AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmano!julları'nın Tarihi

Bu suret kölgesine kalma zinhar Senünle oyum utmag-ıçundur

'Amel kim sen idersin iy karındaş Ya tamu ola ya uçmag-ıçundur [23b]

İkisinden farig ol Hakk'a dön kim Yaradılmış Hak'a tapmag-ıçundur

Velehu eydan [33]

Nasihat aldı Orhan kardaşından

Du'alar aldı iş ü yoldaşından

Dahı aldı du'a cümle veliden

Du'alar ister Orhan cümlesinden

Mirasdur du'a almak Al-i 'Osman

Fariglardur bu halkun dünyesinden

Aşık Paşa du'a Orhan'a itdi

Bile Gök Alp nesli cümlesinden

BAB [30]

Anı beyan ider kim Orhan padişah oldugından sonra neye meşgul [24a] oldı.

Karındaşma virdügi köyi mukarrer itdi. Bu esnada Akça Koca dünyadan sefer idüp ol bakı saraya nakl itdi. Kandırı nevahisinde bir tagda mezarı andadur. Ve andan sonra Konur Alp dahı anun gibi oldı. Orhan Gazi o bucagun san­ cagını oglı Süleyman Paşa'ya virdi. İnöni sancagını oglı Mu­ rad Han-ı Gazi'ye virdi kim ol kiçi oglı-y-ıdı. Orhan Gazi kendüsi 'asker-i mansurını alup İznikmid'e vardı. Anun­ ıçun kim Gazi Ralıman geldüginde bu cemi'i kaziyyeleri ana bildürmiş-idi kim İznikmid'i ne suret-ile alalar-ıdı?

Kaçan kim leşker cem' oldı togrı Bursa'dan Yinişehr'e çı­ kup andan Geyve'ye indilerdi. [24b] Oglı Süleyman Paşa'yı Absuyı'nda buldılar, Ayan gölinün kenan. Aydos'da olan gaziler dahı gelüp Orhan'ı karşuladılar. Anun sahibi bir ha-

362

Çevriyazı: Hilza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

tun-ıdı. İstanbol tekürine ta'allukı var-ıdı ve adına Yalakon­ ya dirler-idi. Yalakovası'nuft sahibi-y-idi. Deredeki hisar dahı anuft-ıdı ve hem bir karındaşı var-ıdı, Kalayun dirler­ idi. Yokaru sırtdagı hisar anuft-ıdı. Şimdiki hinde Türk afta Koyunhisarı dir.

Bunlaruft hisarınun üzerine Türk kim vardı, ceng iderken Yalakoya'nuft gögsine ok tokundı, sesmedi, öldi.

Orhan Gazi geldi İznikmid'üft üzerine kondı. Hisaruft sa­ hibi hatun eydür: "Ben bu Türk-ile ceng itmezin." dir. "Anuft-ıçun kim eger bunlar bizden öldürürse, ölen gitdi za­ yi' aldı. Yirinde [25a] kalanda fayide ne ve ger biz bunlardan öldürürsevüz bunlarun-ıla kan düşmanı oluruz, kıyamete degin ceng itmek gerekdür." didi. Bu hatunun bir yarar ada­ mı var-ıdı. Anı göndürdi kim 'ahd idelüm bize ziyanuftuz tokunmaya, hisarı size virelüm." didi. Orhan Gazi dahı bu sözi kabul eyledi, ol 'avrat her nesi var-ısa ala, dahı hisarı teslim ide. Hatun girü habar göndürdi kim: "Ben gice çıka­ rın ve illa beni Türklerden bekletsün." didi ve hem anun gi­ bi itdiler ve "Her kafirün ki ihtiyarı var gitmege ya turmaga, ihtiyarı kendü elinde olsun." didiler. İskeleye gemiler getür­ diler, esbabların muradlarınca toldurdılar. [341 Orhan Gazi eydür: "Sakınuftbu kafirlerüft bir çöpi gitmesün kim biz 'ah­ dümüzde hayin olmazuz." didi. [25b] Ne kim 'ahd olundı 'ahdi yirine getürdiler. Andan sonra Orhan Gazi dahı hisara girdi ve o gaziler kim Aydos'da olurlardı cemi'isi İznikmid'e geldiler, sakin aldılar. Orhan Gazi oglı Süleyman Paşa'yı İz­ nikmid'e getürdi. Keliseleri mescidler itdi ve bir keliseyi da­ hı medrese itdi. El-an şimdi dahı medreresi vardur.

Karamürsel dirler-idi bir bahadur er var-ıdı ol kenan afta virdiler ve vilayetini tirnar üleşdürdiler, Tirnar erlerini ke­ nara getürdiler kim istanbol'dan gemi çıkup vilayeti inci­ düp ta'addi itmesünler diyü ve Yalakova'yı dahı timara virdiler ve bu Akça Koca-y-ıla olan gazileri bu vilayete cem' itdiler. Araman [Ermen] bazarını Yahşılu'ya virdiler. Kandırı vilayetini Akbaş'a virdiler. imdi bunlaruft [26a] neslinden şimdi dahı vardur. Fazlullah Kadı kim Geftibo­ za'da [Gegibüze] tekyesi vardur, ol Akça Koca'nun neslin-

363

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

dendür ve Kocaili'nün ve Konrapa'nun ve Bolu vilayeti­ nün bu cemi'isinün fethinün aslı ve hakikatı budur kim fa­ kir şerh itdüm.

Nazm

Niçeler bu cihana geldi gitdi

Benüm didi yalan da'viler itdi

Unuduldı adı anılmaz oldı

Yirini bir dahı yalançı tutdı

Sakın benüm diyüben da'vi itme

Ki magrur 'akıbet peşiman gitdi

BAB [31]

Anı beyan iderkim o ne geydi ve ne ihdas itdi.

Orhan Gazi padişah oldukdan sonra kim o atası zamanın­ da olmamış-ıdı. [26b] Orhan Gazi zamanında olundı.

Nazm

Bu adem düzdi 'alemde düzenler

Bilür misin niçün düzdi düzenler

Ya kendü güvene ya gayra ola

Bu niyyetlen düzen düzgün düzenler

Ne düzsen eseri kala cihanda

Veli asarı budur kanı düzenler

Orhan Gazi'ye karındaşı 'Ala'addin Paşa eydür kim: "Ha­ num! Bihamdillahi ve'l-minne kim seni padişah gördüm. imdi senün dahı bir gün leşkerün yevmen-fe-yevmen ziya­ de olsa gerekdür. Sen de 'askeründe bir nişan ko kim gayrı askerde ol nesne olmasun." didi. Orhan Gazi eydür: "Karın­ daş, her ne kim sen idersin ben anı [27a] kabul iderin." didi. "İmdi etrafdagı beglerün börkleri [35] kızıldur. Senün kulla­ runun börkleri ag olsun." didi. Bilecük'de ak börk bükdiler. Orhan Gazi geydi ve kendünün tevabi'i ile geydiler. Son-

364

Çevriyazı: Haziı Meniıkıb u Tevarih-i Al-i Osman

ra Orhan Gazi başladı leşkeri çogaltmak diledi kim ol vila­ yetden ola. Kardaşı eydür: "Anı kadılara tanış." didi. Ol za­ manda Çandarlu Karaca Halil Bilecük'de kadı-y-ıdı ve ka­ dılıgı ana 'Osman Gazi virmiş-idi. Ve Orhan Gazi zamanın­ da dahı İznik'e kadı oldı ve dahı İznik'den sonra Bursa'ya kadı oldı. Orhan oglı Gazi Hünkar zamanında kadı'asker oldı ve hem vezir oldı ve beglerbegi dahı oldı ve baki tafsi­ latları aşaga bablarda gelse [27bJ gerek inşa'allahu ta'ala.

Ve hem Edebalı'nun dahı kavmi-y-idi, ana danışdı. Ol ey­ dür: "İlden çıkarufi." didi. Ol vakt adamlamil çogı kadıya rişvet virdi kim: "Beni yayaya yazdurufi." diyü ve hem an­ lara dahı ak börk geyürdiler.

SÜ'AL.- Ya anun adına yaya neçün didiler?

CEVAB.- Sultan Muhammed oglı Sultan Murad Han za­ manında sefere giderken bir yaya bir it enügin ogurlamış. Enük issi enügini bulmış, yayaya eyitmiş: "Enügi sen mi to­ gurdufi kim ogurlarsın. Bire enük yaya!" diyüben sögmiş. Hayli bari gavga dahı almış. Zira veeh-i tesmiye enük yaya dimege ol sebebden almış hernan veeh-i tesmiye enük ogur­ ladugı olmış-ıdı.

Ve dahı burma dülbend Orhan Gazi [28aJ zamanında tas­ nif alındı. Divana gelicek beglerüfi burma dülbendi olmasa ta'yib iderlerdi, eydürlerdi kim: "Divana geldün kanı bur­ ma dülbendüfi." dirlerdi.

Nazm

Cihan her lahza bir nev'a görinür

Hayal ehli o nev'aya sevinür

Sanur budur kim ol maksud olanlar

Ya açar setrini yahftd bürinür

Cihanda hill ü hürmet böyle geçdi

Kimi it gibi talar kim karınur

Amma divanda burma dülbend geyürlerdi. Kaçan kim sefere gitseler börk geyürler-idi ve börk altına dahı şevgüle geyürlerdi.

365

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

SÜ'AL.- Şevgüle nedür?

CEVAB.- Şevgüle bir takyedür kim öni kısa ardı uzun içine deri [28b] kaplarlar-ıdı.

Ve bu Al-i 'Osman'da garayibler çokdur. Fakir ihtisar idüp tururın. Anun-ıçun kim ol zamanda iktida anı iderdi ve bu zamanda 'adet bum getürdi. Bu zaman-ı evvelde üs­ tadane taraklar ve hurmetlü sakaHar olurdı. Nagah padi­ şah hışm idicek sakalın kesüp merkebe bindürürler-idi. Şimdiki zamanda kendülerün 'adeti eşek oldı, binüp yö­ rürler. Sakalların hôd kendü ihtiyarlarıylan keserler ve bu sakal kırmagun 'adeti kadim Firenkden kalmış-turur ve Fi­ renk'den cünüb ışıklar almış-durur. Hususa kim şimdiki hinde mübah oldı. 'Avratlar saçların keser oldılar ve erler dahı sakalların keserler.

BAB [32)

Bu bab anı beyan ider kim [29a] İznik

ne suret-ilen alındı ve ne veeh-ilen feth olındı

Ve evvel Karatikin'i almışlardı. Bu İznik'e ol havale gibiydi. Anun-ıçun bu Karatikin hisarı içinde olan gaziler [36] dayi­ ma İznik'ün kapuların açdurmaz olmışlar-ıdı. Ve be-gayet açlıkdan bunalmışlar-ıdı, zira dayiresinde olan vilayetün köylerini zabt idüp tirnar erlerine virmişler-idi ve hiç bi­ vechin mine'l-vücuh bu köylerün kafideri bunlardan incin­ mezler-idi, rahat olmışlar-ıdı. İncinmedükleri ecilden hisar halkına zevade virmezlerdi. Vakt olurdı kim Müsülmanlar­ ıla gelüp bile hisara cenk dahı iderler-idi. Çagırup İznik hal­ kına eydürlerdi kim: "Gelün iy derınandeler siz dahı rahat olun kim biz rahat olduk." dirler-idi. Ve şehrün halkı hatta şol kadar [29b] olmış-ıdı kim göle balık avlamaga çıkmaz ol­ mışlar-ıdı ve içerü hisardagı halkdan ba'zı kafirler gazilere habar göndürdiler ve dirierdi kim: "Açlıkdan gayetde bu­ nalduk." dirler-idi. Ol zamanda hôd etrafı cemi' Türk almış­ ıdı, tirnar erieri elinde tasarruf olınurdı.

Elhasıl-ı kelam Orhan Gazi'ye kafirlerün hallerini bildür-

366

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

diler. Bir gün devlet-ile kendüsi dahı İznik'ün üzerine gel­ di. Kafider Orhan Gazi'nün geldügin göricek gayet bunal­ mışlar-ıdı. Bir i'timad itdükleri katiri Orhan Gazi'ye gön­ dürdiler kim: "İmdi bizüm-ile 'ahd ü eman idün kim bizi kırmayasız; gidenümüz gide ve turanumuz tura, biz dahı hisarı size teslim idelüm." didiler. Orhan Gazi dahı bunla­ run 'ahdlerini kabul itdi. Anun-ıçun [30a] "Mürüvvet efdal gazadur." dir-idi. Ve hem bu mürüvvet niçesine sebeb olup İslam dinine girürler. Ve tekürini İstanbol kapusından çı­ kardılar. Hernan tekürün kendü halkı gitdi bile ve sipahisi­ nün ekseri gitmedi. Şehir halkı hôd hiç biri gitmedi. Orhan Gazi teküre adamlar koşdı, gemiye dek iletdiler. Muradı kankı tarafda-y-ısa gitdi. Tekür kapudan çıkdugı gibi Or­ han Gazi bu tarafda Yinişehir kapusından içerü girdi. Ka­ punun iç yanında bir bagça var-ıdı, Ebkülos [İkülos] dirler­ idi, be-gayet hub mahbub makam-ıdı. Orhan Gazi'yi togrı ol bagçaya iletdiler. Bu şehrün kafideri dahı cumhur-ıla karşılayup geldiler. Ke'ennehu padişahları öldi, oglını tah­ ta [30a] geçürür gibi vaki' aldı ve illa çok hatunlar geldiler. Orhan Gazi sardı kim: "Bunlarun erieri kanı?" Eyitdiler kim: "Kırıldı, kimi cenkde ve kimisi açlıkdan." Ve illa içle­ rinde be-gayet hub dil-ara mahbubeleri var-ıdı ve hem çog­ ıdı. Orhan Gazi gazilere emr itdi kim: "Bu tul avratları ha­ lallıga Tanrı buyrugıyla alun." didi. Ve hem buyurdugı gi­ bi itdiler. Şehrün dahı 'ali evleri var-ıdı, evlenen gazilere bi­ le virdiler. Hazır müheyya 'avrat ve hem evler ola, kim ola kim anı kabul itmeye? Meger kim gayet ebleh ola.

Nazm

Hıraman geldiler mahbube Rumlar

Gaziler gönli yandı sanki mumlar

Kaçan kim bagça içre geldi bunlar [31a]

Gaziler didi melekdür ola bunlar

Yanagı gülglin la'lin dudaklar

O sirnin sak ol bih zenahlar

367

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Melek envarlu kızlar geldi canlar Ki gördi kulı oldı gönül ü canlar

Çemen üzre çü servi seyr iderler [37] Gönüller kölgeye düşüp giderler

Hayali kölgesi can gönlüm aldı Mu'anber zülfi buyı 'aklum aldı

Nazarlar atar u gamzelü kızlar Fida olur gören yigid ü pirler

Dimaglar mest ider o müşk-bular 'Akıllar sayd ider o rumi hublar

Urumca söyler bize nazlar eyler Sanasın ney çalar çeng ü saz eyler

Bu resme gaziler bunları gördi Han Orhan bunları guzzata virdi

Bile evler mükellef nakd u cinsler Virildi gazilere oldı ünsler

Ve bu fethün tarihi hicretün yidi yüz otuz birinde vaki' olundı, Orhan Gazi elinden.

BAB [33]

Anı beyan ider kim Orhan Gazi İznik'de ne'yledi ve kimüfi ile musahabet itdi.

Andan sonra bir ulu keliseyi cum'a mescidi itdi ve bir ma­ nasdırı medrese itdi. Yinişehir kapusını çıkdugı yirde bir 'imaret yapdı. Yanında Hacı [32a] Hasan dirler-idi bir 'aziz var-ıdı. Kendüsi Edebalı'nun müridi-y-idi. Şeyhlıgını ana virdi ve nesli ve nesebi ta bugüne degin anlarun elindedür. 'İmaretün kim kapusı açıldı, ta'am kim bişdi Orhan Gazi ol ta'amı kendü mübarek eli-y-ilen üleşdürdi ve çıragın dahı evvel gice kendü yakdı ve medreseyi dahı Mevlana Da­ vud-ı Kayseri dirler-idi, ana virdi ve andan sonra Taced-

368

Çevriyazı: Hilziı Meniıkıb u Teviıritı-i Al-i Osman

din-i Kürd'e virdi ve Konya'da Siracü'ddin-i Urmevi'nüfi şakirdi-y-idi ve hitabetini Karahoca'ya virdiler ve İznik'i taht idindi. Bir niçe zaman anda zevka meşgul oldı.

Nazm

Okundı hutbe-i Orhan-ı Gazi

O 'Osman bin Tofirul nesli gazi [32b]

Şeri'at gögine gül bunlar oldı Çü togdı şems-i tab Orhan-ı Gazi

Gaza-y-ıçun ki ak börk ol geyüpdür Yüzi ag işi sag Orhan-ı Gazi [38]

Ne geyse yaraşur Orhan-ı Gazi Aşık Paşa zamanındaydı gazi

BAB [34]

Anı beyan ider kim İznik feth olındugından sonra Orhan Gazi neye meşgul oldı ve tirnarları kimlere virdi, anı bildürür.

İznikmid'i oglı Süleyman Paşa'ya kim virmiş-idi; anı Yifii­ ce'ye ve Göynük ve Mudurnı'ya havale itmiş-idi. Ve bir og­ lını dahı kim Murad Han-ı Gazi'dür, Bursa sancagını afia virdi. Adını Beg sancagı kodı. [33a] Ve Karahisar'ı [Karaca­ hisar'ı] 'ammusı oglı Gündüz'e virdi. Orhan Gazi kendüsi cemi'i vilayetine nazır oldı. Oglı Süleyman Paşa'yı Tarakçı Yifiicesi'ne göndürdi. Ve ol vilayetler cemi'i Orhan Ga­ zi'nüfi 'adiını işitmişler-idi. Ve. hem her vilayeti kim aldılar afia 'adl ü dad itdiler. Alınmayan vilayetler dahı anlarufi ne'yledüklerini bilüp işitmişler-idi. Süleyman Paşa kim Ta­ rakçı Yifiicesi'ne vardı, hisarı ihtiyarlarıyla virdiler, 'ahd­ ılan ve eman-ılan. Ve Göynük'i dahı hemçünan ve Mudur­ nı'yı dahı hemçünan virdiler. Bu Süleyman Paşa dahı ol ka­ dar 'adl ü dad itdi kim cemi'i ol vilayetüfi halkı eydürlerdi kim: "N'olaydı evvelden de bunlar bize hakim olalardı." . dirler-idi. Ve niçe köyler bu Türk halkını [33b] gördiler, Mü-

369

Aşık Paşazade J Osmanoğulları'nın Tarihi

sülman oldılar ve ol vilayetde ne kadar kim milkler vardur, cemi'i Süleyman Paşa virdügi karar üzre turur.

BAB [35]

Orhan Gazi Karasi vilayetini feth itmege ne sebeb oldı anı beyan ider.

Ol zamanda Karasioglı 'İclan Beg [Aclan Beg] var-ıdı. Ol za­ manda Allah rahmetine vasıl oldı. Bir oglı anufi Orhan ya­ nına gelmiş-idi. Adına Tursun Beg dirler-idi. Ve bir oglı da­ hı atası yanında-y-ıdı. Bu atası yanındagı oglanı vilayet hal­ kı anı istemediler. Bu Orhan Gazi yanında olan oglına habar göndürdiler. Hacı İlbegi dirler-idi, Karasioglı'nufi bir veziri var-ıdı. Andan vilayetüfi a'yanlarından habarlar bile gel­ miş-idi. İttifakları-y-ıla bundagı Orhan [34a] yanında olan oglana bu habar gelicek Orhan Gazi'ye eydür: "Hanum! Gelüfi varalum vilayete gidelüm. Balıkesri ve Birgama ve Edremid cemi'i nevahisiyle sizüfi olsun. Kızılca Tuzla ve Mahram'ı ol tarafı bana sadaka it." dir. Orhan Gazi dahı Ulubat'ı feth idüp gine tekürini içinde komışlar-ıdı. imdi togrı Gölbaşı'ndan yörüdi, Bilüyüz'i [Yelyüz'i] aldı ve dahı Ablayund'ı aldı. Andan Kirmastı'ya yörüdi.

Anun sahibi ol zamanda bir 'avrat-ıdı. Urumca adına Kala­ mestorya [Klasemtorya] dirler-idi ve bir karındaşı dahı var­ ıdı. Milialcı dirler-idi. Orhan Gazi kim ol vilayete yöriyicek bu 'avrat karındaşı-y-ılan karşu geldiler. Mübalaga pişkeşler getürdiler. Orhan Gazi gine [34b] yirlü yirinde mukarrer itdi. Ve Ulubat tekürin tutdılar kim ol kafir 'ahdine turmarnışdı. Ulubat tekürin aman virmeyüp hernan işin bitürdiler.

Nazın

'Aziz Hak 'ahd idüpdür adem-ilen Sözüm dahı benüm hem ademi-len [391

Didi cennet virem size sözüm tut Sakın yörime İblis yalan-ılan

370

t ·-

Çevriyazı: Hazii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

Hak'un va'desi 'ahd aldı i canum

Melek ü hayvan u hem ademi-len

Bu adem 'ahdı bil kim andan almış

Budur ahdün yalı her ademi-len

BAB [36]

Anı beyan ider kim vilayet-i Karasi'de Orhan Gazi ne'yledi.

Çünkim bunlar Balıkesri'ye vardılar, andagı oglan kaçdı Birgama hisarına girdi. [35a] Üzerine vardılar. Orhan Gazi yanındagı olan karındaşı vardı kim hisarda olan karında­ şıyla söyleşe. Hisara yakın varıcak gafilin ok-ılan urdılar. Sesmedi düşdi, öldi. Bu iş Orhan Gazi'ye gayetde güç geldi, didi kim: " Bunlar bi-tekellüfbunun gibi iş itdiler." Hernan Orhan Gazi dahı çagırdı kim: "Bu il vilayet bilmiş olun emn ü aman-ılan şimdi girü Orhan Gazi'nündür." diyü hükm alındı. Bu sözi işitdükleri gibi bu vilayetün halkı cemi'i mu­ tl' ve münkad aldılar. Vilayetün kadimileri geldiler, timar­ lu timarına mukarrer nameler aldılar. Ve bu fethün tarilli hicretün yidi yüz otuz bişinde vakı' olundı Orhan Gazi elin­ den; vallahu a'lem.

Nazm [35b]

Sürüidi tedbiri Karasi gitdi Yazıldı defteri Orhan'ı tutdı

Bu çarhun ferzini atdı Karasi Çün Orhan şahı sürdi mat itdi

Cihanda kende plle kaldı tolaşdı Ecel atın binüp kemendin atdı

Dürüldi Karasi defteri yandı Yini defter ki Gazi katib itdi

371