4. Адамның мінез-құлқына оң немесе теріс (жағымсыз) әсерін тигізетін әлеуметтік факторлар

Орта — адам дамуына табиғи және әлеуметтік орта ықпал жасайды.

Табиғи орта — бұл түрлі табиғат жағдайының адам тұрмысына қызметіне ықпал жасауы. Жылы және суық климат жағдайы халықтардың тұрмысына әрекетіне елеулі ықпал етеді. Климаты ыстық жерлерде егін шаруашылығымен шұғылданады. Ал солтүстіктегі жерде балық, бұғы шаруашылығымен айналысады. Табиғат жағдайына байланысты олардың мінез-құлықтары да ерекшеліктер байқалады.

Әлеуметтік орта — жеке адамның мінез-құлқының дамуына ықпал жасайтын әлеуметтік қатынас, олардың көп қырлы іс-әрекеттері. Әлеуметтік ортаға мектептің ықпал жасауы нәтижесінде баланың дүниеге көзқарасы, құлықтық, эстетикалық және осы сияқты болымды қасиеттері дамып қалыптасады. Егер адамдардық қалыптасуына ортаның қатысы шамалы болса, онда орта адамдардық талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан адам өзінің дамуы үшін қажетті материалдарды осы әлеуметтік ортадан жинайды. Егер бала әлеуметтік ортадан тыс қалса, онда оның даму дәрежесі жануарлардан жоғары болмайды.

5. Жастарды зерттеудің негізгі қағидаттары

Бүгінде, қазіргі заманғы қоғамда жастар түбегейлі қоғамдық ұстанымды еншілейді.Оның өмірлік мүдделері, талаптары, тұрмыс стилі қоғамның саяси, экономикалық, мәдени және басқада салаларындағы әлеуметтік үдерістер дамуының түпмәнінде қаралады.Жстарды зерттеуге қатысты негізгі қағидаттарға, ең алдымен тарихи-талдамалық тәсілді жатқызуға болады, соның аясында биологиялық және жас ерекшеліктерін есепке алу арқылы жастардың мезгілсіз мән мағына ретінде қарамау керек. Жастарды әрдайым нақты тарихи қоғам шеңберіндегі белгілі бір әлеуметтік топ ретінде бағалаған жөн. Олар қоғамның серпінді және жұмылғыш бөлігі болып табылады. Жастардың проблемаларына қатысты ғылыми тәсілдің келесі қағидатына жастардың нақты салтын талдау жатады.Бұл жастардың олардың әлеуметтік жағдайының, өмір салтының, субмәдениет ерекшеліктерінің, ділінің, құндылықты бағдарларының тек жалпы теориялық тұрғыда емес, сонымен бірге эмперикалық деңгейде де зерделенуі тиіс екенін білдіреді. Жастардың ұдайы даму қағидаты жастарды өздері тұратын қоғам жағдайларында қарауға мүмкіндік туғызады. Ал бұл дегеніміз жас ұрапақтың өздерінің жастарына, алған білімдеріне, нақты құндылықтары мен нормаларына, әлеуметтік мақсаттарына қарай өзгеру жағдайында екенін білдіреді.Жоғарыда аталған қағидаттардың барлығының жас ұрпақтың проблемаларын зерделеу үшін үлкен мәні бар.

6. Жастардың осы заманғы әлеуметтік тұжырымдамалары мен зерттеу бағыттары

Жас ұрпақ проблемаларының теориялық және қолданбалы зерттеулері әлемдік ғалымдағы ең белсенді әзірленетін бағыттардың бірін құрайды.Жастрадың проблемаларын зерттеуде қолданылатын тәсілдер әлеуметтік қатынастардың деңгейімен талдау элементтері бойынша өзгешеленеді: жеке адам(тұлға),әлеуметтік иниституттар, әлеуметтік қауымдастық пен мәдениет жас адамынң жеке басы мен әлеуметтік топтың, жалпы қоғамның өзара байланысы мен өзара іс-қимылын түсіну және бағалау бойынша; жас адамның құндылықты бағдарлану жүйесінің жұмыс істеу сипаты бойынша. Түрлі теориялар мен тәсілдердің барлық сан алуандығына бағдарлану үшін олардың жастар жөніндегі проблематикаларын зерделеуге қандай ықпал тигізетініне қарай бірнеше бағыттарға бөліп қараймыз.

Бірінші бағытты біз әлеуметтік-психологиялық бағыт ретінде белгіледік,ол әлеуметтік мәртебені,сапа ерекшеліктері мен жастардың мінез-құлқын және оларды әлеуметтендәру үрдісін өзара байланыста қарайды.Соның негізінде жатқан басты тезисті былайша тұжырымдауға болады: жастардың проблемаларын зерделеу жас ерекшеліктері мен оларға тән жеке адамның психикалық параметрлеріне негізделеді. Кеңес заманында жастардың әлеуметтік-психологиялық проблемаларын зерделеу жалпы теориялық психологиялық тәсілдер мен тұжырымдамалардың дамуымен тығыз байланыста болады. Сол кезеңдегі ғалымдарды қызықтырған маңызды әлеуметтік психологиялық проблемалардың біріне жас адамның өмірлік мақсаттары, дүниетанымдық ұстанымдары жатады. П. П. Колотинскийдің, Н. А. Рыбниковтің еңбектерінде жас ұрпақтың мұраттары, өмірлік құндылықтары мен мақсаттары зерделенеді: осындай түрдегі зерттеулердің талдауы біздерге сол уақыттағы жас ұрпаққа тән негізгі өмірлік ұстанымдармен және басым көңіл күйлерімен танысуға мүмкіндік береді, оларда дәл қазіргідей, әлеуметтік тұрмыстың барлық салалардағы тіршілік әрекетінің мүлде жаңа жағдайларына ауысуымен өзгешеленеді.

Екінші бағы құрылымдық-функционалдық мектеп ұстанады, осы мектептің өкілдері жас ұрпақтың сана- сезімі мен мініз-құлқын қоршаған әлеуметтік ақиқатпен өзара байланыста жүйелі түрде талдауға ұмтылады. Жастардың құрылымдық-функционалдық мектебі өкілдерінің сіңірген еңбектері жастарды «ересектер» қоғамына кіріктіру тетіктерінің тұжырымдамасын әзірлеу болып табылады.

Жастардың әлеуметтік дамуының үшінші бағытының аясында ұрпақаралық өзара ықпалдастық тұжырымдамалары әзірленеді. Осы зерттеулердің барысында жұмысшы табын, ұжымшар шарулары мен интеллегенцияны жастармен толықтыруды қалыптастыру үрдісі; ішкі және ұрпақаралық жұмылғыштық анықталады.

Осы бағыттарға сүйене отырып ұрпақтар ауысуы үрдісіндегі ортақ және ерекше құбылыстар проблемасына баса назар аударылады. Осы қарама қайшылық қазақстандық жастардың әлеуметтік бейнесінде қандай дәрежеде көрсетіледі деген сұрақтың жауабы осы зерттеудің тақырыбы болып табылады.