Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
экология силабус.docx
Скачиваний:
81
Добавлен:
05.02.2016
Размер:
1.16 Mб
Скачать

Дәрістердің және семинар сабақтарының тақырыптық жоспары Модульдің атауы:Денсаулықты және қоршаған ортаны қорғау

Модуль пәнінің атауы: Экология және тұрақты даму. Шекарааралық экологиялық мәселелер

Дәрістер

Семинар сабақтары

Модуль пәнінің тақырыптары және мазмұнының сұрақтары

Сағат бойынша көлемі

Модуль пәнінің тақырыптары және мазмұнының сұрақтары

Сағат бойынша көлемі

1 модуль «Экология және тұрақты даму»

1-тақы

рып

Экологияға кіріспе.

1.1Экологияның мақсат-міндеттері және әдістері.

1.2.Экологияның басқа ғылымдармен байланысы.

1.3.Экологияның бөлімдері

1

1.Экология ғылымы туралы түсінік.

1.1.Экологияның негізгі түсініктері мен бөлімдері.

1.2.Экологияның мақсаты мен міндеті және зерттейтін проблемалары.

1.3.Тұрақты даму түсінігі

1

2-тақы

рып

2.Даралар экологиясы.

2. 1.Ағзалар және олардың қоректенуі.

2. 1.Экологиялық факторлар және оның классификациясы

2.3. Ю.Либихтің минимум заңы. В.Шелфордтың толеранттық заңы.

2.4. Популяциялар экологиясы

2.5. Популяцияның динамикалық сипаттамалары. Популяцияның динамикалық сипаттамалары.

1

2.Экологиялық факторлардың түрлерін қарастыру.

2.1.Биологиялық жүйелердің ұйымдастырылу деңгейлері.

2.2.Экология заңдары. Фактор туралы түсінік. Факторлар классификациясы.

2.3.Ю.Либихтің минимум заңы. В.Шелфордтың толеранттық заңы.

2.4.Стенобиоттық және эвриобионттық организмдер.Қоршаған ортаның экологиялық сиымдылығы.

1

3-тақы

рып

3.Қауымдастықтар экологиясы

3.1.Биоценоз туралы түсінік.

3.2.Биогеоценоз туралы түссінік

3.3.Экологиялық жүйе туралы түсінік

3.4. Экожүйедегі түр аралас байланыстың негізгі көріністері.

3.5.Түр арасындағы байланыс көріністері (нейтрализм, комменсализм, протокооперация, мутуализм, жыртқыштық, паразитизм).

3.6.Экологиялық қуыс.

1

3.Түр арасындағы байланыс көріністері (нейтрализм, комменсализм, протокооперация, мутуализм, жыртқыштық, паразитизм).

3.1.Биоценоз туралы түсінік.

3.2.Экологиялық жүйе туралы түсінік.

3.3.Экожүйе концепциясы.

3.4.Экологиялық жүйедегі қоректену типтері.

3.5.Экожүйе гомеостазы.

3.6. Экологиялық қуыс.

3.7.Экожүйедегі энергия ағыны және химиялық элементтердің айналымы

4-тақы

рып

4.Биоценоздың трофикалық құрылымы.

4.1. Биоценоздің трофикалық құрылымы.

4.2. Қоректік тізбектер және трофикалық деңгейлер. Қоректік торлар

4.3. Экожүйелердің табиғи дамуы 4.4.Экожүйедегі энергия ағыны және химиялық элементтердің айналымы.

4.5.Экожүйедегі энергия ағыны және химиялық элементтердің айналымы.

1

4.Экологиялық жүйелер

4.1.Линдеманның энергия тасымалының 1% және 10% ережелері.

4.2.Биоценоздің трофикалық құрылымы. 4.3.Қоректік тізбектер және трофикалық деңгейлер.

4.3.Қоректік торлар.

4.4.Экологиялық пирамидалар. Экожүйелердің өнімділігі.

4.5.Экожүйелердің табиғи дамуы. 4.6.Экожүйелердің тұрақтылығының негізгі көрсеткіштері.

5-тақы

рып

5.В.И. Вернадскийдің биосфера және ноосфера ілімі

5.1. Биосфера тұжырымдамасының қалыптасуы. В.И. Вернадскийдің биосфера және ноосфера туралы ілімі. компоненттері.

5.2. Тірі зат тұжырымдамасы.

5.3. В.И. Вернадскийдің негізгі биохимиялық заңдар

1

5.Биосфера тұжырымдамасының қалыптасуы.

5.1.В.И. Вернадскийдің биосфера және ноосфера туралы ілімі. компоненттері.

5.2.Тірі зат тұжырымдамасы. Адамның экожүйедегі орны.

5.3. Биосферадағы заттар айналымы. Әлемдік биохимиялық циклдар.

5.4.В.И. Вернадскийдің негізгі биохимиялық заңдары. Қазіргі биосфера.

5.5. Өндірістің дамуы және қоршаған ортаға түсетін салмақтың артуы.

6-тақы

рып

6.Тұрақты даму концепциясы (тұжырымдамасы).

6.1. Тұрақты даму факторлары. Экологиялық фактор. Экономикалық фактор. Әлеуметтік фактор.

6. 2. Тұрақты даму стратегиясымен принциптері. Тұрақты даму деңгейлері.

6.3. Тұрақты дамудың ғылыми теориясын жасау жолындағы халықаралық ұйымдардың қызметі

6.4.Тұрақты дамудың бірден-бір аспектіліренің бірі табиғи ресурстар және оларды тиімді пайдалану.

6.5. Жердің табиғи ресурстарының сипаттамалары.

6.6. Биологиялық ресурстар және азық түлік қауіпсіздігі. Табиғатты қорғау. Табиғатты ұтымды пайдалану.

6.7. Экологиялық тұрғыдан таза альтернативті энергия көздерін пайдалану экожүйелермен қоғамның тұрақты дамуының маңызды құрамдас бөлігі.

1

6.Тұрақты даму ұғымының пайда болу тарихы.

6.1.Рим клубы. Қоршаған орта жөніндегі бірінші конференцияның Декларациясы.

6.2. Рио де Жанейро және Йоханесбургте өткен Дүниежүзілік саммиттер.

6.3.Тұрақты даму факторлары. Экологиялық фактор. Экономикалық фактор. Әлеуметтік фактор.

6.4.Тұрақты даму стратегиясымен принциптері. Тұрақты даму деңгейлері.

6.4.Тұрақты дамуды қамтамасыз ету жолындағы халықаралық ынмақтастық.

6.5.Тұрақты дамудың ғылыми теориясын жасау жолындағы халықаралық ұйымдардың қызметі.

1

7-тақы

рып

7.Биосферада тұрақсыздықтың пайда болуының антропогендік факторлары.

7.1. Қоршаған ортаға түсетін антропогендік салмақтың өркениет түрлерінің олардың олардың даму сатыларына байланысты жіктелуі.

7. 2. Табиғат пен қоғам қарым-қатынасының тарихы: негізгі кезеңдері (биогенді, аграрлы, өндірістік, ақпараттық).

7.3. Климаттың өзгеруі. Озон қабатының проблемасы. Қышқылды жаңбырлар

7.4. Атмосфералық ауаның ластануының экологиялық зардаптары.

7.5. Атмосфераны қорғау.

1

8-тақы

рып

8.Биосфераның тұрақсыздығының туындауына антропогендік факторлардың әсері

8.1. Судың жалпы қасиеттері және кұрамы. Су ресурстарын пайдалану.

Суды тазарту жолдары.

8.2.Суды тазарту әдістері.

8.3.Ауыл шаруашылығымен өнеркәсіптің қарқынды дамуына байланысты пайда болған экологиялық проблемалар.

8.4. Қоршаған ортаның физикалық биологиялық химиялық ластануы және олардың экологиялық генетикалық зардаптары.

1

9-тақы

рып

9 Қазіргі заманның әлеуметтік-экологиялық проблемалары және тұрақты даму

9.1. Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеру.

9.2. Кедейлік және табыстың әділетсіз бөлінуі.

9.3.Энергетикалық дағдарыс проблемалары және олардың шешілу жолдары

9.4. Әлемдік азық-түлік проблемасы, шешу жолдары.

9.5. Жер генофондының өзгеруі.

Соғыстар және лаңкестіктің экологиялық зардаптары.

9.6.Әскери өнеркәсіптік кешен және тіршілік ету ортасы. (1 сағат)

1

10-тақы

рып

10.Қоршаған ортаны қорғаудың біәр формасы қорғалатын территориялар

10.1. Ерекше қорғалатын табиғи территориялар.

10.2. Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы рөлі

10.3. Экологиялық білім және экологиялық сауаттылықтың адамзаттың тұрақты дамуының қамтамасыз ететін рөлі. (1 сағат)

1

11-тақы

рып

11.Қазақстан Республикасының тұрақты дамуының өзекті экологиялық проблемалары.

11.1 Қазақстан Республикасының табиғи ортасын тұрақсыздандыру процесстері себептерімен салдары

11.2. Арал аймағының әлеуметтік-экологиялық проблемалары.

11.3. ҚР территориясындағы Семей ядролық сынақ алаңы және өзге де полигондар

1

12-тақы

рып

12.Коршаған ортаны бағалаудың тәсілдері.

12.1.Қоршаған ортаның күйін бағалаудың әдістерімен критериялары.

12.2. Химиялық физикалық биологиялық мониторинг.

12.3.Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету. Экодаму мәселелері.

12.4. Қазақстан Республикасындағы халыққа экологиялық білім және тәрбие беру.

12.5. Тұрақты даму стратегиясы және Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз ету механизмдері.

1

13-тақы

рып

13.Шекарааралық табиғи ресурстар

13.1.Денсаулық табиғи ресурстар ресурсы

13.2. Шекарааралық биологиялық табиғи ресурстар

13.3.Орта Азияның шекарааралық табиғи ресурстары.

14-тақы

рып

14. Қалдықтарды өңдеу аспектілері.

14.1. Базель Конвенциясы

14.2. Қалдықсыз, және аз қалдық технологиялар.

14.3. Қазақстандағы әрекететуші және жабылған полигондар.

1

15-тақы

рып

15. Атмосфераның ауа райы, ғарыштың, климаттың, озон қабатының шекарааралық қорғауы,

15.1. Қазақстандағы қазiргi кезеңдегi атмосфералық ауаның ластану мәселесі. Ластайтын заттардың шекарааралық тасымалдаулары.

15.2. Жердің озон қабатын қорғайтын халықаралық-құқық жолы, оның тарихы.

15.3 Озон қабатын қорғайтын Вена конвенциясы. 1985 ж.

15.4 Монреалдiк хаттама 1987 ж . оған енгізілген түзелістер.

1

7. Атмосфераның шекарааралық проблемалары.

7.1. Озон қабатының проблемасы. Озон қабатының және климаттың, ғарыштың халықаралық - құқұқ қорғауы.

7.2.Қышқылды жаңбырлар.

7.3.Атмосфералық ауаның ластануының экологиялық зардаптары.

7.4.Атмосфераны қорғау.

7.5.Экологиялық таза альтернативті энергияны пайдалану

1

16-тақы

рып

16. Флорамен, фаунаны қорғайтын шекарааралық мәселелер.

16.1. Қазақстандағы биологиялық әр түрлiлiктiң сақтауы. ҚР Қызыл кітабі.

16.2. «ЮНЕСКО-ның» «Адам және биосфера» бағдарламасы бойынша жасалған бүкiләлемдiк жұйе.

16.3. Биосфера резерваттарының 1992 жылдың биологиялық әр түрлiлiгi туралы конвенциясы. 2000 ж. қауiпсiздік туралы Картахен хаттамасы. Құстарды қорғауы туралы халықаралық конвенция 1950 ж.

1971 ж. су құстары, су - батпақ қоныстағы құстар туралы халықаралық маңызы бар, конвенция.

1

17-тақы

рып

17.Қазақстан республикасының шекарааралық мәселелерi.

17.1. Қазақстан, Ресей, Қытай: шекарааралық өзендердiң экологиялық мәселелерi.

17.2. Арал мәселесiнің жергілікті тұрғындардын генофондына, өсiмдiк және жануарға ықпалы. Олардың зардаптарын төмендету бойынша халықаралық шаралар.

17.3. Қазақстанмен Қытайдың арасындағы шекарааралық өзендердiң реттеуiндегi Шостің рөлі.

1

8.Қазақстан Республикасының шекарааралық мәселелерi

8.1. Арал аймағының әлеуметтік-экологиялық проблемалары.

8.2.Ядролық сынақтардың адамзатқа тигізетін зардаптары.

8.3.ҚР территориясындағы Семей ядролық сынақ алаңы және өзге де полигондар.

1

18-тақы

рып

18. Дүниежүзілік мұхиттың ластанудан шекарааралық қорғауы.

18.1. Каспий теңізінің мұнаймен ластануы.

18.2. Дүниежұзілік мұхит халықаралық-құқықтың объекті ретінде.

18.3. 1972 ж. Теңіздерді радияциялық қалдықтардан қорғайтын конвенция.

1

9.1.Судың шекарааралық мәселесі.

9.2.Шекарааралық су ресурстарын пайдалану.

9.3.Суды тазарту жолдары.

9.4. Әлемдік мұхиттың ластануы. Гидросфераны қорғау.

9.5. Ластанудан Дүниежүзілік мұхиттың халықаралық - құқұқ қорғауы. /Конвенциялар, келісім шарттар/

1

19-тақы

рып

19. Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастықтарға қатысуы.

19.1. Қазiргi заманның глобалдi экологиялық мәселелер шешiмiндегi Қазақстанның рөлi.

19.2. Қазақстан Республикасындағы Орхусс конвенциясы.

19.3. Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдардың жұмысына қатысуы.

1

20-тақы

рып

20. Халықаралық табиғи ортаны қорғау ұйымдардың жұмысы.

20.1. БҰҰ табиғи ортаны қорғау органдары.

20.2. Қоршаған орта бойынша БҰҰ (Юнеп ) бағдарламасы және оның халықаралық-құқықтық негізі.

20.3.Магатэның қызметiндегi қоршаған ортаны сақтау мәселелері.

1

10.Экологиялық мәселелерді шешудегі халықаралық ұйымдардың рөлі

10.1. Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ)-ң жұмысы

10.2.ЮНЕП-ң жұмысы

10.3. ФАО-ң жұмысы

10.4. МАГАТЭ-ң жұмысы

1

Барлығы 20 сағат, оның ішінде модуль бойынша 8 сағат

Барлығы 10 сағат, оның ішінде модуль бойынша 4 сағат

СОӨЖ және СӨЖтапсырмаларын орындаудың және тапсырудың тақырыптық жоспары

Модуль пәнінің атауы: : Шекарааралық экологиялық мәселелер

Тақырып №

СОӨЖ

СӨЖ

Модуль пәнінің тақырыптары және мазмұнының сұрақтары

Тапсыру мерзімі

(апта және сағат көлемі)

Жүргізу түрі

Модуль пәнінің тақырыптары және мазмұнының сұрақтары

Тапсыру мерзімі

(апта және сағат көлемі)

Жүргізу түрі

1

Солтүстік Қазақстанның экологиялық мәселелері

1 cағат

Off-lineсабағы –тақырып бойынша презентация немесе реферат дайындап, оқытушыға жіберу.

Менің елімнің табиғаты.

3cағат

Өзіндік жұмыс

2

Оңтүстік Қазақстанның экологиялық мәселелері

1 cағат

Off-line сабағы –тақырып бойынша презентация немесе реферат дайындап, оқытушыға жіберу.

2. Қоғамдық көзқарастың экологизациялануы.

2.1.Антропоцентризм және экоцентризм.

2.2. Жаңа экологиялық сана-сезімнің қалыптасуы.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

3

ШығысҚазақстанның экологиялық мәселелері

1 cағат

Off-line сабағы –тақырып бойынша презентация немесе реферат дайындап, оқытушыға жіберу.

3.Қазақстан энергетикасының жағдайы.

3.1.Энергетиканың техникалық күйi. 3.2.Гидроэнергетикалық қорлардың жағдайы.

3.3. Атом энергетикасының жағдайы. 3.4.Электроэнергетикадағы ғылыми-техникалық iлгерiлеу.

3.5.Жылу-энергетикалық кешендi қазiргi күй, электр энергиясының өндiрiсi, және Қазақстандық энергетиканың дамуы.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

4

БатысҚазақстанның экологиялық мәселелері

1 cағат

Off-line сабағы –тақырып бойынша презентация немесе реферат дайындап, оқытушыға жіберу.

Ерекше қорғалатын табиғи объектілер – ҚР ұлттық парктері, қорықшалары.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

5

Орталық Қазақстанның экологиялық мәселелері

1 cағат

Off-line сабағы –тақырып бойынша презентация немесе реферат дайындап, оқытушыға жіберу.

Қоршаған ортаны қорғаудағы Халықаралық конференциялардың, саммиттердің жұмысы

9.2.1992 ж. Рио-де-Жанейроөткен БҰҰ конференциясы.,

9.3. 1972 ж. Стокгольмде өткен БҰҰ конференциясы., 9.3.Йоханнесбургтегі 2002 тұрақты даму жөніндегі саммит.

9.4. 2012 ж РИО+20 конференциясының жұмысы. ҚР ұсұныстары.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

6

Қазақстан Республикасында қорғауға алынған территориялар.

1 cағат

Белгілі бір табиғи қорыққа презентация дайындау

10.Дүниелiк мұхиттiң шекарааралық мәселелерi.

10.1.Мұхиттың ресурстарын пайдалану.

Мұхит жануарларының қырылуы.

Экологиялық ластануы. Мұнайдың төгілуі.

Мұхиттың бейорганикалық заттармен ластануы

Радиоактивті ластану.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

7

Тұрақты даму концепцияның дайындалуында В.И. Вернадскийдің ноосфера ілімінің рөлі.

1 cағат

Дөңгелек стол.

Жердің табиғи ресурстарының сипаттамалары.

Табиғи ресурстардың классификациясы.

Биологиялық ресурстар және азық түлік қауіпсіздігі. Табиғатты қорғау. Табиғатты ұтымды пайдалану. Экологиялық тұрғыдан таза альтернативті энергия көздерін пайдалану экожүйелермен қоғамның тұрақты дамуының маңызды құрамдас бөлігі.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

8

8. Парниктікэффект, шекарааралық мәселесі.

8.1.Атмосферадағы озон және оның қозғалысы деген не.

8.4. Парниктік (жылулық) эффекттен, климаттың өзгеруіне қарсы Шектеу конвенциясының, Киот хаттамасының жұмысы.

1 cағат

Конспект. Ауызша жауап.

Соғыстар және лаңкестіктің экологиялық зардаптары. Әскери өнеркәсіптік кешен және тіршілік ету ортасы.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

9

9. Қазақстанның экологиялық шекарааралық мәселелерi.

9.1.Гидроэнергетикалық ресурстардың жағдайы. Осы саладағы халықаралық қатынастар.

9.2.Жылу электроэнергетикалық кешеннің жағдайы. Осы саладағы халықаралық қатынастар.

9.3.Орта-Азияның гидро энергетикалық мәселесі.

1 cағат

Топқа бөлініп жұмыс істеу.

Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму. Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеру. Туылым мөлшеріне әсер ететінтфакторлар. Отбасын жоспарлау әдістері.Урбанизация проблемалары. Кедейлік және табыстың әділетсіз бөлінуі.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

10

10. Шөлейтенуiпроблемасына байланысты шекарааралық мәселелер.

10.1. Желдік ж/е сулы жердің топырақ эрозиясы.

10.2.Топырақтың құнарсыздығы, тұздануы.

10.3.Шөлейттену процесі.

10.4.Шолейттенуге байланысты шекарааралық мәселелер.

1 cағат

Ауызша жауап

Ауыл шаруашылығымен өнеркәсіптің қарқынды дамуына байланысты пайда болған экологиялық проблемалар. Қоршаған ортаның физикалық биологиялық химиялық ластануы және олардың экологиялық генетикалық зардаптары. Жер ресурстары және олардың маңызы.

Топырақты ластаушы және аздырушы көздер. Жер ресурстарын қорғау.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

11

11.Экология саласындағы халықаралық қатынастар.

Халықаралық маңызы бар қоршаған орта объектілері.

11.1. Антарктида /келісім шарттар/

11.2.Космос /келісім шарттар/

11.3. Дүниежұзілік мұхит /келісім шарттар/

1 cағат

Баяндама жасау

Жердің табиғи ресурстарының сипаттамалары.

Табиғи ресурстардың классификациясы.

Биологиялық ресурстар және азық түлік қауіпсіздігі. Табиғатты қорғау. Табиғатты ұтымды пайдалану. Экологиялық тұрғыдан таза альтернативті энергия көздерін пайдалану экожүйелермен қоғамның тұрақты дамуының маңызды құрамдас бөлігі.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

12

12.Автокөлiктің қоршаған ортаға әсері.

12.1.Адамға және қоршаған ортаны автомобиль көлiгiнiң терiс ықпалыны.

12.2.Атмосфераға автокөлiктен шығатын қалдықлар.

12.3. «Евро 2», «Евро 3» «Евро 4» халықаралық стандарттары.

1 cағат

Пікір-талас

Энергетикалық дағдарыс проблемалары және олардың шешілу жолдары. Әлемдік азық-түлік проблемасы, шешу жолдары. Ресурстық дағдарыс себептерімен салдарлары шешілу жолдары. Жер генофондының өзгеруі. Ортаның жалпы агрессивтілігінің артылуы. Тірі организмдерге көрсетілітін әсерлердің жаңа түрлері.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

13

13. Табиғатты қорғаудағы Халықаралық одақтың қызыл кiтабі.

Қызып кiтап.

13.1.Қызып кiтаптардың шығаруы және жүргiзуi.

13.2. ТМД елдерінің қызыл кiтаптары.

13.3. Қазақстанның қызыл кітабі.

1 cағат

Дөңгелек стол.

Ерекше қорғалатын табиғи территориялар. Генетиқалық әралуандылықты қорғау. Биосфералық резерваттар. Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы рөлі. Биоалуандылықты қорғайтын конвенциялар, келісім-шарттар.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

14

Атмосфераға антропогендік әсер.

Атмосфераның ластану себебін талқылау. Негізгі ластану көздері. Зиянды заттардың ағзаға әсерін көрсететін кесте сызу. Мысалы:

Зиянды заттар Адам ағзасына әсері

Көміртек Қанның оттегіге

оксиді толуын

төмендету...

Атмосфера ластануының экологиялық зардабы. Климаттың жылынуы. Озон қабаты проблемасы. Қышқылды жаңбырлар.

1 cағат

Конспект. Ауызша жауап.

Қоршаған ортаның күйін бағалаудың әдістерімен критериялары. Экологиялық мониторинг, оны ұйымдастыру принциптері. Химиялық физикалық биологиялық мониторинг. Қазақстан Республикасындағы қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдары.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

15

Гидросфераға антропогендік әсер.

Су ресурстары және оларды корғау мәселелері.

Гидросфера туралы түсінік алу, гидросфераны тазарту жолдарын қарастыру. Гидросфераның ластануы.

Кестені толтырыңыз:

Хим. Биол. Физик.

ластаушы ластаушы ластаушы

??? ??? ???

Гидросфера ластануының экологиялық зардабы. Жер асты және жер бетіндегі сулардың таусылуы.

1 cағат

Конспект. Ауызша жауап.

Қазақстан Республикасындағы халыққа экологиялық білім және тәрбие беру. Тұрақты даму тұжырымдамасы.

Тұрақты даму стратегиясы және Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз ету механизмдері.

3 cағат

Өзіндік жұмыс

Барлығы 15 сағат, модуль бойынша 6 сағат

Барлығы 45 сағат, модуль бойынша 6 сағат

Негізгі және қосымша әдебиет тізімі

  1. Прохоров Б.Б Экология человека: учебник. 6-е изд., перераб. и доп. Изд-Academia 2011

  2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: Оқу құралы. 90б. Алм. 2004.

  3. Харченко Н.А., Михацкий Ю.П. Экология. М.: Изд.-во Моск.гос.ун-та леса.2003. -398с.

  4. Аксенова О.В.Экология. М.:Знание,1999.-287с.  

  5. Боголюбов С.А. Экология: Юрид. энцикл. слов. Ин-т законодательства.Норма, 2001,-443с.

  6.  Большаков В.Н.Экология. М.:Интернет инжиниринг, 2000.-330с.

  7. Гирусов Э.В., Новоселов Н.А. Экология и экономика природопользования. М.: Единство. -2002.-519с.

  8.  Денисов В.В., Гутенев В.В. Экология. –М.: Вуз.кн.2002. -726с.

  9. Бейсенова А.С., Шилдебаева Ж.Б., Саутбаева Г.З. Экология – Алматы: «Гылым», 2001.

  10. Саданова А.К., Сванбаева З.С. Экология – Алматы: «Агроуниверситет» 1999

  11. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология – М.: Иэдательство ЮНИТИ, 1998

  12. Сагимбаева Г.К. Экология и экономика – Алматы: 1997

  13. Шилов И.А. Экология – М.?Высшая школа, 2000

  14. Одум Ю.М.: Экология в 2-х томах. – М.: Мир, 1986

  15. Реймерс Н.Ф. Экология (Теория, законы, правила, принципы и гипотезы). – М.: «Россия Молодая», 1994

  16. Радкевич В.А. Экология – Минск: Высшая школа, 1997.

  17. Бродский А.К. Краткий курс общей экологии. Спб.:1992

  18. Баешев А. Экология және таза су проблемалары. 2003.

  19. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. 192б. Алм. 1997.

  20. Дәрібаев Ж.Е. Экология: оқулық. 2005.

  21. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. Пособие для вузов. М.: 1998

  22. Муравей Л.А. Экология и безопасность жизнедеятельности. – М.: ЮНИТИ, 2000

  23. Цветкова Л.И., Алексеев М.И., Усанов Б.П. и др. Экология. Учебник для технических вузов. –М.: АСВ, Спб.: Химиздат, 1999

  24. Реймерс Н.Ф. Природопользование. –М.: Мысль, 1990

  25. Экологический терминологический словарь. – Алматы: Изд.-во Рауан, 2000

  26. Мусина У.Ш. Теоретические основы охраны окружающей среды. Учебное пособие. – Алматы: КазНТУ, 2000

  27. Гирусов Э.В. Экология и экономика природопользования. – М.: Закон и право, ЮНИТИ, 1998

  28. Бигалиев А.Б., Джамалбеков Е.У. Казахстан топырак, экологиясы. – Алматы: 1998

  29. Арустамов Э.А., Левакова И.В., Баркалова Н.В. Экологические основы природопользования. – М.: 2001

  30. Алексеев С.В., Груздева Н.В., Муравьев А.Г. и др. Практикум по экологии: Учеб. Пособие. – М.: АО МДС, 1996

  31. Федорова А.И., Никольская А.Н. Практикум по экологии: - Москва: Туманит. Изд.центр Владос, 2001.

  32. Вронский В.А. Прикладная экология: Учеб. Пособие. – Ростов на Дону.: Из-

  33. Информационный экологический бюллетень Республики Казахстан

  34. Будыко М.И. Глобальная экология. – М.: Мысль, 1977

  35. Чигаркин А.В.Геоэкология Казахстана. – Алматы: Сенат, 1995

  36. Реввель П., Реввель Ч.М. Среда нашего обитания, в 4-х книгах. – М., Мир

  37. Рыбальский Н.Г., Малярова М.А., Горбатовский В.В., Савицкий А.И. Экология и Безопасность. Справочник в 3-х томах: Безопасность человека – 1 том. Экологическая безопасность – 2 том. Технологическая безопасность – 3 том. – М.: ЭКИП. АУТО, 1994.

27.Алексеенко В.А. Экологическая геохимия. Учебник. – М.: Логос, 2000

28. Агроэкология. Под ред. Черникова В.А., Чекереса А.И. – М.: Колос, 2000

29. Грин Н., Стаут У., Тейлор Д.М. Биология в 3-х томах. – М.: Мир, 1990.

30. Экологический энциклопедический словарь. – М.: изд.дом «Ноосфера», 1990.

31. Экология /Т.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева/ - Алматы , Экономикс 2002г.

32. экология пәнінен практикум А.Т. Куатбаев, Алматы -2006 г.

33. Экология және қоршаған ортаны қорғау. Ұ.Б. Асқарова, Алматы 2007 ж.

34. Экологиялық энциклопедия/ А.Ж. Ақбасова, Е.Ү. Жамалбеков, Т.Қалыбеков, А.Т. Қолышбаева, Қ.Б. Рысбеков, Г.Ә. Саинова, М.Н. Сәндібеков. – Алматы, 2007 ж.

Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: Оқу құралы. 90б. Алм. 2004.

Экологиялық кітапханамен порталдар.

http://ecoportal.ru – ЭКО Портал

http://www.unep-wcmc.org - Всемирный центр мониторинга охраны окружающей среды

www.EarthPortal.org– портал Земли

http://wdc.nbii.gov/ma/ - Всемирный центр данных по биоразнообразию и экологии

http://www.unep.org/geo/,http://polar.grida.no/_documents/Ice%20and%20Snow%20Handout%20Low%20Res.pdfГлобальный Обзор о состоянии льда и снега

http://www.ecoline.ru/mc/ - Методический центр "Эколайн"

www.unep.org– сайт ЮНЕП (экологическое подразделение ООН)

Тұрақты технологиялар арналған сайттар.

http://www.eco-web.com – глобальная директория «Зеленые страницы» http://www.reenergy.by - информация о возобновляемых источниках энергии, энергоэфективности, пассивному отоплению и т. п.

http://factor4.narod.ru/книга "ФАКТОР ЧЕТЫРЕ. Затрат половина, отдача двойная"

http://www.altshuller.ru/rtv/sf-register-11.asp - сайт Альтшуллера, неординарный взгляд на проблемы экологии и пути их решения

http://isjaee.hydrogen.ru - Международный научный журнал Альтернативная энергетика и экология

Экология бойынша электрондық периодиокалық басылымдар

http://www.ecoin.boom.ru - Экологический электронный журнал

http://www.uniq.spb.ru/eco/ - Экологическая газета «Общество и экология»

http://sdo.uni-dubna.ru/journal/ – Журнал Устойчивое Развитие. Наука и практика

http://www.ecolife.ru - Дискуссионный экологический клуб журнала Экология и жизнь

Биоалуандылықты қорғауға арналған сайттар

http://www.biotic-regulation.pl.ru/ - сайт с научными трудами и статьями о теории биотической регуляция окружающей среды

http://www.sci.aha.ru/biodiv/ - Биоразнообразие на Practical Science

http://www.biodat.ru - Портал по сохранению биоразнообразия «Biodat»

http://www.iucn.org– сайт МСОП

Білімдібағалаудыңжалпышкаласы

Аттестациялықәріптікбаға

Балдардыңсандықэквиваленті

Оқупәнінмеңгерудәрежесінің %-дықмөлшері

Дәстүрліжүйебойынша

баға

А

4,0

95-100

Өтежақсы

А-

3,67

90-94

В+

3,33

85-89

Жақсы

В

3,0

80-84

В-

2,67

75-79

С+

2,33

70-74

Қанағаттанарлық

С

2,0

65-69

С-

1,67

60,64

D+

1,33

55-59

D

1,0

50-54

F

0

0-49

Қанағаттанарлықсыз

Пәнбойыншақорытындыбағаныңпайыздықмөлшерітөмендегідейанықталады:

Егер де модуль бір пәннен құралса, онда сол пән бойынша қорытынды бақылаудың нәтижесі модуль бойынша қорытынды баға болып табылады.Мұнда пәннің оқу бағдарламасында қарастырылған жұмыс түрлері (практикалық, зертханалық, есеп-графикалық, курстық) бойынша бағалар да қорытынды бағаға кіреді және төмендегі формула бойынша есептеледі:

мұндағы:

Р1 және Р2 – бірінші және екінші аралық бақылау бағалары;

Э – емтиханға бағасы;

ИМ – пән модуліне қорытынды емтихан бағасы;

0,4 және 0,6 – сәйкесті емтихан бағасы мен аралық бақылау бағасының салмақ коэффиценті.

Егер модуль бірнеше компоненттерден тұратын болса, онда емтихан негізгі компоненттен (Эок) болады, ал басқа компонентердің қорытынды бақылау түрі реферат, эссе, жобалық жұмыс, курстық жұмыс (Эдк) болып табылады және төмендегі формула бойынша есептеледі:

мұндағы:

Эок – негізгі компонент бойынша емтихан;

Эдк – басқа компоненттер бойынша емтихан;

ККМ – модульдің компоненттер саны;

0,4 және 0,6 – сәйкесті емтихан бағасы мен аралық бақылау бағасының салмақ коэффиценті.

ИМ – пәндер модуліне қорытынды емтихандық баға.

Студенттердің бiлiмдерiн бағалау шкаласы

«Өте жақсы» бағасы (А; 4,0;95-100%; А-; 3,67;90-94%) егер студент бағдарлама материалын толық меңгергенін көрсетсе және қандай да қателіктер, дәлсіздік жібермеген болса, жұмыстың бақылау тапсырмаларын, коллоквиумдарды, үй жұмыстарын өз уақытында және дұрыс орындаса, егер ерекше ойлау қабілетін көрсетсе, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысса, пәнді оқу барысында өз бетімен қосымша ғылыми әдебиеттерді қолданса, өз бетімен бағдарлама материалдарын жүйелей алатын болса қойылады.

«Жақсы» бағасы (В+;3,33; 85-89%; В; 3,0; 80-84%; В-; 2,67; 75-79%) егер студент бағдарлама материалының 75% -нан төмен емес бөлігін меңгерген, есептеулерде (жауаптарда) өрескел қате жібермеген, бақылау жұмыстарын, тапсырмаларды, коллоквиумдарды, үй тапсырмаларын өз уақытында орындаған және оларды принципиалды ескертулерсіз тапсырған, оқытушылардың нұсқаулары бойынша қосымша әдебиеттерді қолданған, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысқан, жіберілген принципиалды емес дәлсіздікті немесе принципиалды қателіктерді студенттің өзімен түзетілген, оқытушының көмегімен бағдарлама материалын жүйелей алатын болса қойылады.

«Қанағаттанарлық» бағасы (С+; 2,33; 70-74%; С – ;2,0; 65-69%; С-; 1,67; 60-64%; D+; 1,33; 55-59%; D; 1,0;50-54%) егер студент бағдарлама материалының 50% -нан төмен емес бөлігін меңгерген болса, бақылау және лабораториялық жұмыстарын, үй тапсырмаларын орындау барысында оқытушының көмегін қажет етсе, коллоквиум тапсыру барысында дәлсіздік және принципиалды емес қателіктер жіберсе, зерттеу жұмыстарында белсенділік көрсетпесе, тек оқытушы көрсеткен оқу әдебиеттерімен ғана шектелсе, материалды жүйелеуде ауыр қиыншылық көрген жағдайда қойылады.

«Қанағаттанарлық емес» бағасы (F; 0; 0-49%) егер студент бағдарламада қарастырылған негізгі материал білімінде кемшіліктерді байқаса, бағдарламамен қарастырылған материалдың жартысынан көбін меңгермеген, пән бағдарламасының жартысынан көбін меңгермеген, жауаптарда принципиалды қателіктер жіберген болса, ағымдық, аралық және қорытынды бақылау түрлерімен қарастырылған жеке тапсырмаларды орындамаған, бағдарламамен қарастырылған барлық негізгі әдебиетпен жұмыс істемеген болса қойылады.

Апелляцияға беру тәртібі. Қорытынды бақылау нәтижесімен келіспеген студент емтихан өткізілген соң келесі жұмыс күнінен кешіктірмей апелляцияға береді. Емтихан сессиясы кезінде (аралық аттестаттау) ректордың бұйрығымен біліктілігі апеллирленетін пәннің профиліне сәйкес келетін оқытушылардан тұратын апелляциялық комиссия құрылады.

Берілген күннен бастап екі күн ішінде арызды студент пен оқытушының қатысында апелляциялық комиссия қарайды.

Апелляция нәтижелері хаттамамен оформляется және оның шешімі негізінде студентке жеке емтихандық ведомості жасалады. Ол негізгі емтихандық ведомостіге қоса тіркеледі.

Апелляция нәтижелері хаттамамен рәсімделеді және оның шешімі негізінде студентке жеке емтихан ведомостісі жасалады да, ол негізгі емтихан ведомостісіне қоса тіркеледі.

Студент апелляция нәтижелерімен таныстырылуы (ауызша немесе жазбаша) қажет.

Апелляция пәні болып табылмайтын емтихандар бойынша бағаны өзгертуге рұқсат етілмейді.

ГЛОССАРИЙ

Абиотикалық фактор – жансыз табиғат факторы.

Автотрофты - өздігіне қоректенуші деген түсінікті береді, яғни бейорганикалық заттардың органикалық заттарға айналуын жүзеге асырады.

Биосфера – тіршілік иелерімен тіршілік көздерінің Жер бетіндегі белгілі бір қабаты.

Биологиялық айналым – организм мен қоршаған орта арасындағы үздіксіз зат-энергия алмасуы нәтижесінде организмдердің түзілуі, яғни олардың пайда болуы және жойылуы.

Биотикалық фактор – тіршілік иелерінің ықпалы.

Биохимиялық цикл – күн сәулусінің энергиясын пайдалану нәтижесінде бейорганикалық заттардың өсімдіктер, жан-жануарлар дүниесіне айналып, қайтадан бейорганикалық заттарға өту барысындағы химиялық реакциялар тізбегімен жүретін өзгерістер.

Биоценоз – қоршаған ортаның бірдей жағдайында бірге тіршілік ететін өсімдіктер, жануарлар мен микроорганизмдер популяциясының жиынтығы.

Биогеоценоз – үнемі қозғалыста, дамуда, диалектикалық бірлестікте болатын, өзіндік ерекшеліктері бар, өзара байланыста және қоршаған ортамен зат, энергия алмасулары орын алатын, жер бетінің белгілі бір бөлігін қамтитын біріңғай табиғат құбылыстара мен олардың жиыны.

Гетеротрофтылар – дайын органикалық заттарменқоректенеді, жоғарғы сатыдағы өсімдіктер, паразиттер, барлық жануарлар, саңырауқұлақтар.

Гомеостаз – экологиялық жүйелердің қозғалыстағы тепе-тендік күйі.

Коагуляция - су құрамындағы коллоидты және жүзіп жүрген майда бөлшектердің ірілену процесі.

Консументтер – органикалық заттарды басқа затқа айналдырады.

Литосфера – жер қыртысының беткі қатты қабаты.

Мониторинг – антропогенді себептер салдарынан қоршаған ортада орын алатын өзгерістерді бақылау және болжау.

Ноосфера- ойлау қабаты.

Продуценттер – бейорганикалық заттардан қарапайым органикалық заттарды құрайды.

Редуценттер – деструкторлар, органикалық заттарды ыдыратушы және оларды минералдық заттарға айналдырушы ағзалар.

Табиғат – қоршаған орта тау-тас, өзен-көл, жан-жануарлар және т.б. заттардан түратын дүниелер деп түсінеміз

Экология – организмдердің тіршілік ету жағдайларын және организмдердің олардың тіршілік ету ортасы арасындағы өзара байланыстарды зерттейтін ғылым.

Экожүйе – зат және энергия айналымы өз ішінде де, сыртпен де үздіксіз орын алатын, өлшемсіз, жанды және жансыз бөліктерден құралған тұрақты жүйелер.

Экологиялық тепе-тендік - энтропияның төменгі күйін ұстап тұратын тірі тіршіліктің тепе-тендігі.

Экологиялық фактор – тірі организмнің кез келген даму сатысының бірінде, тікелей немесе жанама түрде ықпал жасайтын орта әсері.

Кітаппен жабдықтау - 2010-2011 ж.

Экология және тұрақты даму.

Студент саны:

(КЭ-101, КУиА-101, КФС-101, КФССП-101, КТ-101, КПХ-101, КС-101-КСР-101, КПД-101, КМП-101,

КСК,КТД-101, КСК-102, КЮ-101, КЮ-102, КЮССП-101,102, ЮСП-103-104) – 330 студент

Автор

Наименование

Жылы

Экз.

Учебники. Учебные пособия.

Акимова Т.А. и др.

Экология

1998

2

Акимова Т.А. и др.

Экология. Человек - экономика

2001

1

Алишева К.А.

Экология: Учебник

304с.

Алм.

2006

144

Алишева К.А.

Экология: Учебник

2007

10

Асанов Қ.Ә

Жайылым және экология: оқулық

2001

1

Асқарова Ұ.Б.

Экология және қоршаған ортаны қорғау: Оқу құралы

90б.

Алм.

2004

21

Асқарова Ұ.Б.

Экология және қоршаған ортаны қорғау: Оқу құралы

90б.

Алм.

2005

7

Асқарова Ұ.Б.

Экология және қоршаған ортаны қорғау/ Оқу құралы (СД-диск)

2005

4

Бейсенова Э.С. и др.

Экология

2001

175

Баешев А.

Экология және таза су проблемалары

2003

20

Бродский А.К.

Жалпы экологияның қысқаша курсы

192б.

Алм.

1997

173

Бродский А.К.

Краткий курс общей экологии: Учеб. пособие

164с.

Спб.

1996

21

Вавилов А.

Экология последствий гонки вооружения

1998

1

Горелов А.А.

Экология

2002

10

Горелов А.А.

Экология: курс лекций

2000

1

Горелов А.А.

Экология

2006

1

Гирусов Э.В.и др.

Экология и экономика природопользования

1998

2

Глухов В.В. и др.

Экономические основы экологии

2003

10

Валова (Копылова) В.Д.

Экология: учебник

2006

5

Давыдова С.Л. и др.

Нефть как топливный ресурс и загрязнитель окружающей среды. Учеб. Пособие.

2004

9

Дәрібаев Ж.Е.

Экология: оқулық

2005

20

Естествознание и основы экологии

1997

5

Колесников С.И.

Экология: Учеб. пособие

384с.

М.

2009

9

Коробкин В.И. и др.

Экология

2004

50

Коробкин В.И. и др.

Экология. Вопросы и ответы

2002

1

Коробкин В.И. и др.

Экология в вопросах и ответах

2006

15

Коробкин В.И. и др.

Экология

2001

5

Коробкин В.И., Передельский Л.В.

Экология: Учебник

608с.

Р/нД

2006

1

Коробкин В.И.

Экология. Учебник

2008

20

Коробкин В.И.

Экология: конспект лекций

2006

20

Лиходед В.М.

Экология: учебное пособие

2006

15

Лось В.А.

Экология: учебник

2006

6

Маринченко А.В.

Экология. Уч. пособие

328с.

М.

2009

5

Миркин Б.М. и др.

Основы общей экологии

2005

2

Новиков Ю.В

Экология, окружающая среда и человек

2003

17

Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т.

Экология: Оқулық

405б.

Алм.

2002

4

Петров К.М.

Общая экология: учебник

2000

1

Петросова Р.А. и др.

Естествознание и основы экологии

1998

5

Парахонский Э.В. и др.

Экология: конспект лекций

2006

21

Розанов С.

Общая экология

2001

5

Сергеева Т.В.

Экологический аудит: Уч. пособие

2005

40

Степановских А.С.

Общая экология: учебник

2005

1

Тонкопий М.С.

Экология и экономика природопользования

2003

1

Үпәшева Е.М.

Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау

2006

10

Федорова А.И. и др.

Практика по экологии и охране окр. среды

2003

6

Хван Т.А.

Промышленная экология: учеб. пособие

320с.

Р.н/Д

2003

2

Шамилева И.А.

Экология

144с.

М.

2004

14

Экологическая экспертиза / Питулько В.М.

2004

25

Экология/В.В. Денисова

2004

8

Экология / Л.В.Передельский и др.: учебник

2007

30

Экология: учебн. программа/ А.В. Егорина

123с.

Алм.

1999

4

Экология и безопасность жизнедеятельности: Учеб. пособие/Под ред. Л.А. Муравья

447с.

М.

2000

5

Дополнительная литература. словари

Акимова Т.А. и др.

Экономика природы и человека

2006

1

Вронский В.А.

Экология. словарь-справочник

2002

26

Естествознание / энциклопедический словарь / В.Д.Шолле

2003

1

Охрана окружающей среды. Сборник норм. актов

2004

3

Иващенко А.А.

Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтару / альбом

2006

1

Климаттың өзгеруі және адамның дамуы тұрғысынан оның Қазақстанның дамуына әсері: адам дамуы туралы есеп

136б

Аст.

2008

1

Красная книга СССР: Редкие и наход. под угрозой исчезновения

1981

1

Красная книга СССР: Редкие и наход. под угрозой исчезновения

1984

1

Қилыбаева Б.Қ.

Қазақстанның экологиялық дағдарыс аймақтарындағы мәдени процесс/Автореферат

27б.

Алм.

1996

1

Хаустов А.П. и др.

Охрана окружающей среды при добыче нефти.

2006

1

Экологиялық энциклопедия/ А.Ж.Акбасова

2007

5

Экология и экономика природопользования/ Э.В.Гирусова

2007

1

Дәріс тезисі

Сабақ № 1. Экологияға кіріспе. (1 сағат)

Дәрістің мақсаты мен жоспары

Студенттерді экология ғылымымен таныстыру. Аутэкология, демэкология, синэкология, глобалдық экология.

Жоспар:

Экология ғылымы туралы түсінік.

Экологияның негізгі түсініктері мен бөлімдері.

Экологияның мақсаты мен міндеті және зерттейтін проблемалары.

Қолданатын әдебиеттер

Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: Оқу құралы. 90б. Алм. 2004.

Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. 192б. Алм. 1997.

Дәрібаев Ж.Е. Экология: оқулық. 2005.

Баешев А. Экология және таза су проблемалары. 2003.

Экология /Т.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева/ - Алматы, Экономикс 2002г.

Экология –тірі ағзалардың өзішілік және оларды қоршаған органикалық емес табиғатпен. органикалық жүйелермен байланысы, олардың құрылысы мен жүйелердің қалыптасуы туралы ғылым.

Экология ғылым ретінде жер бетіндегі тірі ағзалардың әртүрлілігі мен олардың өмір сүру жағдайларының ерекшеліктері туралы көптеген деректер жинақталған соң ғана, өткен жүзжылдықтың ортасында ғана қалыптасқан ғылымдар қатарында. «Экология» деген терминді алғаш рет белгілі неміс зоологі Э.Геккель (1866 жылы) енгізді.

Жер бетіндегі тіршіліктің ерекшеліктері, олардың сыртқы орта жағдайларына тәуелділігі, жан –жануарлар мен өсімдіктердің жер бетіне таралуы мен ерекшеліктері туралы мәліметтер өте ерте кезден – ақ жинақталған.Тіпті Аристотель (біздің э.д. 384-322 ғ.) 500 – ден астам жануарлардың өзіне белгілі болған түрлері мен олардың мінез – құлық ерекшеліктері туралы, балықтар тіршілігіндегі қысқы ұйқыға кету мен көбею кезіндегі өрістеулері, құстардың суық мезгіл жақындағанда жылы жаққа қоныс ауыстыруы, жануарлардың тіршіліктегі іс-әрекеттері, көкектің паразиттік тіршілік нышаны мен каракатицалардың өзін -өзі қорғау ретіндегі өзгерістік іс-әрекеттері жайында көптеген мәліметтер қалдырған екен. Аристотельдің оқушысы, «ботаниканың атасы» атанған Теофраст Эрезийский (б.э.д. 371-280 ғ.) өсімдіктердің топырақ пен тұрғылықты жер климатына байланысты формалары мен өсу ерекшеліктерін салыстыра келе, олардың өсу ортасына тәуелділігін атап көрсетеді.

Алғашқы систематиктер А.Цезальпин (1519-1603), Д.Рой (1623-1705), Ж.Турнефор (1656-1708) және басқалар өсімдіктің өсу ортасына және оған жасалған жағдайларға, өнуіне және отырғызу ерекшеліктеріне, өсірілген жеріне және қоректенуіне тікелей байланысты деп атап көрсеткен.

17-18 ғасырдағы экологиялық мәліметтер А.Реомюр еңбектерінде жәндіктер (1734), Л.Трамбле еңбектерінде гидра мен тышқандар (1744) жайында сақталған.

18 ғасырдағы С.Т.Крашенинников, И.И.Лепехин, П.С.Паллас еңбектеріндегі мәліметтер жергілікті Ресей жерінің әртүрлі бөліктеріндегі өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің климатпен өзара тығыз байланысы айтылады.

Жануарлардың құрылысына сыртқы ортаның әсері жайында 18 ғасырдың екінші жартысындағы француз жаратылыстанушы Бюффон (1707-1788) еңбектеріндеде жазылған.

Эволюциялық ғылымның бірінші авторы болып саналатын Жан-Батис Ламарк (1744-1829), жан-жануарлар мен өсімдіктердің эволюциялық дамуында «сыртқы жағдайлар» - ағзаның бейімделушілік қасиеттерінің негізгі себептерінің бірі деп атап көрсеткен.

19 ғасыр: А.Гумбольт (1807),ғылымғы ландшафт «физиономиясын» өсімдіктердің сыртқы қалпымен анықтауға болады деген пікір енгізді.

Сондай-ақ экологиялық мәліметтер К.Ф.Рулье (1814-1858), Н.А.Северцов (1827-1885) еңбектерінде де беріледі.

1859 жылы Ч.Дарвин, тірі ағзалардың өзара қарым-қатынасы және олардың сыртқы ортадағы неорганикалық компаненттерімен байланысы («тіршілік үшін күрес») – ғылымдағы өзалдына жеке қаралатын бөлім екендігін дәлелдеді.

Даттық ботаник Е.Варминг өсімдіктің тіршілік формалары деген ұғымды негіздеді.

Неміс гидробиологі К.Мебиус (1877) биоценоз туралы ұғымды енгізді.

20 ғасырдың басында гидробиолгтардың, фитоценологтардың, ботаниктер мен зоологтардың жеке экологиялық мектептері шығып, әрқайсысы осы саладағы өздері меңгерген мәселелер туралы экология ғылымының сол сала бойынша негізін салды: мысалы, СССР-да В.Н Сукачев, Б.А.Келлер, В.В.Алехин, Л.П.Шенниковтардың, шет елдерде : Америкада Ф.Клементс, Данияда К.Раукиер, Швецияда Г.Дю Рие, Швейцарияда И.Браун-Бланкалар болды.

1938 жылы Д.Н.Кашкаров елімізде бірінші рет жануарлар экологиясы негіздері оқулығын басып шығарды.

Популяциялық экологияның негізін салушы Элтон (1927) болды.Ал 1935 жылы ағылшын ғалымы А.Тенсли экожүйе ұғымын ұсынса, 1942 жылы В.Н.Сухачев биогеоценоз туралы пікірлердің негізін қалады.

20 ғасырда белгілі жаратыластану биосфера туралы ғылыми еңбегін жасады.

1964 жылдан бастап барлық елдер экологтары халықаралық биологиялық бағдарлама (ХББ) бойынша жұмыс істейді.

Адам мен табиғаттың өзара әсерін реттеудің экологиялық құқық нормалары

Қоршаған ортаны қорғау келесі екі ережеден тұрады:

  • ғылыми экологиялық принциптерді тұжырымдайтын орындалуға міндетті заңдар түрінде құқықтық қорғау;

  • табиғатты қорғау қызметін экономикалық тиімді жасауға тырысатыны үшін өнеркәсіптерді материалдық ынталандыру.