9 Полоцкое, Турово-Пинское княжества и их общественно-политическое устройство.

VII-VIII вв. у славян идет интенсивный процесс разложения родоплеменного строя и создание политических образований переходного характера – государства периода формирования феодализма.

Основа экономики – земледелие + военная добыча. Человек, у которого много земли + военная добыча = престиж. Нужна защита, идет создание дружины – существенный этап в превращении власти князя из родоплеменной в государственную. IX в. восточнославянское общество в стадии создания государственности. С этого момента Киев – столица древнерусского государства – можно говорить о белорусских племенах в составе Киевской Руси.

В государственном устройстве до IX в. преобладали мелкие государства-княжества. Княжества – государственные образования во главе с князьями. Князь – вождь племени, а с развитием феодализма – правитель государства (государственного образования). В IX – X вв. на территории Беларуси под воздействием экономических и идеологических факторов происходят коренные изменения в государственном и политическом устройстве. Мелкие княжества – в крупные, или под протекторат. Способ объединения – родственные отношения.

Важную роль в государственно-общественной организации играли города – центры сельскохозяйственной округи и торговли. Здесь «хоромы» князя, дружина.

Самое древнее княжество на территории Беларуси – полоцкое (X – XIII вв., территория около 40-50 тыс.кв.км.в среднем течении р. Зап. Двины). По современному административному делению – Витебская обл., север Минской, северо-запад Могилевской. Морская держава – контролировала земли вдоль всей Зап. Двины до Балтийского моря. С конца IX в. в составе Киевского государства. Три города борются за приоритет на Руси : Киев, Полоцк, Новгород. Первый независимый князь – исторически известный – Рогволод (послед.четверть X в.).

XI-XII вв. расцвет Полоцкого княжества в военном и экономическом отношениях. Система органов власти и управления во всех княжествах едина: высший орган – князь, совет (рада), вече. Функции органов центрального управления выполняют служебные лица: посадник, тысяцкий, ключник, тиун, епископ, епископ, игумен.

 Князь главное лицо в системе управления: оборона государства и порядок внутри, административная работа, суд, охрана торговых путей и караванов.

Престол по: наследству, приглашение со стороны, захват.

 Совет –исполнительно-распорядительная деятельность.

 Вече – народное собрание (X – XIV вв.) в древней и средневековой Руси. Вопросы решались большинством голосов.

В конце XII в. Полоцкое княжество дробится на более мелкие и слабеет.

К южным границам Полоцкой земли примыкало Турово-Пинское княжество. Территория южной Беларуси в бассейне р. Припяти и ее притоков. В X – 1-ой пол. XI вв. видный политический и экономический центр в отношениях Древней Руси с Польшей и литовскими племенами. Через княжество – древняя торговая дорога из г. Киева к берегам Балтийского моря. Военный центр. В XII в. произошло раздробление княжества и сместился вектор внешней политики Киева в сторону юга (нашествия половцев). Политическое значение упало и перешло под власть Полоцка.

-------------------------------

Восточнославянские союзы племен чувствовали родство между собой, они были близки по языку, культуре, обычаям, имели много общих внешних интересов. Все это создавало условия для политического обьединения восточных славян, что и произошло во второй половине IX в. Во главе этого обьединения стала династия Рюриковичей , а главным городом - Киев. Однако империя Рюриковичей не была централизованным государственным образованием. Она представляла собой политические обьединения феодалов вокруг великого князя с целью отпора постоянным набегам внешних врагов и сбора дани с собственного населения.

Территория современной Беларуси находилась на западной окраине Киевской Руси. Вначале здесь существовали Полоцкое и Туровское княжества. По мере развития феодальных отношений некоторые княжества делали попытки выйти из-под власти Киева. Одним из первых начал обособляться Полоцк. Полоцк впервые упоминается в источниках под 862г.

В последней четверти X в. шла упорная борьба за великокняжеский престол между сыновьями Киевского князя Святослава и Киевским князем Ярополком, Новгородским князем Владимиром. Каждый из них стремился иметь Полоцкое княжество своим союзником. С этой целью Владимир решил жениться на дочери Полоцкого князя Рогволода Рогнеде , но встретил с ее стороны решительный отказ. Тогда Владимир захватил Полоцк, убил Рогволода, силой взял себе в жены Рогнеду и стал Великим Киевским князем. В крупнейшие города в качестве своих наместников Владимир направил своих сыновей. Его сын от Рогнеды Изяслав получил Полоцк.

После смерти Изяслава в Полоцке княжили его сыновья и внуки. Наивысшего расцвета Полоцкое княжество достигло при князе Брячиславе (1001-1044гг.) и Всеславе (Чародее) (1044-1101 гг.). В это время расширились границы княжества. Оно занимало территорию теперешней Витебской области, северную часть Минской и несколько соседних районов. В вассальной зависимости от княжества были земли, которые простирались по нижнему течению Западной Двины, где находились города Кукенойс и Герцике. Полочане контролировали торговый путь «изваряг в греки», собирали дань с балтских племен.

Между Полоцком и Киевом велась борьба, которая продолжалась с перерывами более 100 лет. Полоцкие князья дважды занимали Новгород, вели борьбу за Псков и Смоленск. В 1067г. произошла битва на реке Немига, шла война с Владимиром Мономахом. В 1127г. сын Мономаха Великий князь Киевский Изяслав организовал большой поход коалиции южно-русских князей против Полоцка. Затем полоцкая земля распалась на удельные княжества: Полоцкое, Минское, Друцкое, Изяславское, Логойское и др.

Во второй половине XII в. в восточную Прибалтику стали проникать крестоносцы. Предки латышей и эстонцев к этому времени не имели своей государственности и были язычниками. Северная опасность со стороны немецких крестовых орденов была замаскирована миссионерской деятельностью. В 1186г. полоцкий князь Владимир разрешил немцу Мейнарду вести христианскую работу среди подчиненных Полоцку ливов. Крестоносцев интересовало не столько миссионерство, сколько завоевание новых земель в Прибалтике.

В 1201 г. при епископе Асберте (с разрешения полоцкого князя) была построена крепость Рига. В 1202 г. здесь был создан при помощи римского папы орден меченосцев, который в 1237 г. стал называться Ливонским. Появление немецких крестоносцев в Прибалтике стало угрожать полоцким князьям потерей этих земель. Поэтому летом 1203 г. дружина Полоцкого князя Владимира Всеславича осадила немецкие крепости Икскюль и Гольм. Но этот поход был неудачным. В 1208 г. крестоносцы захватили Кукенойс, в 1209 г. разграбили и сожгли Герцике.

Чтобы противостоять опасности, Полоцк и Витебск установили связь с Новгородской землей, что позволило им нанести поражение шведам на Неве в 1240 г., и 5 апреля 1242 г. разбить немецких крестоносцев на Чудском озере. В 1260 г. литовцы вместе с русскими и белорусскими войсками нанесли поражение крестоносцам на озере Дурбе. Таким образом, коалиции всех сил северной части Европы удалось отстоять свою независимость.

Туровское княжество образовалось на территории южной Беларуси в бассейне Припяти и ее притоков. Столица княжества - город Туров упоминается в летописи под 980 г. До конца X в. Туровское княжество развивалось как самостоятельное. Здесь руководила династия князей. С конца X в. в Турове княжит сын Великого князя Киевского Святополк, который вел борьбу за самостоятельность княжества. С 1054 г. по 1119 г. Туровским княжеством владели князь Изяслав (сын Ярослава Мудрого) и его сыновья. С 1113 г. княжество перешло к наследникам В. Мономаха. В 50-е годы XII ст. Туровским княжеством овладел Юрий Ярославович, который вернул княжество династии князя Изяслава. Особенностью общественно-политического строя Туровского княжества было наличие в городе и князя, и посадника, что было еще характерно только для Новгорода Великого.

В это время жители Беларуси оказали упорное сопротивление монголо-татарам, когда они, опустошая Русь, двинулись в 1240 - 1242 гг. на Запад. Фланговые отряды Батыя прошли через южную часть Беларуси, опустошили и разграбили Мозырь, Туров, Пинск, Брест. В середине и второй половине XIII в. монголо-татары еще не раз осуществляли набеги на белорусские и литовские земли, но завоевать и подчинить их им не удалось. В конце XII - начале XIV в. Туровская земля была целиком присоединена к Великому княжеству Литовскому.

Первые летописные сведения относятся к 862 г. Своим ранним возникновением и интенсивным развитием Полоцкое княжество обязано водным торговым путям, которые связывали Южную Русь, Византию с Северной Русью, Прибалтикой и Скандинавией. Важное значение имела Западная Двина. Древний Полоцк постоянно соперничал с Новгородом и Киевом.

В 70-е гг. Х в. в Полоцке княжил Рогволод. В 980 г. новгородский князь Владимир захватил престол и силой взял в жёны дочь Рогволода Рогнеду. Став взрослым, сын Рогнеды Изяслав вернулся в Полоцк и возродил княжескую династию.

После смерти Изяслава князем стал его младший сын Брячислав (1003-1044). Он добился передачи Полоцку Витебска и Усвят, которые стояли на пути из Скандинавии в Византию; основал город Браслав, расположенный на границе балтского и славянского сообществ.

Всеслав Чародей (1044-1101) развернул борьбу за подчинение Северной Руси. В ответ на это князья Ярославовичи пошли на Полоцкую землю и захватили Минск. 3 марта 1067 г. на реке Немиге произошла жестокая битва. Всеслав отступил. Во время правления Всеслава Полоцкое княжество достигло наибольшего могущества: за Полоцком закрепилось Нижнее Подвинье, был построен Софийский собор, основан Минск, расширены восточные границы княжества.

После смерти Всеслава Полоцкое княжество было разделено между тремя его сыновьями, наиболее мощным стало Минское княжество, где правил Глеб.

В XII в. история Полоцкой земли характеризуется многочисленными усобицами, частой сменой князей. Только в конце XII в. намечается консолидация, что было обусловлено внешней опасностью.

Полоцкая земля в законодательном отношении управлялась вечем, а в исполнительном - князем и его дружиной. Исполнительная власть защищала территорию, осуществляла административное управление, сбор дани для содержания дружины и других государственных потребностей. Вече приглашало князя из княжеской династии, договаривалось с ним об условиях княжения; решало вопросы войны и мира. Если князь нарушал договор, вече лишало его полномочий.

Туровское княжество образовалось на юге Беларуси в бассейне Припяти на основе племенного союза дреговичей. Туров впервые упоминается в летописи по 980г. Крупным городом также был Пинск. В Турове действовало вече, существовала должность тысячского, возглавлявшего городское ополчение. Особенностью политического устройства было наличие посадника – заместителя князя.

Подчинение Туровского княжества Киеву произошло в 980-х гг. В 988 г. в Туров был посажен Святополк Окаянный, который убил своих братьев Бориса и Глеба в борьбе за княжеский престол. В XI – первой половине XII в. Туров находился в распоряжении киевских князей. В 1162 г. между Туровом и Киевом подписано соглашение о мире, которое утверждало самостоятельность княжества.

К началу XII в. Туровское княжество утратило свое прежнее политическое значение. Оно было поделено на несколько уделов, особенно выделился Пинск. Впоследствии Турово-Пинская земля попала под влияние более сильного соседнего политического центра – Галицко-Волынского княжества.

Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныядзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі.

Самым буйным і магутным княствам на тэрыторыі Беларусі ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае княства. Яно ўтварылася ў сярэднім цячэнні Заходняй Дзвіны ў ІХ – Х стст. Летапіс упамінае Полацк у 862 г. Займала ўсю Паўночную Беларусь і межавала на поўначы з Ноўгарадскай зямлёй, на ўсходзе – са Смаленскай, на поўдні – з Турава-Пінскай, на захадзе і паўночным захадзе – з землямі літоўска-латышскіх плямён. Полацкае княства займала звыш трэці тэрыторыі сучаснай Беларусі.

Прыблізна ў той час, калі на Русь былі запрошаны варагі, у Полацку існавала мясцовая княжацкая дынастыя, правы якой захоўваліся на працягу многіх пакаленняў. Пры Алегу ў ліку падданых Кіева пісьмовыя крыніцы называюць і крывічоў, на якіх ён наклаў даніну. Паход на Візантыю ў 907 г. Алег здзейсніў з удзелам крывічоў і радзімічаў. У дагаворы Алега з Візантыяй сярод іншых гарадоў, якія мелі права на даніну, упамінаецца і Полацк. Як саюзнікі Кіева, полацкая знаць і мясцовыя князі абапіраліся на вялікага кіеўскага князя. Пры пераемніках Алега – Ігары, Вользе і Святаславе – залежнасць Полацка ад Кіева паступоава слабела. У апошняй чвэрці Х ст. княжыў Рагвалод, які “трымаў Полацкую зямлю і правіў ёй”. Гэта сведчанне адноснай самастойнасці Полацка.

Пасля гібелі вялікага князя кіеўскага Святаслава Ігаравіча паміж яго сынамі Яраполкам і Уладзімірам успыхнула барацьба за кіеўскі прастол. Першы сядзеў у Кіеве, другі – у Ноўгарадзе. Магчыма, з мэтай набыць сабе магутнага саюзніка, абодва браты – Яраполк і Уладзімір – дамагаліся рукі дачкі Рагвалода Рагнеды. Маладыя князі паслалі сватоў да полацкай княжны. Летапіс паведамляе: Рагнеда, даведаўшыся, што Уладзімір быў сынам Святаслава і нявольніцы, не захацела стаць жонкай рабыніча і з пагардай адказала так: “Не хочу разути рабынича, я за Ярополка иду”. Калі Уладзіміру перадалі адказ Рагнеды, ён у 980 г. пайшоў паходам на Полацк, разбіў полацкае войска, горад зруйнаваў, забіў Рагвалода і яго двух сыноў, а Рагнеду гвалтоўна забраў у Кіеў і прымусіў стаць яго жонкай. Паданне гаворыць пра тое, што Рагнеда спрабавала адпомсціць Уладзіміру за сваю знявагу, смерць бацькі і братоў. Яна вырашыла забіць Уладзіміра, калі той спаў, але спроба не ўдалася. Ён раптам прачнуўся і схапіў яе за руку. Калі Уладзімір узяў меч, каб засекчы гордую палачанку, на абарону маці таксама з мячом у руках стаў іх малалетні сын Ізяслаў. Гэты маленькі абаронца так уразіў Уладзіміра, што ён пабудаваў новы горад Ізяслаў (цяпер – Заслаўе бліз Мінска) і паслаў туды Рагнеду і Ізяслава на жыхарства. Але гэта не была толькі ссылка. Уступаючы полацкаму баярству, Уладзімір вымушаны быў аддаць Рагнедзе яе “отчину” – Полоцкую зямлю і пасадзіць там на княжанне свайго малалетку Ізяслава. Іменна ў гэты час, пасля хрышчэння Русі кіеўскі князь накіроўваў другіх сваіх сыноў у буйныя гарады ў якасці намеснікаў. Ізяслаў стаў не толькі полацкім князем, але і заснавальнікам новай дынастыі Ізяславічаў. Разам з тым полацкіх князёў летапісы часта звалі Рагвалодавымі ўнукамі. У ХІ ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам і Ноўгарадам, якія сапернічалі паміж сабой. Фактычна ж захаваліся на Русі толькі дзве княжацкія галіны: сын Уладзіміра – Яраслаў Мудры ў Кіеве і праўнук Рагвалода – Брачыслаў Ізяслававіч у Полацку.

У той час, калі іншыя рускія землі пераходзілі паводле старшынства да нашчадкаў Яраслава Мудрага, Полацк устойліва знаходзіўся ў руках мясцовага княжацкага роду і не ўдзельнічаў у барацьбе за кіеўскі прастол. Чаму? Таму што нашчадкі Ізяслава Уладзіміравіча юрыдычна страцілі права на гэты прастол. Вядома, што ў аснове старажытнага права спадчыннасці на Русі ляжаў прынцып старэйшынства, згодна з якім княства мог наследаваць любы з Рурыкавічаў у парадку старшынства. Гэта значыць, што не сын наследаваў бацьку, а наступны па ўзросту брат бацькі. Пры гэтым старэйшы ў родзе мог заняць толькі той прастол, наякім сядзеў яго бацька. Ізяслаў памёр раней за свайго бацьку – кіеўскага князя Уладзіміра. Дзеці і ўнукі Ізяслава ўжо ніколі не маглі быць кіеўскімі князямі.

З імем Брачыслава звязана вайна з Ноўгарадам і кіеўскім князем Яраславам. У 1021 г. Брачыслаў раптоўна напаў на Ноўгарад, заняў горад, захапіў маёмасць жыхароў і палонных. Аднак на рацэ Судаміры яго чакаў з войскам Яраслаў. У бітве на рацэ Судаміры Брачыслаў пацярпеў паражэнне і збег у Полацк. Далей падзеі развіваліся даволі дзіўна. Яраслаў не пайшоў на Полацк, а запрасіў да сябе на перагаворы Брачыслава і прапанаваў яму: “Будзе же со мною за один”. Брачыслаў згадзіўся і атрымаў за гэта два гарады – Віцебск і Усвят. Кіеўскі князь, як мяркуюць даследчыкі, выступіў у ролі арбітра ў спрэчцы Полацка і Ноўгарада, носьбіта вярхоўнай улады на Русі, дзе Полацк і Ноўгарад з’яўляюцца састаўнымі часткамі адной дзяржавы і падпарадкоўваюцца яму. Магчыма, Яраславу патрэбнай была ваенная дапамога Брачыслава ў яго паходах супраць Літвы, але гэтага летапісец не ўдакладняе.

Найбольшай магутнасці Полацкае княства дасягнула пры Усяславе Брачыслававічу (1044 – 1101). Летапісы паведамляюць, што князь шмат працаваў дзеля дабрабыту Полацкай зямлі, забываючыся пра сон і адпачынак. Пра яго ўжо пры жыцці складалася мноства легенд і паданняў. Летапісы апавядаюць пра тое, што Усяслаў быў чарадзеем і мог перабягаць шэрым ваўком сотні вёрстаў. Хадзіла паданне, што ён і нарадзіўся ад чарадзейства з асобнай радзімай адзінкай, ад якой быццам бы залежала ўся яго незвычайная сіла. Каб “чарадзейны знак” не кідаўся людзям у вочы, князь заўсёды насіў на галаве павязку. Чарадзеем малюе Усяслава і аўтар “Слова пра паход Ігаравы”. Пакуль быў яшчэ жывы Яраслаў Мудры, Усяслаў не думаў аб аддзяленні Полацкага княства ад Кіеўшчыны. Пасля яго смерці (1054) кіеўскі прастол заняў старэйшы сын Ізяслаў, тытулаваны на вялікага князя, чарнігаўскі – Святаслаў, пераслаўскі – Усевалад. Напачатку і з імі Усяслаў жыў у згодзе, нават прымаў удзел у сумесных паходах паўднёвых князёў супраць полаўцаў, якія ўвесь час пагражалі Кіеву. Так доўжылася да 60-х гадоў ХІ ст. З гэтага часу зноў разгараецца барацьба Полацка з Кіевам, якая не сціхае да самай смерці Усяслава.

У 1065 г. Усяслаў аблажыў Пскоў, а ў наступным годзе ўзяў Ноўгарад, забраўшы як вайсковы здабытак царкоўную маёмасць з Сафійскага сабора.

У адказ тры браты – Ізяслаў, Святаслаў і Усевалад – аб’ядналіся і выступілі супраць Усяслава. Першым горадам, які апынуўся на іх шляху, быў Мінск. Горад быў абложаны і ўзяты. Кіеўскія князі павялі свае войскі далей па р. Нямізе і тут сустрэліся з войскамі Усяслава. Маленькая рэчка 3 сакавіка 1067 г. “бачыла” на сваіх берагах страшную бітву. Аўтар “Слова пра паход Ігаравы” пісаў: “На Немизе снопы стелют головами, молотят цепами булатными, натоку жизнь кладут, веют душу от тела. Немиги кровавые бреги не житом были посеяны, а костьми сынов русских”. Рэчкі Нямігі цяпер няма. Па яе рэчышчы праходзіць вуліца Няміга ў Мінску.

Летам 1067 г. Яраславічы, якія сталі лагерам пад Оршай, запрасілі да сябе ў шацёр для перагавораў Усяслава з двума сынамі, гарантуючы яму бяспеку, але, парушыўшы абяцанне, паланілі яго, адвезлі ў Кіеў і пасадзілі ў вязніцу. У 1068 г. кіяўляне паўсталі супраць свайго князя Ізяслава, вызвалілі Усяслава і абвясцілі яго вялікім князем Кіеўскай Русі. Далей падзеі разгортваліся наступным чынам. Пазбаўлены кіеўскага прастола, Ізяслаў звярнуўся за дапамогай да польскага караля Баляслава; апошні з войскамі з’явіўся пад Кіевам. Насустрач яму выступіў Усяслаў з кіеўскім апалчэннем. Сярод кіяўлян была, відаць, нейкая нязгода. Не жадаючы ўблытвацца ў няпэўную справу, князь-чарадзей кінуў войска і сярод ночы ўцёк на радзіму – у Полацк.

Феадальныя ўсобіцы працягваліся. З канца 70-х гадоў ХІ ст. у барацьбу з полацкімі князямі ўключыўся Уладзімір Манамах. У яе выніку моцна пацярпелі полацкія гарады: у 1078 г. – Лагойск, Лукомль, Друцк, а каля 1084 г. – Мінск.

Пасля смерці Усяслава Полацкая зямля была падзелена паміж яго сынамі (іх было 6), якія потым сталі надзяляць валасцямі сваіх дзяцей. З’явіўся шэраг удзельных княстваў: Полацкае, Мінскае, Віцебскае, Друцкае, Ізяслаўскае (цяперашняе Заслаўе Мінскай вобласці), Лагойскае, Стрэжаўскае.

Палітычны лад Полацкага княства

Заканадаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала вечу, ці народнаму сходу. Веча запрашала князя на княжанне, выдавала законы, выбірала ўраднікаў (урадцаў, службоўцаў), ухваляла аб’яўленне вайны ці міру. Улада веча распаўсюджвалася не толькі на горад, але і на ўсю воласць, раскіданыя па ўсяму княству весі. У Полацкім княстве веча праіснавала да самага канца ХV ст. (1488 г.), калі гораду было дадзена магдэбургскае права.

Выканаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала князю. Часта князь з’яўляўся адным з родапачынальнікаў племені. Энергія і здольнасць, асабліва ў вайсковых справах, вылучалі яго з агульнай масы старшынь. У некаторых месцах, дзе жыццё было адносна спакойным, уладаром станавіўся князь як першы на падставе радавога старшынства па ўзросце. У Полацкім княстве князі займаліся вайсковай справай, хадзілі ў паходы са сваёй дружынай у іншыя землі. Акрамя таго, князь быў заняты адміністрацыйнай справай, разам з цівунамі вяршыў суд, ахоўваў гандлёвыя шляхі і караваны ў сваім княстве.

Высокае грамадскае становішча ў Полацку займаў епіскап. Ад імя князя і епіскапа пісаліся дагаворы, якія заключала полацкае веча, і да дакументаў прывешваліся іх пячаткі.

Другім буйным раннефеадальным княствам-дзяржавай на тэрыторыі Беларусі было Тураўскае княства, якое ўтварылася ў ІХ – Х стст. Летапіс упамінае Тураў у 980 г.

Яго тэрыторыя ў асноўным адпавядала месцам рассялення дрыгавічоў на поўдні Беларусі ў басейне Прыпяці. Палітычны цэнтр княства – Тураў, амаль сучаснік Полацка. Буйным горадам быў Пінск. Назву Турава летапісец звязваў з імем мясцовага князя Тура. Узнікненню і развіццю Турава і Пінска садзейнічала іх выгаднае размяшчэнне на водным Прыпецка-Бугскім гандлёвым шляху з Кіева і рускіх зямель у Заходнюю Еўропу.

У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч аддаў Тураў свайму сыну Святаполку. Паводле задумы бацькі, ён павінен быў праводзіць у Тураве паўднёвавізантыйскі ўплыў. Але Святаполк, як сведчаць летапісы, не апраўдаў спадзяванняў бацькі. Ажаніўшыся з дачкой польскага караля Баляслава, каталічцы па веравызнанню, ён сам стаў падпадаць пад заходні ўплыў. Разам з ёй у Тураў прыехаў заходні епіскап Рэйнберг, які, зблізіўшыся са Святаполкам, стаў падбухторваць яго выступіць супраць Уладзіміра. Абапіраючыся на тураўцаў, якія добра памяталі пра незалежнасць Тураўскай зямлі ад Кіева, а таксама спадзеючыся на вайсковую дапамогу свайго цесця, караля польскага Баляслава, Святаполк задумаў аддзяліцца ад Кіеўшчыны. Уладзімір, даведаўшыся пра варожыя намеры свайго старэйшага сына, неспадзявана напаў на Святаполка, схапіў яго, яго жонку і епіскапа Рэйнберга і ўсіх кінуў у вязніцу.

Пасля таго як у 1015 г. памёр Уладзімір, Святаполк як старэйшы ў родзе атрымаў права заняць кіеўскі велікакняжацкі пасад. Успыхнула барацьба за кіеўскі прастол паміж Святаполкам і Яраславам. Перамог Яраслаў, а Святаполк збег у Польшчу, дзе і памёр.

Тураўскае княства было ўключана Яраславам Мудрым у склад Кіеўскага княства ў якасці воласці, на якую распаўсюджвалася ўлада непасрэдна кіеўскага князя. Воласць не мела свайго самастойнага статуса і замацаванай за ёй княжацкай лініі. Тураў мог разглядацца як буфер паміж Полацкам і Кіевам, калі мець на ўвазе агрэсіўную палітыку ў адносінах да суседзей з боку полацкіх князёў і небяспеку літоўскіх і яцвяжскіх набегаў. Пагэтаму кіеўскія князі імкнуліся трымаць Тураў пры сабе, накіроўваючы туды князямі сваіх сыноў і блізкіх сваякоў.

Апавядаючы пра падзеі ХІ ст., летапісы паведамляюць аб існаванні яшчэ 12 гарадоў: Брэста, Віцебска, Мінска, Заслаўя, Браслава, Оршы, Пінска, Лагойска, Лукомля

У 50-я гады ХІІ ст. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву, і ў ім усталявалася самастойная княжацкая дынастыя. Падзеі ХІІ ст. пакінулі ў летапісах успаміны яшчэ пра 17 гарадоў: Слуцк, Барысаў, Гародня, Клецк, Камянец, Мсціслаўе, Крычаў, Гомель, Рагачоў, Брагін, Мазыр, Чачэрск і інш.

У канцы ХІІ – пачатку ХІІІ ст. на тэрыторыі Тураўскага княства ўтварыўся шэраг дробных феадальных, “шматковых” княстваў – Тураўскае, Пінскае, Слуцкае, Клецкае, Дубровіцкае (на тэрыторыі сучаснай паўночнай Украіны). У ХІІІ ст., паводле пісьмовых крыніц, існавалі таксама Рэчыца, Нясвіж, Новагародак, Слонім, Ваўкавыск, Капыль, Кобрын і інш.У ХІV ст.становяцца вядомымі Магілёў, Ліда,Быхаў,Свіслач і інш.

Такім чынам, Полацкае і Тураўскае княствы мелі ўсе атрыбуты дзяржаўнай улады – улады заканадаўчай (веча), выканаўчай (князі і дружыны) і судовай (князі і цівуны). Іх можна лічыць першымі раннефеадальнымі дзяржавамі-манархіямі на тэрыторыі Беларусі.