34)Азолдың әр түрлі реагенттерге реакциялық қабілеттігін салыстыр.

Азол дегеніміз фуран, пиррол, тиофеннің СН тобының азот атомына алмасуы арқылы алынатын гетероциклдің бір түрі. Азот атымы 3 жағдайға барса, онда оксазол, имидазол, тиазол болады. Ал егерде 2 жағдайға баратын болса, онда изоксазол, пиразол, изотиазол болады.

Бұл қосылыстар фуран, пиррол, тиофенге қарағада тұрақты, бірақ реакциялық қабілеттері төмен болып келеді. Азолдардың рекациялық қабілеттері әр түрлі екенін ескерген жөн. Мысалы изотиазол тиазолмен салыстырғанда калий перманганатымен тотықтырғанға тұрақты:Электрофильді орын басу қабілеттілігіне қарай азолдар бес мүшелі гетероцикл мен пиридиннің ортасында. Ол құрамында азот атомының болуынан және эл.орын басу реакцияларының көбісі күшті қышқыл ортада өтеді.Бірақ сақинадағы азолды цикл азолды катионның қасиетін бергендіктен галоидірлеу реакциясы нитрлеу мен сульфирлеуге қарағанда жеңіл жүреді.Тәжіриебиелік нәтижелерге сүйеніп 1,2- азолдардың реакциялық қабілетін былай көрсетуге болады:пиразол>изотиазол>изоксазол.1,3-азолдардың реакциялық қабілеті былай болады: имидазол> тиазол> оксазол. Азолдың туындыларының алыну шарттары. 1,3- азолдардың алынуы ұқсас болып келеді.α галогенкарбонильді қосылыстардан алынады. Ал имидазолды хлорацеталь, аммиак пен формамидтен жоғары шығыммен алады. Қойылатын шарттары:175°C та катализаторсыз.Оксазол алудың классикалық түріα-ациламинокарбонильді қосылыстардан алынады.

35. Имидазол мен пиразолдың реакциялық қабілеттілігін салыстырыңыз. Олардың тұрақтылығына баға беріңіз.

Имидазол мен пиразол гетероциклді азолдардың қатарына жатады. Имидазол 1,3-азол, ал пиразол 1,2-азол. Негізінен пиразол әлсіз негіз болып табылады. Сонымен қатар ол имидазол сияқты әлсіз қышқылдық та қасиет көрсетеді. Реакцияға қабілеттіліктері төменде кқрсетілген.

Алкилдеу:

Имидазол

Пиразол

Имидазол және пиразолдың альдегидтермен әрекеттесуі конденсация процесімен жүреді:

Ацилдену:

Галогенденуі:

36. Диазиннің алкилдеу реакциясындағы реакциялық қабілеттілігін салыстырыңыз.

Диазиндер алкилгалогенидтермен реакцияларында монотөрттік тұздар түзеді. Белсенді алкилдеуші агент- бортфорит триэтилоксония- пиразинді және пиримидинді дитөртті тұздарға айналдырады:

Симметриялы емес орынбасарлы диазиндерден екі изомерлі монотөртті тұздар алуға болады. 3- және 3,6- орынбасарларының алкилдену нәтижесі негізінде, осы жерде маңызды рөлді мезомерлі эффект емес, индуктивті және стерикалық эффекттер алады. Мезомерлі эффектінің жоқтығын, 3-метил-6- метокси-пиридазиннің метилдену мысалында көрсетуге болады.

37. Никотин қышқылының алу жолдары.

Никотин қышқылы - ақ кристалды ұнтақ, иіссіз, әлсіз қышқыл дәмі бар. Суық суда қиын ериді, ыстық суда жақсы ериді, эфирде одан да әлсіз ериді. Н.қ. – ниацин, витамин РР, витамин В₃, витамин В₅.Тірі организмдер жасушасында, дәрілі препараттар құрамында бар. Қара нан, ананас, гречка, фасоль, саңырауқұлақ, бүйрек ж/е бауырларда кезедседі.Тамаө өнеркәсібінде толықтырғыш ретінде Е375 қолданылады. Бір тәулікке адам 15-20 мг қажет етеді. Гиповитаминоз РР пеллаграға әкеледі (дерматит, диарея, деменция).

Алу жолдары

1.Алғаш рет н.қ. 1873ж Вайдель никотинді тотықтыру арқылы алған:

2. Сонымен қатар хинолинді 2,3-дикарбон қышқылдарына дейін тотықтырып, одан көмірқышқыл газын бөліп алу арқылы алса да болады:

3. Немесе өнідірісте кеңінен таралған әдіс β-пиколинді карбон қышқылына, яғни өзімізге белгілі РР*витаминіне айналдырамыз:

Никотин медицинада пелларгияға қарсы препарат ретінде қолданылады. Аса маңызды коферменттердің (НАД, НАДФ) құрамына кіреді.

38. Гидроксилами́н NH₂OH — түссіз кристалдар, суда жеңіл әрекеттесіп, гидрат түзеді NH₂ОН·Н₂О.

Гидрази́н (диамид) H₂N—NH₂ — түссіз, жағымсыз иісті сұйықтық.

Алкил- или арилгидразиндер HNO₂ -мен әрекеттесіп нитроқосылыстар алады, олар амин- мен азидке ауысады:

Арилгидразондар қышқыл ортада термиялық перегруппировкаға төзеді (р-ция Фишера),ол индолдың туындыларының түзілуіне әкеледі: 

  Моноалкилгидразиндардың конденсациясы с 1,3-дикетондармен пиразолдың туындылырының түзілуіне әкеледі: 

С-қанықпаған альдегидтер  және кстондармен пиразолин туындылыры түзіледі, диациламинамен - 1,2,4-триазол туындылыры, мысалы:

Пиразол және оның туындыларының синтезі:

а) 1,3-дикарбонильді қосылыс пен гидразин арқылы алады: