Бухгалтерлік есеп

Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорын ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға оның несие берушіге кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысал келтіреміз: кәсіпорын банктен 2005 жылы тамыз айының 28 жұлдызындағы № 1326 төлем тапсырмасы мен банктің келісім шарттарына сәйкес, 3000000 теңге сомада қысқа мерзімді несие алды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

ә)Салықтарменбюджеткебасқаміндеттітөлемдердіесептеуден. Бұл операциялар № 3110—3190 «Салықтар мен бюджетке басқа міндетті төлемдер» шоттарының кредиті бойынша бейнеленеді. Салықтардың есептелуі өзіндік құн, жалпы және әкімшілік шығыстары немесе калькуляциялық шоттарға апарылатындықтан, сон- дай-ақперсоналдыңеңбекақысынанұсталатындықтан,шаруашылық операция№3110—3190шоттардыңкредитінентөмендегішоттардың дебетіне жасалады:

Жазудыңдұрыстығынтексереміз:дебеттікжағындаактивтіжәне пассивті шоттар орналасқан. Активті шот (№ 1210) орналасқан кезде баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның дебиторлық қарыз-

211

дары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға салықтар бойынша кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Пассивті шот (№ 3350) орналасқан кезде баланстың пассивінде тек қана өзгерістер болатын 2 типті «Пассивті-пассивті» операция орын алады.Біржағынанеңбекақыбойыншакредиторлыққарыздаркемиді,ал екіншіжағынанбірмезгілдесолсомағасалықтарбойыншакредиторлық қарыздар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысалдаркелтіреміз:1)кәсіпорында2005жылдың1тоқсанында 2005 жылы наурыз айының 31 жұлдызындағы өткізу актісіне сәйкес, өткізілген өнім мен тауарларға 360000 теңге сомада ҚҚС есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

2) кәсіпорында 2005 жылдың 1-тоқсанында 2005 жылы наурыз айының31жұлдызындағыесептерменМСИ-ныңдекларацияларына сәйкес, 28000 теңге сомада жер салығы есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

3) кәсіпорында 2005 жылдың 1-тоқсанындағы есептер мен МСИ-ның декларацияларына сәйкес, өндірістік жұмысшылардың еңбекақысынан 189000 теңге сомада әлеуметтік салық есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

4) кәсіпорында 2005 жылдың 1-тоқсанындағы есептер мен МСИ-

212

ның декларацияларына сәйкес, жеке тұлғалардан табыс салығы 16400 теңге сомада есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

б) Еншілес (қауымдастырылған) ұйымдарға кредиторлық қарыздардан. Бұл операциялар № 3320—3340 «Еншілес (бағынышты) ұйымдарға кредиторлық қарыздар» пассивті шоттарының кредиті бойыншабейнеленеді.Қарыздардыңесептелуіеншілес(бағынышты) ұйымдардың есебінен болатындықтан, шаруашылық операция №3320—3340шоттардыңкредитінентөмендегішоттардың дебетіне

Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында активті және пассивті шоттар орналасқан. Активті шоттар (№ 2411—2930) орналасқан кездебаланстыңактивіменпассивікөбейетін3типті«Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның шаруашылық құралдары мен ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға еншілес ұйымдарға кредиторлық қарыздары көбейеді.

Пассивті шот (№ 3310) орналасқан кезде баланстың пассивінде тек қана өзгерістер болатын 2 типті «Пассивті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан жеткізіп берушіге кредиторлық қарыздар кемиді,алекіншіжағынанбірмезгілдесолсомағаеншілесұйымдарға кредиторлық қарыздар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысалдар келтіреміз: 1) кәсіпорында еншілес ұйымдарға қарыздар есебінен 2005 жылы шілде айының 30 жұлдызындағы № 124 шот-фактура мен жүкқұжаттарына сәйкес, 2700000 теңге

213

сомада материалдар сатып алынды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

2) кәсіпорында бағынышты ұйымдарға қарыздар есебінен 2005 жылы мамыр айының 31 жұлдызындағы № 2 келісімі мен 6 маусымдағы № 1339 төлем тапсырмасына сәйкес, 2000000 теңге сомада банктің қарыздары жабылды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

3) кәсіпорында бірлесіп бақыланатын ұйымдарға қарыздар есебінен 2005 жылы ақпан айының 28 жұлдызындағы № 699 төлем тапсырмасына сәйкес, 1800000 теңге сомада жеткізіп берушілердің шоттары төленді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше

в) Қысқа мерзімді аванстар алудан. Олар бойынша есептер №3510 «Алынған қысқа мерзімді аванстар» пассивті шоттарында бейнеленеді.Активтеркредиторларданалынатындықтан,шаруашылықоперация№3510шоттардыңкредитінен№1010,1040шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында тек қана

214

активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға алынған аванстар бойынша кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысал келтіреміз: кәсіпорын тауар-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін 2005 жылы наурыз айының 21 жұлдызындағы № 933 төлем тапсырмасы мен келісіміне сәйкес, 2000000 теңге сомада қысқа мерзімді аванс алды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

г) Жеткізушілерге болған кредиторлық қарыздардан. Бұл операциялар № 3310 «Жеткізушілерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек» пассивті шотының кредиті бойынша бейнеленеді. Активтер жеткізіп берушілерден келетіндіктен, шаруашылық операция № 3310 шоттың кредитінен № 1310—1315, 1317, 1330, 1420, 7210, 8010 шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның материалдық ресурстары мен шығыстары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға жеткізіп берушілер бойынша кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысалдар келтіреміз: 1) кәсіпорын жеткізушіден 2005 жылы қыркүйек айының 26 жұлдызындағы жүкқұжат пен 845 шотфактураға сәйкес, 1000000 теңге сомаға құрылыс материалдарын

215

алды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

2) құрылыс материалдары келіп түсуінің нәтижесінде сол шотфактураға сәйкес, 150000 теңге мөлшерде өтелуге тиіс ҚҚС-ның сомасы пайда болды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

3) су шаруашылығы мекемесінен мақтаны суару үшін пайдаланған суға 2005 жылы шілде айының 30 жұлдызындағы № 168 шот-фактурасына сәйкес, 160000 теңге сомада шот алынды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

д) Басқа кредиторлық берешектерді есептеуден. Бұл операциялар

№33«Қысқамерзімдікредиторлықберешек»бөлімшесішоттарының кредиті бойынша бейнеленеді. Кредиторлық қарыздардың есептелуі өзіндік құнға, жалпы және әкімшілік шығыстар немесе калькуляциялық шоттарға апарылатындықтан, сондай-ақ персоналдыңеңбекақысынанұсталатындықтан,шаруашылықоперация

№3220,3350,3380,3390шоттардыңкредитінентөмендегішоттардың дебетіне жасалады:

216

декларациялары бойынша

есептер

Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында активті және пассивті шоттар орналасқан. Активті шоттар (№ 7010, 7210, 7310, 8012, 8013) орналасқан кезде баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның шығыстары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға оның кредиторлық қарыздары көбейеді.

Пассивтішот(№3350)орналасқанкездебаланстыңпассивіндетек қана өзгерістер болатын 2 типті «Пассивті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның еңбекақы бойынша кредиторлық қарыздарының көлемі кемиді, ал екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға оның кредиторлық қарыздары көбейеді.

Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысалдар келтіреміз: 1) шойын құю цехының жұмысшылары мен линиядағы персоналға қыркүйек айында 2005 жылы сол айдағы жүктелімдерге сәйкес, 2800000 теңге сомада еңбекақы есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

2) кәсіпорында сырт ұйымдардың қаражаттарын пайдаланғаны үшін2005жылықыркүйекайының13жұлдызындағы№3келісіміне сәйкес, 38000 теңге сомада сыйақылар есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

3) кешенді бригада дәнекерлеушісі А. Сәрсенбаевтың 2005 жылы қыркүйек айындағы еңбекақысынан ережеге сәйкес, 4500 теңге сомада Халық банкінің жинақтаушы зейнетақы қорына 10 %-дық мөлшерде ұсталым жасалды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

217

4) цех бастығы Р. Абдуллаевтың 2005 жылы қыркүйек айындағы еңбекақысынан 2005 жылы қыркүйек айындағы № 2 төлем ведомосына сәйкес, заттай берілген тауарлар үшін 18000 теңге сомада ұсталым жасалды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

Енді міндеттемелердің кему (орындалу) жағдайларын қараймыз.

218

Қысқа мерзімді міндеттемелердің кемуі (орындалуы)

Аталған жағдайларда олар дебет бойынша өтеді. Бұл жерде біз кәсіпорынның тауар-материалдық қорларының құны қандай элементтерден пайда болады немесе есептелетін міндеттемелер қандай көздерден ұсталатынына назар аударуымыз керек.

а) Қарыздарды төлеу (жабу). Бұл операциялар № 3010, 3020 «Қысқа мерзімді қарыздар» шоттарының дебеті бойынша бейнеленеді. Несиелердің жабылуы (төленуі) болатындықтан, шаруашылық операция № 1010, 1040 шоттардың кредитінен № 3010, 3020 шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві кемитін 4 типті «Пассивті-активті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомада несие берушілерге кредиторлық қарыздары кемиді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысал келтіреміз: кәсіпорын 2005 жылы наурыз айының 29 жұлдызындағы№857төлемтапсырмасыменбанктіңкелісімшартына сәйкес, 500000 теңге сомада банктің қысқа мерзімді несиесін жапты (төледі). Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

ә) Салықтар мен басқа бюджетке міндетті төлемдерді төлеу (жабу). Бұл операциялар № 3110—3190 «Салықтар бойынша міндеттемелер» шоттарының дебеті бойынша бейнеленеді. Салықтар мен басқа бюджетке міндетті төлемдер жабылатындықтан (төленетіндіктен), шаруашылық операция № 1010—1040 шоттардың кредитінен жоғарыдағы шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

219

Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві кемитін 4 типті «Пассивті-активті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомада салықтар бойынша кредиторлық қарыздары кемиді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

Мысалдаркелтіреміз:1)кәсіпорында 2005жылдың1-тоқсанында сол жылы наурыз айының 31 жұлдызындағы декларациясы мен шотфактураларғасәйкес,өткізілгенөнімментауарларүшін280000теңге сомада ҚҚС төленді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

2) 2005 жылдың 1 тоқсанында сол жылы наурыз айының 31 жұлдызындағы декларациясы мен есептерге сәйкес, жеке табыс салығы 18500 теңге сомада төленді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

б) Еншілес (қауымдастырылған) ұйымдарға кредиторлық қарыздарды жабу (төлеу). Бұл операциялар № 3320—3340 «Еншілес (қауымдастырылған) ұйымдарға қысқа мерзімді кредиторлық берешек»шоттарыныңдебетібойыншабейнеленеді.Еншілес(қауымдастырылған)ұйымдарғакредиторлыққарыздаржабылатындықтан, шаруашылық операция № 1010—1040 шоттардың кредитінен дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

220