Һурвдгч бөлг

Көл татгдад одхла Хоңһр сернә. Тохм делгсн, көвчг дерлсн кеер унтҗ кевтлә. Ут цулврин бүчәр көлд архлата чөдртә мөрн, зөвәр ууҗад, татад серүлснь эн болҗана.

Серн, эн һазр деер йовһн сууһад, Хоңһр орчлң шинҗлв. Нарн әрә бултаһад һарч йовна. Нарна толь шарлҗнд цацгдад, өргн делкәд өдр буулһад, харңһу сөөг көөһәд һазрас һарһҗ йовна.

Салькн әрә сер-сер гиҗ көдлнә. Цаһан өвсн цецгәлчксн, көөстә далашң цахрҗ дольгална. Адун энд-тенд зөвәр тарад оч. Ик хол биш кеегч гүн унһлчксн, зеерд һалзн унһн ут көләрн тамтр-темтр ишкәд, экиннь көк хәәһәд, бәәнә. Экнь, — эк гидг сәәхн юмб, — хоңшарарн унһна хоңшар түлкәд, цәв талан җисүләд, деврәд, һазрт дусҗасн делң талан өөрдхнә.

Бичкн түүгинь медл уга, төңг нудрад, ноос көкәд бәәнә. Экнь үрнәннь толһаг деерәснь дарад, дүүрң көкән амнднь орулад гишң өгнә. Унһн амндан орсн көкиг шовшад, кииләд оркна. Ээҗин уург һооҗад, хоолар гүүһәд, зальгулад оркна. Амт авсн бичкн амнасн көкинь тәвл уга шимнә. Алтн уурган үрндән тальвсн ээҗнь, өнр тег дотран, әмин хөвтәнь болҗ талвана.

«Орчлң гидг яһсн сәәхн юмбв!» — гиҗ санад, Хоңһр мөрән тохҗ унад, адуһан цуглулад, ус орулхар бедрнә.

Адуһан услҗ оркад, Хоңһр гертән хәрҗ ирнә. Зүн ар захд бәәсн хурмш деевртә хар гер—Хоңһрин гер. Эмәлән авад, герин сүүдрт тәвәд, мөрән чөдрлҗ оркад, хазаринь мөлтлҗ авна. Мөрнә толһад долан төөлгтә ногт үлднә. Килһсн хар цулвр күлгин ард чиргдсн йовна. Мөрн теркә, түргәр бәрхин учрар цулвринь унҗулад тәвҗәнә.

Һартан бәрҗәсн хазаран эмәл деер хайҗ оркад, Хоңһр герт орв. Ээҗнь — Гиләш, махнь шүүрәд бәәсн, болв одачн чаңһ көлтә-һарта эмгн, герин өмн арс идәлҗ суува. Дү күүкнь, әрә арв күрсн Әвәш чигә бүлҗ бәәнә.

Чигәнә күв өндр, бүлүрнь ут Күүкнә нурһн маштг, бүлүрин ишт күрч чадш уга. Тер учрар Әвәш күн суудг бичкн сандл (стул) деер һарч зогсад, чигәһән бүлҗәнә.

Ахнь өөрдәд, күүкнәс бүлүрин иш авад, шальҗңнулад чигә бүлв. Күүкн сандласн (стуласн) һәрәдҗ бууһад:

— Чини хүв үлдв, Хоңһр!

— Сән, би эврән тосн унтлнь цокнав, — болҗ көвүн келв.

Шүрүтә һар — шүрүтә. Әвәшин нег бүлх цагт, Хоңһр хойр-һурв бүлнә, шүрүтәһәр чигән хольгдна.

Һазаһас экнь орҗ ирәд, һаран уһаһад, келҗәнә:

— Хоңһр, энч болҗ йовх, Әвәш кесгәс нааран ноолда. Хәләй, бүркәсинь авлч.

Көвүн тогтнад, чигәнә суулһин бүркәсинь суһлад авна. Суулһин нәрн хоолд дүүрәд атхм-атхм тосн һарч ирсн бәәнә.

Эмгн хәләҗ оркад:

— Нә, болҗ, иигәд чилә.

Иргд бәәсн харм хәәснә бүркәс өргҗ авад, таг деерәс тевш авад, көвүндән тарһнчн гидг үкрә мах тәвҗ өгәд, шар шаазңд шөл кеһәд, эмгн өмннь тәвв.

«Мал үксн зәңг эс соңсгдлу, альдас иим дала мах авсн болхв?» — гиҗ сурхар седчкәд, көвүн эмәһәд зогсв. Әвәш ахиннь өөр оч сууһад, келҗәнә;

— Би махан идәд авчклав. Хоңһр, чи цадтлан ид. Манад махн дәкәд чигн бәәнә.

— Иим дала мах альдас авсмт? — болҗ көвүн дахулв.

— Тагчг бә, — болҗ күүкн шимлдв. — Тевкә сөөнә үкр көөҗ авч ирҗ. Өрүнә алад, махинь хотнд хуваҗ өгв.

— Болҗ чамд, Әвәш, — гиҗ экнь хөрв. — Айстан,

амн дотр келн бәәнә гиһәд, эс болх үг келәд бәәдм биш.

Арһта залус бәәсн учрар хотн теҗәлтә бәәнә.

Хоңһрин хоолд махн зәңгдрәд бәәв. Тевкә — азд, хулхач, хотна нег залу. Хотна арһта залуд тоолгддг күн. Түүнә учр бәәнә. Хулха-көөһүл кехләрн хотан мартҗ бәәхмн уга. Бийдән болмгарн авад, үлдснәснь хотна улсла хувалцдг болна. Тегәд чигн хотнахн хулхачиг зөргтә, эвтә, дүүвр залуд тоолдгнь эн.

Тевкән кедг тоотыг Хоңһр өмннь чигн меддг бәәсн. Көөһәд авч ирсн үкрмүдинь чигн бултулҗ йовсн көвүн.

Хотна «арһта» гиҗәсн залу үзхлә, Хоңһрин нүдн өвдәд бәәдг болҗ һарв.

Хоңһр, махта тевш бийәсн түлкҗ оркад, келҗәнә:

— Ээҗ, невчкн чигә кеҗ өглт.

Гиләш шүүрәр чигәнәс тос йилһҗ авад, альхарн ташҗ ниилүләд, шаазңд тәвәд чиләҗ оркад, көвүндән агч ааһд чигә кеһәд өгв.

Хотан ууһад, кевтәд амрч авад, көвүн хәрү адундан һарв. Хагсу хурсн, шүүрмг, нег шилтә хөөрм даальңднь экнь дүрҗ өгв.

Асхн үдин дүңглә, адуһан көндәһәд Хоңһр тиньгр һазр тал һарад ирв.

Бельчруган сала-сартгар адуһан идүлҗ оркад, Хоңһр хар толһа деер мөрәрн һарад зогсв. Өвкнрин авъясар толһа деер һарсн күн ишкрдг гиһәд, көвүн ишкрн-дуулад толһа деер зогсад, энд-тендән харв.

Дендртин уҗрха талас нег мөртә күн доргшлад йовҗ йовхнь үзгдв. Хурц нүдтә көвүн шилтҗ хәләһәд, мөринь таньна. Бичкн зүркн өрчдән бульглад-цокад бәәв. Саарл дааһ унсн күн. Эн эргнд им дааһ көлглдг нег күн бәәдг — седкл-уха авлсн Харла күүкн.

«Үнмб — худлв, мимб — бишв», — гиҗ санад, көвүн улм шилтҗ хәләв. Саарл дааһн — мөн. Зуг кен унсн болхв? Зөвәр хол, залу күүкнь медгдҗ бәәхш. «Яһдг болв һашун салан хотна күн» — гиҗ тоолад, толһа деерәс үрвҗ бууһад, үзгдсн барана хаалһинь керчәд, күлгин шүрүн хатрлар көвүн амдад һарв

Өөрдәд ирхлә, өрчәс сөңгрәд һархар бәәх метәр теркә зүркн туульҗ цокв. Мөрнь чигн, бийнь чигн мөн болҗ һарв. Амдҗ тоссн кү үзәд, саарлын эзн мөрән чаңһав, болв саарлыг хатрад-давад һартл, адуна зеерд асхрад орад ирв.

Мөрнә толһа зергләд ирхлә, менрсн көвүн шог һарһсар келҗәнә:

— Мендвт, арагни!

— Менд, — гиҗ хәрү өгәд, күүкн мөрнәннь күзү хәләһәд йовна.

— Ут хаалһд йовсн бәәдлтәт, ундассн-өлссн болхт. Түрд гитн, мөрән амратн, цаһан идә амсад һартн.

Иигҗ көвүн келәд, өөрнь хатрад йовна.

Аш сүүлднь күүкн, мөрнәннь амһаһинь татад, саарлан зогсав. Көвүн үкс бун, күүкнә җола авв. Харла энд-тендән хәләҗ оркад, башрдад:

— Ичкевт, әмтн үзхнь ю келх?

— Минь үүнд гүн тоха бәәнә, мөрән амратн, унд эдлтн.

Эн үгән келә йовҗ, хойр мөриг көтләд салан ик булңд авч ирнә.

— Уга, би хаалһарн йовнав, — болҗ күүкн хәрүцнә.

— Хаалһд йовх күүг кен бәрхв. Унд амсад һартн, —

болад, көвүн дөрәһәснь бәрнә.

Күүкн келтс гинә, көвүн сүвәһәснь авч дөңнәд, буулһна. Хойр мөриг сөөһәд, холвҗ оркад, холд харвхд дөт болх гиһәд, салан эрг деер хоюрн һарч сууна.

Даальңган авч ирәд, хурсн-шүүрмгән һарһад, шилтә хөөрмгән көвүн күүкнд бәрүлнә.

Шиләс хойр-һурв зальгҗ-амсад, хәрү өгәд, күүкн хурс авад, шүлс һарһад ундан хаңһана.

— Теңгрт нүдн бәәдг бәәҗ, — гиҗ көвүн эклв. — Эҗго теегт мәәртҗ йовсн күүнд ундн учрна гидг эн болҗ бәәнә.

— Хо һалзн үкрт ханлт өрг, — болҗ күүкн келв. — Туһлх цагнь болхла, шилрәд әрлдг авъяста. Өдрин дуусн хәәһәд, өлң-сөг үлдәл уга, тоха-булң хамг кедәд негҗсн бийнь олдҗ өгсн уга.

— Үкрт хүврәд, мини сүмсн чамаг көтләд авч ирнә гидг эн.

— Кесгәс нааран үзгдл уга, дәрк, яһвч?

— Хаврин әрк-чигән элвг болад, Баазрм адундан һархан уурв. Өдр-сө уга адуна өөрнь хатдгнь би болҗ һарв.

Тер-эн болад кесгтән таарад сууцхав. Харла хотна зәңг келҗ өгв. Икәр бийән гемшәв. Үүср уга альвн учрар, Мөңктинәс зуурм көвүн һарсиг соңсхв. Долан сарта бийнь торад, әмд бәәдг болна.

Көвүн генткн өвдглҗ сууһад, күүкнә хойр һар авад,

өрчдән шахад, келнә:

— Кезә күртл бидн хойр иигәд муулян эдләд бәәхмб? Ичр-һутр гилдәд өөрдәд-харһдг арһ уга. Өрчдк ухаһан хаһлдг, иньг-амрг болх цагнь кезә учрхмб?

Күүкн инәһәд, көвүнә үс көркхн хурһарн самлад:

— Цагнь бас ирх. Нег-негән мартл уга бәәхлә, түүнәс байртань уга.

— Цагнь ода ирвш. Чи арвн дола күрвч, би арвн нәәмтә. Зәңг орулдг насн.

— Тегәд зәңг юңгад эс орулнач?

— Илгәнәв. Зуг... — көвүн гейүрәд одна.

— Тегәд «зугнь» юмб?

— Юуһинь эс меднч! Малта-мөңгтә Эрнцн, маляһас нань зөөр уга, Манҗин Хоңһрт күүкән өгхий?

— Малын зөөрәс, малян зөөр тату яһад болхв. Хойр эзнь зөвтә гихлә, хотна юучнь болҗана.

Хоңһр уха ухалад, дәкәд байрта:

— Би яһад өнчн болҗахм! Мини авһ Дорҗин мал-гер танаһас татуй? Мана дәәдә нанд йир дурта. Дәәдәдән келнәв, дәәдәм нанд гер авч өгх.

Келн-бәрчкәд Хоңһр дүүвр сана зүүһәд оркв. Юуһарн әмтнәс татув? Бүкл хотн төрлмүд бәәнә. Төрлән ахлад суудгнь малта-гертә, тоомсрта күн. Тегәд юңгад зовҗахм?

— Зөв. Зәңг орулнав. Дәәдәм дөң болх! — гиҗ келәд, көвүн күүкиг теврәд, минчисн улан халхаснь семрҗ үмснә.

— Ичкевт, яһҗанач, — болад, күүкн бийән зааглна.

— Эңкр иньгм, эн насндан чамаһан мартш угав, — болад көвүн согту кевтә, дәвләд бәәв.

— Ора болҗ йовна, кергән күцәһәд угав, — гиҗ келәд, күүкн гүүҗ одад, саарлан унад авчкв.

Көвүн дөрәһинь бәрәд, дахад, эрг деер һарад ирв. Чисм улан чирәһинь хәләһәд, эвтәкн бичкн цогцинь темдгләд, төгрг хар нүдинь товчлад, дүрсинь эн кевтнь толһадан, ухан-седклдән үлдәҗ авх санаһар, шилтҗ хәләв.

— Манахн тал ирн бә, бичә март, — болад, күүкн салад, зааград һарад одв.

— Зәңг күлә, зәңг, — болҗ көвүн ардаснь хәәкрв.

Удл уга, зо һатлад, күүкнә баран геедрәд одв.

Цөөк хонсн цагла, үд кецәсн саамла һашун сала һолын хотна ик герин барун өмн бийд, кер һалзн мөртә, кеемсг хувц өмсәд орксн күн ирҗ бууһад, мөрән сөөһәд, хойр өмнк көлинь чөдрләд, цулвринь унҗулад тәвҗ оркад, эмәлиннь һанзһас бортхта әрк буулһҗ авад, хойр һарарн зөвәр тедүкн өмнән бәрәд, гер тал өөрдв.

Мөңктин тал оч йовсн Харла үүг үзҗ, тотхҗ зогсад хәләв. «Аль һазра күн болхв, негтә төр», — гиҗ санад, дотр бийднь «кирд» — гиһәд юмн тасрсн болад одв. Үкс герт гүүҗ орад, Дүүцәһәс сурҗана:

— Акад күн мана тал ирҗ йовна, аль һазра болхв?

Дүүцә герин иргәр шаһаһад хәләҗ оркад, хәрүднь:

— Күүһинь үзҗ чадсн угав, күлгәрнь шинҗлхлә, Көрснә Дорҗин адунас,

— Үнәрий? — гиһәд күүкн байрлад одв.

— Эн эргнд нань иим тохмта мөрн уга. Чи яһад байрлад одвч?

— Бий? Уга, нам айстан. Одахн Хоңһр зәңг орулнав гиҗ нәр кеҗәлә. Тегәд?

— Хоңһрин хотна күн, кишгч ирҗ йовна гидг эн. — Бер күүкиг теврәд, таална. Дарунь:

— Чи үүнд бәәҗә, эн көвү саатулҗа. Би ик гер орнав, цә чанх кергтә.

Харла эмкәһән зуусн мис кевтә тагчград, эс болх кесг уха ухалад сууна. «Тиим көвү кен өөх билә. Зөвән манахс өгх», — гих ухан дотр бийд «җирд-җирд» гиһәд бәәнә.

Тер заагур Дүүцә ик герүр орҗ ирнә. Гер дотркиг харвад хәләхлә иим болҗ һарна. Барун бийд үкүг, деернь баран маралҗар хучата. Ташр деернь хойр ик халаһар хадсн шар цоохр авдр бәәнә. Авдр деер зул шатчана.

Барана барун бийд өргн модн орндг, деернь девскрмүд, цаһан ширдгәр хучата. Ташр цань, хәәсн-суулһ. Деер өлгәтә таг деер — ааһ-шаңһ. Зуна цаг болсн учрар, тулһ уга, һазр деегүр, һулмт бүтәһәд хойр цаһан ширдг делгәтә.

Хойр өвгн тәмк татч сууна. Ирсн өвгн таньгдна, Көрснә Дорҗин хотна Нүрвә өвгн болҗ һарв. Хәр залу барана өмн цемцәһәд чөклсн сууна, эзн эмгтәһән орна өмн.

Мөңгн цокарта һанзан, амнасн суһлҗ авад, дорнь унҗҗ бәәсн ут цаһан шигшрлһәр һалынь ясн бәәҗ, эзн эмгн Бәәвш, келҗ бәәнә:

— Бер, үкс гиһәд, гиичд сән цә чан!

Дүүцә эврә көдлмшән эс медхм биш, хәәс өргҗ авад, хурдар һарад одв. Һаза зуухд түлә түлн бәәҗ, герт күүндсн күүрт чикән өгә бәәнә.

Гүңгр-гүңгр гисн күүндвр зәрмд алдрад одна, зәрмдән тодрха сәәнәр соңсгдна. Зәңг орулҗ ирснь ил.

— Элгнь-саднь чигн өөлтг уга, малта-гертә, отг-нутгтан тоомсрта улс. Көвүн чигн нурһта-турута, сән-сәәх.

Болв, мана күүкнтн одачн баһл, көөрк, — гиҗ келсн эмгнә үг тодрха соңсгдв. — Әрә арвхн дола орвл.

— Бәәвш түүндтн төр угал. Эндр-маңһдура төр биш, иигәд-тиигтл цагнь болад бәәх. Ода танас сурсм — эн савта хотыг удан бәрл уга, татулад, элгн-садн болв гих зәңг темдгләд тәвх төр.

Дүүцә дотран икәр байрлҗ суув. Хоңһр көвүг йирин таньдг, Харлад тааста иньг болх гиҗ ухалв...

Минь эн цагла Хоңһрин хотнд хойр күн бас күр кеҗәнә. Дорҗ зөвәр сән тавта сууна. Өмнк ааһнь хоосрад оркхла, шамдһа Хоңһр әрк дүүргәд кечкәд бәәнә.

— Нә, ач көвүн, сурхар седсән сур, — болҗ гесән иләд, гедргән кецәҗ Дорҗ өвгн таварлв.

— Дәәдә, ода насн ирсн...

— Э, медҗәнәв ю келхәр седсичн. Гер авхар седҗәнәч.

— Тер үнн, тиим ухан бәәнә.

— Тегәд торврнь юмб? Мал-гер бәәнә, төрл-төркн — өнр. Көвүн — сән. Ямаран чигн күүк чамдан буулһҗ чадхв. Хүрмд одхла — мөрд бәәнә, үгәр эс болхла, булаһад авч чадм залус бәәнә.

— Торвр... Зәңг орулх керг.

— Кенәв, кел. Эвтә улс йовулад эс болсн цагт, эврән однав. Чамдан ачм, седклән нөөхн угав.

— Дәәдә, дәрк. Иигҗ келхитн медә биләв. Таниг әмд-менд, эрүл-дорул бәәхлә, мана хотна кишг дүркләд бәәх зөвтә юмн. Ханҗанав танд, дәәдә.

Дегәд байрлҗ оркад, көвүн нам һарч гүүхәр седв.

— Хоңһр, хотна нег хәләсн көвүнч. Чиирг, өөтә, зөрмг, керсү. Хотна тулг болх көвүн гиҗ би чамаг сандв. Тегәд, кенә күүкмб, альдаран әрк йовулхмб? — болҗ Дорҗ сурад, өмнән бәәсн ааһта әркиг барун һарарн өргҗ авад, бичк-бичкнәр зальгв.

Хоңһр ичҗ-эмәһәд, чичрсн хоолын дууһар әрә сонсхв:

— Эрнцнә күүкн.

— Кенә, кенә?

— Эрнцнә гинәв.

— Эрнцнч кедү күүктәв?

— Негхн. Харла гидг нертә.

— Харла? — гиҗ Дорҗ улм ормав.

— Харла, — гиҗ арһул Хоңһр давтв. Дорҗ сахлан илҗ бәәһәд:

— Хоңһр, чи ухата көвүнч, ухаллч. Дегәд деегүр сана зүүҗәнәч. Эрнцн байнла чи юуһарн дөңцхмч?

— Нанд зөөсн зөөр уга, тер үнн. Болвч, мана төрлд, элгн-садн бәәнә. Мана хотн теднлә дөңцдҗ чадш угав? — болҗ көвүн халурхв.

— Бидн төрләрн — өнр-өргн улсвидн, чикәр келчквч. Болвчн, чи талын күүк хә. Күчтә гидг хүрм кеһәд, нертә гидг нәр кенәв.

— Тегәд болшго гиҗ санҗант?

— Дегәд деегүр санан, кир-кирәрн, кимр-әәргәрн бәәдг зөвтә юмн.

— Та мел үнәр тиигҗ санҗант?

— Би тиигҗ санҗанав, Хоңһр. Кукн, талын күүк за,

авч өгнәв. Энч болшго.

— Болшго гисн?

— Намаг болшго гиһәд келхлә, болад бәәдм бишв?

— Нам тиим гиһит.

— Тиим болҗ һарчана, Хоңһр, минь. Делкә деер нань күүкн уга биш, нурһ дарҗаһад авхч.

— Нам тиим гиһит! — гиҗ давтад, Хоңһр түүрчәд уурта һарад одв.

Ардаснь хәләҗ оркад, сергсн бәәдл һарад, Дорҗ хамр доран келв: «Одактн нам ик саната юмн бәәҗ. Нанла, мини көвүнлә әдлцхәр йовҗ. Көөрк, көөрк боз хотта, бөс киилгтәһән медҗ бәәх бәәдл уга».

Хоңһр хәрҗ ирәд, орн деер гедргән кевтәд, шуукрад бәәнә. Гиләш көвүнәннь бәәдл үзҗ оркад, наадна төр биш гиҗ санад, орна ирмәг деер сууһад, сурна:

— Нүднәм цецгә минь, седклин көрң минь, яһвч, юн болад иигтлән шуукрад бәәнәч?

— Ээҗ, дотр бий буслад, Дорҗ авһин келсн үг толһаһас һарч өгл уга зоваҗана.

— Дәәдә ю келәд оркв?

Хоңһр нул уга болсн күүриг цугтнь келҗ өгв.

— Ээҗ, эн хотнд, элгн-садарн, төрл-төрскәрн ах-дү биший бидн. Тегәд яһад, намаг йилһҗәснь терв?

— Хоңһр, хәәмнь. Һар гиһәд келгддг болвчн, һарин тавн хурһн дегц бишлм. Тедү метәр, цуһар әдл болсн болхинь чи зеердиг унад аль хәәҗ йовх биләч. Давдн — аду хәрүлҗ йовх билә. Болв, аду чи хәрүлнәч. Тиигхлә, һарин тавн хурһн мет, йилһҗ бәәдг болҗана.

— Тегәд «дәәдәнь» юмб? Ач-авһнь юмб?

— Хәәмнь, тавдгч үйин ач көвүнлч. Чини эцк дөрвдгч үйдән бас заргдҗ йовла.

— Элгн-садн гиһәд эк әәдрүләд, эврә бийдән ялч кеҗ авчана гиһит?

— Чи ода бөдүн залу болҗ йовнач. Эдү мет төр медх зөвтәч.

— Төрл-төрсн, элгн-садн! Керг харһхла — кеер-кецд, ор һанцарн, — гиҗ келәд, көвүн шүдән хәврәд, түңшәд бәәв...

Күүкнә хотнд ирсн гиич әрк чигәһән эдләд, халад, аш сүүлднь келҗәнә:

— Хәрнь, мордх цаг негн болв, мөрнә чикн хойр болв. Йовлһта. Ик удан бичә татад бәәтн, йилһәс уга. Көрснәхниг эс меднт, көөсән күцдг, шүүрсән суһлдг улсв бидн. Дәкәд, эс болх көвү танд зааҗ бәәхшвидн. Эрдмтә-сурһульта, эрүл-дорул, сән-сәәхн Давдн көвүн танд яһад һолгдхмб?

Элч, эн үгән келәд, гер дотр бәәсн улсиг деегүр нүдәр эргүлҗ хәләв.

— Бичә адһатн. Эврән меднәт, элгн-садн, ахнр-дүүнр бәәх, теднә селвг кергтә. Күүкн одачн баахн, цаг бәәнә, — болад герин эзн өвгн товчлв.

Эн күр соңссн бер, гүүхәрн гер талан ирҗ йовна.

— Теңгр цокчкв, — болҗ хәәкрәд, Харлаг теврч авад, асхрулҗ бер уульв.

— Яһв, юмб?

— Хоңһр биш, биш бәәҗ, — гиҗ бер шимлдв.

— Тегәд?

— Давдн.

— Давдн?!

Харла негл дәкҗ Давдниг нәәрт үзлә. Сәәхн, өндр цаһан көвүн, болв өмннь Хоңһрин җөөлн хәләц үзгдәд, мартхийч?» — гиҗ сурсн болад, зүрк чичрүләд бәәв.

Ода күүкн бийнь бериг теврәд, нульмсан асхҗ уульв.