43. Морфиндегі фармакофорлы топтарды анықтаңыз. Ол қандай дәрілік заттардың құрамында бар?c17h19no3

Тұңғыш рет морфин неміс фармакологпен Фридрих Сертюнер 1804 жылы алынды. Морфин, ( алкалоид, выделенный из снотворного, или опийного, мака) снатворныйдан немесе опиялы мактан бөлінген алкалоид. Морфин түссіз кристалл зат. Балқу температурасы 254 ⁰С. Суда, этанолда, диэтил эфирінде, CHCL₃, бензолда нашар ериді. Ал жылы метанолда жақсы ериді. Сулы-этанолды ерітіндісінде бір H₂O молекуласымен кристаллданады, 100 °С температурада болады.

Морфинді (получают из опия-сгущенного млечного сока, вытекающего из надрезов на недозрелых головках снотворного мака, культивируемого для этой цели) піспеген мак басшасындағы снатворныйының сүттіген шырынның сгущенді опиясынан алады. Опиядағы морфиннің құрамы 10 нан 20% арасында болады. Толық лабораториялық морфин синтезі: Өсімдіктерде ол тирозиннен түзіледі( тирозина(ф-ла I) через ретикулин (II), салутаридин (III), тебаин (IV) икодеин(V):)

Морфин- наркотикалық анальгетик болып табылады.Ол қатты ауруды басатын, шокқа қарсы әрекетті береді. Коп мөлшерлі дозада,тыныстың орталығын жебірлейді, тоқмейілсуді шақыртады, оның қайталап қолданысында тез ауырғыш ынтық (морфинизм) дамиды. Осы қасиетіне байланысты морфинның қолданылуы шектеулі болып келеді. Морфинды тек қатты ауыру кезіндегі жарақатта және ауруға шалдығуларда қолданады

Наряду с солянокислым морфином применяют также Морфин сульфат C₃₄H₄₀N₂O₁₀S, 5H₂O: 7,8-дидегидро-4,5α-эпокси-17-метилморфинан-3,6α-диола сульфат пентагидрат, ақ кристаллды порошок.

Морфин гидрат C₁₇H₂₀ClNO₃, 3H₂O: 7,8-дидегидро-4,5α-эпокси-17-метилморфинан-3,6α-диола гидрохлорид тригидрат, ақ кристаллды порошок немесе инелі түссіз кристалл.

 Синтетические заменители морфина (промедол, фентанил, пентазопин, пиритрамид, эстоцин, буторфанол, бупренорфин, трамадол, метадон, суфентанил, алфентанил, оксиморфон, гидроморфон, леворфанол, пропоксифен, тилидин, налбуфин).

44.Пиридин құрылысын модифицирлеңіз және оның негізінде биологиялық белсенді заттарды алу жолдарын ұсыныңыз.

Пиридин - бір атом азоты бар алты мүшелі ароматтық гетероцикл, қатты жағымсыз иісі бар түссіз сұйықтық; сумен және органикалық еріткіштермен араласады. Пиридин - әлсіз зат, күшті минералдық қышқылдармен тұз түзеді, комплексті қосылыстармен қос тұздар оңай түзеді.

Пиридин молекуласының электронды құрылымы бензолдың құрылымымен қалыптас. Көміртектің және азоттың атомдары sp2- гибридкүйде болады. Барлық σ-байланыстар C - C, C - H және C - N гибридті орбитальтармен құрылған, олардың арасында бұрыштар 120°келеді.p орбитальдағы гибридтенбеген алты электрон,π-электронды ароматтық системаны құрайды.

Пиридин үшіншілік аминдердің қасиетін көрсетеді: N- оксидтерді, N- алкилпиридиния тұздарын түзеді, сигма-донорлы лиганда түрінде бола алады. Пиридин ашық ароматтық қасиеттерге деие болады. Алайда азоттың атомының қабысуының шығыршығында электрондық нығыздықтың бөлінуіне әкеледі, бұл пиридиннің электрофильді ароматтық орын басуреакцияларының бензолмен салыстырғанда белсенділігін төмендетеді. Мынадай реакцияларда көбіне сақинаның мета-орыны бойынша әрекеттеседі( В таких реакциях реагируют преимущественно мета-положения кольца)

Пиридин үшін көбіне ароматтық нуклеофильді орын басу реакциялары тән, сақинаның орто-пара орындары бойынша өтеді(реакционная способность пиридина как ароматического соединения примерно соответствует реакционной способности нитробензола)

Пиридиннен синтезделетін биологиялық белсенді заттарға:никотин қышқылы,пиридоксин, пиридоксаль. кокаин, никотин, анабазин (пиридиді алкалоидтар алкалоидты).

Никотин қышқылының(ниацин, витамин PP, также витамин B₃, редко употребляется неверное обозначение — витамин B₅) синтезі пиридин туындыларының тотығуына негізделеген: 

н/е хинолиннің пиридин-2,3-дикарбон қышқылына дейін тотығуымен

Пиридоксаль-В₆ витаминінің формаларының бір түрі. Түссіз кристалл, суда ериді. Тағамдарда В₆ 3 түрде кездеседі:пиридоксин, пиридоксаль,пиридоксамин.Биологиялық активтілігі жағынан бірдей!

B6(пиридоксин) витамины зат алмасу стимуляторы ж/е Белок коферменті ретінде қолд.

45.Пиримидин С₄H₄N₂-2 азот атомы бар алтымүшелі гетероциклді қосылыс. Бензолдың 2 СH тобының N-мен алмасқан туындысы ретінде қарастырылады. Пиримидин сақинасындағы теріс зарядталған азот атомына байланысты, пиримидин электрофильді алмасуға түсу белсенділігі пиридиннен төмен. Пиримидинді алу: пиримидин туындыларын галогенизирлеу арқылы алады.

Пиримидин

Пиримидин туындылары табиғатта кең таралған. Сонын ішінде пиримидинді негіздер табиғаттағы коптеген маңызды биологиялық процестердің құрам бөлігі болып табылады. Пиримидинді негіздер – қалдықтары нуклеофильді қышқылдар құрамына (урацил, тимин, цитозин) кіретін пиримидин туындылары. Пиримидин ядросы кейбір В топты витаминдер, яғни, В1 витаминінің құрамынан кездеседі. Сонымен пиримидинді коферменттер, антибиотиктер құрамынан да табуға болады.

Цитозин Тимин УрацилПиримидин структурасы – ароматты да, гидрленген де коптеген биологиялық активті заттар құрамына кіреді. Мысалы; барбитураттар құрамында коптеп кездеседі, барбитураттар-1,3,5- тригидроксипиридин туындылары. Мұндай препараттар центрлі жүйке жүйесіне тікелей әсер етеді.

46.Фуран негізінде алынатын дәрілік заттар алу үшін фуранның қышқыл құрамды туындысы қолданылады. 5-нитрофурфурол – кең қолданысты дәрілік препарат, трихомодат, лямблий сиякты вирустарға қарсы қолданылады. Фуранның туындысына байланысты, яғни, туынды функционалды топқа байланысты теріс немесе оң грам бактерияларға қарсы қолданылады.

Фуран туындыларының антибактериалды активтену механизмі ДНК синтезін бұзуға негізделеді. Реакция барысында NO₂ функционалдық топ NH₂ тобына дейін тотығады.

Препарат синтезі, яғни, 5-нитрофурфуролдан алынатын барлық препараттар үшін бірдей. Оның 1-ші стадиясы: фурфурол сірке ангедридінің қатысында азот қышқылымен нитрленеді, альдегид фурфуролдың альдегидті тобымен реакцияласады және азот қышқылымен тотығудан қорғап тұрады. Алынатын 5- нитрофурфуролдиацетатты ары қарай күкірт қышқылымен гидролиздейді және осы сатыда 5- нитрофурфурол алынады. Кейін 5-нитрофурфуролды семикарбазидпен әрекеттестіреді, осы сатыда фурацилин алынады. Егер оны ары карай 1-амиогидантоинмен кондессацияласа,фурадонин алынады.

5-нитрофурфурол.

Айта кететін жайт: фуран туындыларынан алынатын препраттар фунционалдық топ міндетті түрде 5 орында болу керек. Егер баска орынға қонса, сәйкесінше активтілігі де төмендейді.

Фурфуранды препараттарды анықтау үшін көптеген тәсілдер қолданылады. Мысалы: хромотография немесе RF- көрсеткіші бойынша анықтауға болады. Құрамында(=N-NH-) гидрозинді топтары бар қосылыстар тотығуға бейім болғандықтан, йодомерия әдісі бойынша анықтайды немесе бромометрия әдісін де қолдануға болады, кобіне фурацилинге қолданылады.

47.Азиридин (азациклопропан, этиленимин). Құрамында азот бар гетероциклдіқосылыс. Қайнау температурасы55°С. Аминдерге жатады.

Азиридин – аминдік иісі бар түссіз сұйықтық. Суда және басқа да органикалық еріткіштерде жаксы ериді. Азиридин реакция түскіш әрі циклді бұзып реакцияласумен қатар циклді бұзбай да реакцияласа береді.

1. Азиринді өндірісте этаноламинді циклизация арқылы алады:

H₂NCH₂CH₂OH ^H2SO4 H₂NCH₂CH₂OSO₃H ^NaOH C₂ H₅ N

Аминоэтилсульфат-2 аралык өнім.

2. Этаноламинді конверсиялап 380 градус температурада азиридинді алады,реакция ниобиенді катализаторлар қатысында жүргізіледі.

H₂ NCH₂ CH₂OH ^Nb азиридин + H₂ O

3. Одан басқа азиридинді алу үшін 1,2- дихлорэтанды қолданады:

C₂ H₄ Cl₂ + 3NH₃ азиридин + NH₄ Cl

Циклді бұзбай реакциялаласу:

Мұндай реакциялар қатарына координациялық қосылыстар түзе жүретін реакциялар жатады,мұндай қосылыстар металлдардың иондарымен және N-H байланысындағы сутектіңалмасуы нәтижесінде жүзеге асады.

Циклді бұзбып реакциялаласу:

Мұндай реакциялар азиридин молекуласындағы азот атомының протондалуына