау аудитор өзіне кәсіби жауапкершілікті алу үшін қажет. Сонымен бірге, жинақталған дәлелдеулер құны төмен болуы керек. Аудиторлық дәлелдеулердің ең төмен құны үшін қам жеу жұмысты жоспарлау қажеттілігін көрсетеді. Сондықтан, аудиторлар әр тексеру үшін мақсаты төмендегідей болатын жоспар құруы керек:

-Аудиторлық процедуралардың қажетті көлемін анықтау;

-Тексеруді жүргізу шығындарын бағалау;

-Аудитті жүргізу сапасын қамтамасыз ету.

Аудит жоспарын құру аудитті жүргізудің жалпы принциптері, сонымен бірге келесідей принциптерге сәйкес іске асырылады:

-Жоспарлаудың кешенділігі;

-Жоспарлаудың үздіксіздігі;

-Жоспарлаудың оптималдылығы.

Аудитті жоспарлаудың кешенділігі принципі, жоспарлаудың алдын-ала аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын құруға дейінгі барлық кезеңдердегі өзара байланыспен келісімдікті қамтамасыз етуді көздейді.

Аудитті жоспарлаудың үздіксіздігі принципі аудиторлар тобына өзара байланысты тапсырмаларды орнату мен жоспарлау кезеңдерін, мерзімдері мен құрылымдық бөлімшелері бойынша байланыстыруды көздейді.

Аудитті жоспарлаудың оптималдылығы принципі аудиторлық ұйымның өзі анықтаған критерийлер негізінде аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасының оптималды вариантын таңдау мүмкіндігі үшін жоспарлау варианттылығын қамтамасыз етуді көздейді.

Жоспарлау – бұл аудитті тиімді орындауға және бір мезгілде елеулі кезеңдердің байқалмай қалу қаупін төмендетуге мүмкіндік беретін процесс. Жоспарлау кез келген тексеруді жүргізу процесінде қайталанылатын аудиторлық шаралар тізімдерін жай механикалық құру емес. Аудитор өз жұмысын тескерілетін ұйымммен танысудан бастау қажет.

Жоспарлау процесін келесі кезеңдерге бөлуге болады.

1. Алдын ала жоспарлау

2. Клиент туралы жалпы ақпаратты жинау

3. Маңыздылық пен аудиторлық тәуекелдікті бағалау

4. Ішкі бақылау жүйесін бағалау

5. Аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын даярлау.

Алдын ала жоспарлау кезеңі аудитор жұмысының келесі кезеңдерін қамтиды:

- Клиентті таңдау және аудитті орындау туралы шешім қабылдау;

- Аудитті орындау үшін персонал таңдау;

- Жұмыс жағдайларын келісу;

- Аудитті жүргізу жөнінде клиентпен шартқа отыру.

Клиентті таңдау және аудитті орындау туралы шешім қабылдау. Аудиторлық фирмалар жағымсыз клиенттермен ынтымақтастық жасауға және қарым-қатынас қажет емес клиенттерге қызмет көрсетуді жалғастыруға міндетті емес. Жаңа клиенттерді таңдау жөніндегі фирма саясаты келесідей элементтерді қамтиды:

- Көзделген клиент беделін, оның қаржылық жағдайының нақтылығын және оның алдыңғы аудиторлық фирмамен өзара қатынастарын бағалау;

- Аудиторлық фирманың мүмкін болатын клиентке қатынасының тәуелсіздігін бағалау.

Аудитті орындау үшін персонал таңдау. Аудит тиімділігін қамтамасыз ету үшін оны жүргізетін персоналды дұрыс таңдау аса маңызды. Аудитті сәйкес техникалық дайындығы және қажетті кәсіби қабілетке ие адамдар жүргізуі керек.Аудиторлық міндеттемелердің кең масштабы кезінде тексеруге басшылары бірнеше қызметкерлер, сонымен бірге заң, салық мәселелері бойынша мамандар қатыса алады.

Жұмыс жағдайларын келісу. Клиент пен аудитор арасындағы қатынас Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» заңының төртінші бабына сай шарт негізінде құрылады. Кез келген шартты құрмас бұрын алдынала келіссөздер жүргізіледі.

Аудитті жүргізу жөнінде клиентпен шартқа отыру. Клиент пен аудиторлық фирма аудитті жүргізу туралы шарт жағдайларын түсіну қажет. Түсініксізді айту үшін осы жағдайларды келісім-хат көмегімен жазбаша түрде тіпкеу қажет.

Маңыздылық пен аудиторлық тәуекелдікті бағалау. Қаржылық есеп беруді тексеруді жоспарлау кезінде аудитор алдын ала жүргізілетін аудиторлық жұмыстың көлемі мен сипатын анықтайды. Бұл кезде клиент «тәуекелдігі» көп болған сайын, жұмыс көлемі үлкен болатынын ескеру керек. Себебі, аудитор маңыздылықпен тәуекелдікті бағалауы керек.

Маңыздылықты бағалау аудиторлық тексерудің барлықкезеңдерінде жүреді: аудитті жоспарлау, орындау және аудит нәтижелерінжинақтау. Жоспарлау кезеңінде аудитор баланстар жеке және қаржылық есеп беру үшін жалпы алынған табыстар мен шығындар туралы есептер бөлімдері үшін маңызды болып табылатындар жайында алдын ала пікір білдіреді.

Маңыздылықты бағалауды аудитор белгілі бірізділікпен орындайды:

-Маңыздылықты бағалау;

-Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдіру;

-Есеп беру элементтері бойынша маңыздылық туралы пікір білдіру;

-Есеп берудегі жиынтық қатені бағалау;

-Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдірумен жиынтық бағалауды салыстыру.

Алғашқы екі пункт жоспарлау кезеңіне жатса, кейінгі екеуі аудиторлық тексеруді жүргізу нәтижелері болып табылады.

Тәуекелдік мынадай нысандарда болуы мүмкін: клиент тұрақсыз нарық жағдайында жұмыс істеп табысқа жете алмауындағы тәуекелдік, басқарудың жүйелі қателерін немесе ішкі бақылау қателерді таба алмауы және түзетпеуі салдарынан қаржылықесеп беру бұрмаланған тәуекелдік.

Ішкі бақылау жүйесін бағалау. Барлық тексерулер кезінде аудитор ішкі бақылаудың әр элементінен аудитті жоспарлауға жеткілікті мәлімет алуы қажет.

Ішкі бақылау жүйесінің элементтері келесідей байланыста қарастырылуы керек:

-шаруашылықты жүргізуші субъект көлемі;

-субъект бизнесінің мәні;

-қызмет құрылымының қиыншылығы;

-субъектінің ақпаратты беру, өңдеу,сақтау және бағалау үшін пайдаланатын әдісі;

-субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін реттеуші заңдық және нормативтік базалар.

Аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын даярлау. Алдынала жоспарлау процесінде алынған мәліметтер негізінде аудитор жалпы жоспарды дайындауға, оның негізінде тексеру бағдарламаларын дайындауға кіріседі.

Жалпы жоспар дайындау процесі ұйым басшылығымен талқыланады. Бұл аудиторлар мен клиент мамандары жұмысын үйлестіру арқылы аудиторлықтексеру тиімділігіне көмекмесуі мүмкін.

Аудитор аудиттің жалпы жоспарын іске асыруға қажетті жоспарланған аудиторлық процедуралар сипатын, оны жүргізу уақыты мен көлемін анықтап, аудит бағдарламасын дайындап, құжатты түрде толтыруы керек.

Аудит бағдарламасы былай әрекет етеді:

• аудитордың ассистент топтары үшін нұсқаулар тізімі;

• аудиторлық топ жұмысының сапасын бақылау құралы;

• аудит мақсаттарын, өткізу уақытын, таңдау көлемін және әр сферадағы таңдау негізін өзгетуді қажет ететін аудиторлық процедуралар жазбасы.

Бағдарлама аудиторлық тексеру құжаттамасының маңызды бөлігі болып табылады және онда аудиторлық тұжырымдаманы дәлелдеу үшінқажет аудиторлық дәлелдердің маңызды бөліктері жазылады. Ол бақылау құралдары тестілерінің бағдарламасы түрінде және негіз бойынша процедура түрінде құрылады.

Бақылау құралдары тестілерінің бағдарламасы ішкі бақылау мен аудит жүйесінің әрекет етуі туралы ақпаратты жинауға арналған әрекеттер жиынтығының тізімін көрсетеді. Негізбойынша аудиторлық процедуралар бухгалтерлік есепке айналымдар мен шоттар бойынша сальдоның дұрыс көрсетілуін жан-жақты тексеруді қамтиды. Бұл үшін аудитор бухгалтерлік есептің қандай бөлімдерін тексеретінін анықтайды және бухгалтерлік есептің әр бөлімі бойынша аудит бағдарламасын құрастырады.