Бақылау сұрақтары:

1. Жиілетудің пландық торабы деп нені түсінеді?

2. Түсіру негіздерінің пландық тораптарының міндеті.

3. Пландық түсіру негіздері қандай тәсілдермен жасалады?

4. Теодолиттік жүріс деп нені түсінеді, оның міндеті неде?

5. Микротриангуляция нені көрсетеді?

№8 дәріс. Мұнай және газ кенорындарын жайғастыруды маркшейдерлік қамтамасыз ету

Бұрғылау ұнғымаларының категориясы және мақсаты. Мұнайды өндіру негізінде ұнғымалар арқылы орындалады. Бұрғылау ұнғымасы - дөңгелек қима диаметрі 59-1000 мм, бұрғылау нәтижесінде пайда болатын кен қазбасы. Ұнғыманың жер бетіндегі басталатын орны беті саға (устье), ал төменгі жағы кенжар (забой) немесе түбі деп аталады. Бұрғылау ұңғымалары былай бөлінеді: ұсақ-тереңдігі - 2000 м дейін (оның ішінде көбі бірнеше жүз метрге дейін); орташа - 4500м дейін; терең - 6000 м дейін; өте терең-тереңдігі 6000 м ден жоғары.

Ұнғыма өсінін орнына және конфигурациясына байланысты бұрғылау ұнғымалары былай бөлінеді: вертикаль, горизонталь, көлбеу, тармақталмаған, тармақталған, және шоқ-шоқты.

Мақсаты бойынша бұрғылау ұнғымалары былай бөлінеді: зерттеулік-жер қыртысын зерттеуге арналған; эксплуатациялық-пайдалы қазба кен орындарын игеру үшін; құрылыстық-әртүрлі құрылыстарды салу үшін (көпірлер, причалдар, фундаменттер, сұйықтар мен газдарды жерасты сақтайтын орындар); кен-техникалық бұрғылау ұңғымалары- кен құрылыстарын салу және пайдалану үшін.

Зерттеулік бұрғылау ұнғымалары былай бөлінеді: құрылымдық-іздестіру, тірек геологиялық, тірек-технологиялық, инженерлік-геологиялық, параметриялық, іздестірулік және барлау.

Эксплуатациялық бұрғылау ұнғымалары былай бөлінеді: өндірілетін кеннің түріне байланысты-мұнайлық, газдық және сулық; орындалатын функциясына байланысты-қазып алушы, айдамалау, бағалау, бақылау; эксплуатациялық жағдайына байланысты-іздеудегі, жөнделудегі, істемей тұрған, жабылған және жойылған.

Кен-техникалық бұрғылау ұңғымалары былай бөлінеді: қопарушы, қатайтушы, тампонаждық, желдетуші және т.б.

Бұрғылау ұнғымалары мақсатына және категориясына байланысты ұңғыманы құрғанда орындалатын маркшейдерлік жұмыстардың құрамы және дәлдігі анықталады.

Ұңғыма бетінің орнын жер бетіне көшіру тәсілдері. Ұңғымаларды орналастыру жобасы кенорнының геологиялық немесе құрылымдық картасында құрастырылады. Жобалау ұңғымалары бетінің координаталары геологиялық (құрылымдық) карталарымен анықталады, содан кейін қолда бар ең үлкен масштабты топографиялық картаға салынады. Топографиялық картада салынған ұңғымаларды орналастыру жобасының негізінде, бұрғылау ұңғымаларының жобадағы орнын жер бетіне көшіру орындалады.

Бұл жұмыстардың құрамына кіретіндер:

• жобаны жер бетіне көшіру үшін маркшейдерлік мәліметтерді дайындау;

• ұңғымалардың жобадағы орнын жер бетіне көшіру;

• ұңғыманың қазылатын орнын жер бетіне бекіту;

• ұңғыманың қазылатын орнының алдын ала абсолюттік биіктігін анықтау.

Ұңғымалардың жобалық орнын жер бетіне көшіру топографиялық карталарды қолдану арқылы орындалады, егер олардың масштабы және сапасы қажет дәлдікті қамтамасыз ететін болса. Егер ондай карта болмаған жағдайда, жобаны жер бетіне көшіру геодезиялық тор пункттерінен орындалады.