6.2 – Сурет
7 Дәріс. Тиристор
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Тиристор.
2. Тиристордың қолдану саласы
3. Тиристордың сипаттамалары мен көрсеткіштері
Негізгі әдебиет:
1. Ә. Берікұлы. Техникалық электроника. Жоғары оку орындарына арналған оқулық. - Алматы: «Білім», 1995. - 200 б.
2. Прянишников В.А. Электроника: Полный курс лекций. - СПб.: КОРОНА принт, Бином Пресс, 2006. - 416 с.
Қосымша әдебиет:
1. Забродин Ю.С. Промышленная электроника: Учебник для ВУЗов. - М.: Высшая школа, 1982.
Тиристор дегеніміз үш немесе одан да көп p-n өтпеден тұратын, тұрақты eкi күйі бар және бip күйден екінші күйге басқару импульсі арқылы ауысып-қосылу мүмкіндiгi бар электрондық құрылғы.
Тиристорлар электродтар санына карай eкі электронды динистор және үш электродты тринистор болып бөлінеді.
Динистордың екі ғана электроды (анод пен катод) болғандықтан, оның кернеу берілетін кірмесі мен шықпасы бір болып, басқарылу мүмкіндіктерін шектеп, колдану ауқымдарын тарылтады. Тринисторда да шықпалы кернеулері анод пен катодтан алынғанымен, оны меңгеру басқару электродының көмегімен атқарылып, оның пайдалану
мүмкіншіліктерін кеңейтеді. Басқару электроды арқылы тристордың тек қосылуы орындалып, ал оның тоғын тоқтату анод арқылы жүргізілсе, мүндай тиристор бір операциялық немесе толық басқарылмайтын, тіпті жабылмайтын тиристор деп аталады. Тоқты қосу да, ажырату да басқару электродының көмегімен атқарылатын болса, ондай тиристор екі операциялық (кысылу, ажыратылу) толық басқарылатын, жабылатын тиристор деп аталады. Толық басқарылатын тиристорды өндірісте пайдалану ыңғайлы болғанымен, олардың көпшілігі әзірге төменгі қуатты болып, өндірісте қанатын кең жая алмай отыр. Әйтсе де оны жақын болашақтың үлкен үміт күттіретін құрылғы десек қателеспейміз. Екі тиристорды қарама-қарсы паралель қоссақ, онда айнымалы тоқты екі бағытта да өткізіп, оны реттей алатын симметриялық тиристорды, яғни симисторды аламыз.
Тиристордың қолдану саласы. Тиристордың пайдалану өрісі айтарлықтай кең. Бір кездерде ол тіпті әртүрлі генераторлар, триггерлер т.б. аз қуатты құрылғылар жасауға да пайдаланылды, дегенмен, микроэлектрониканың жедел дамуына байланысты тиристорлар аталған бағыттардан ығыстырып шығарылып, өз игілігіне тек жоғарғы қуатты өрісті ғана қалдырды. Нақты айтқанда, олар төмендегідей бағыттарды игеріп отыр. Біріншіден, олар басқарылмалы түзеткіштерде кеңінен қолданылады, мұнда оның бір бағытта ғана ток өткізіп токтың немесе кернеудің белгілі бір бөлігін ғана өткізу қасиеті пайдаланылады. Қандай бөлігін өткізеді деген сұраққа басқару электродына берілген кернеу (тұрақты немесе импульстік) жауап береді. 7.1-суретте келтірілген диаграммада тиристордың ашылуы λ бұрышына кешеуілдетілген импульспен басқарылып, кернеу мен тоқтың жүктемедегі пішіні осы бұрыш шамасына шегеріле шығып отыр. Нақты суретке келтірілгендей λ=900 болса, онда жүктемеге берілетін кернеудің шамасы екі есе аз болады. Ал кернеудің толық шамасын алу үшін λ=0 болуы керек те, бұл басқарылмайтын түзеткіштердің (кәдімгі диодтарды пайдаланғандағы) қасиеттеріне тән болады. λ=1800 болса, жүктемедегі кернеу нөлге тең.
