Атом-молекулалық ілім Атом-молекулалық ілім заттардың және олардың бір түрден екінші түрге айналуын түсінуге мүмкіндік береді.

Дүниедегі барлық заттардың атомдардан тұратындығын біздің жыл санауымызға дейінгі ІV ғасырда өмір сүрген грек философы Демокрит айтқан болатын. Бұл ойшылдың түсінігі бойынша заттар бір-бірінен өздерін құрайтын атомдардың саны, пішіні бойынша және орналасу ретімен ажыратылады. Ол бүкіл әлемдегі болып жататын құбылыстарды атомдардың өзара қосылуы және айырылуымен түсіндірді. Бірақ, бұл түсініктер тәжірибе арқылы дәлелденбеген жалпы философиялық жорамалдар еді.

Ертедегі грек философтарының атом туралы түсініктерін М.В. Ломоносов дамытып жүйелі атом-молекулалық ілімге айналдырды. Бұл ілімнің негізі мына қағидалардан тұрады:

1. Барлық заттар үнемі қозғалыста болатын «корпускулалардан» (молекулалардан) тұрады. Молекулалар «элементтерден» (атомдардан) тұрады. Атомдар үнемі қозғалыста болады. Әрбір атомның өзіне тән қасиеті, мөлшері және массасы болады.

2. Жай заттардың молекулалары бірдей атомдардан, ал күрделі заттардың молекулалары әр түрлі атомдардан тұрады.

3. Молекулалардың қасиеттері олардың құрамына кіретін атомдардың түрлері мен санына ғана емес, сонымен қатар, атомдардың, молекулалардың орналасу ретіне де байланысты болады.

4. Бақылау сұрақтары:

1. Салыстырмалы атомдық және молекулалық масса дегеніміз не?

2. Молярлық масса қалай анықталады?

3. Валенттілік дегеніміз не?

4. Химияның негізгі стехиометриялық заңдарын атаңыздар

5. Атом-молекулалық ілімнің негізгі ережелері.

5. Тест тапсырмалары

1. Cутектің 3,01·10²³ молекуласының мольдік мөлшері қанша?

1) 0,2 моль

2) 1,0 моль

3) 0,5 моль

4) 0,05 моль

5) 2,0 моль

2. Көмір қышқыл газдың сутегі бойынша тығыздығы нешеге тең?

1) 5,5

2) 44

3) 5,0

4) 22

5) 12

3. Көмір қышқыл газдың ауа бойынша тығыздығы қанша?

1) 2,0

2) 1,5

3) 3,0

4) 3,3

5) 2,2

4. 49 г күкірт қышқылының зат мөлшерін анықтаңыз:

1) 1.0 моль

2) 0.5 моль

3) 2 моль

4) 1.5 моль

5) 3.0 моль.

5. Cутегі бойынша тығыздығы 22-ге тең газдың молярлық массасы қанша?

1) 44 г/моль

2) 32 г/моль

3) 56 г/моль

4) 45 г/моль

5) 40 г/моль

6. Хлор бойынша тығыздығы 0,62-ге тең газдың молярлық массасын анықтаңыз:

1) 44 г/моль

2) 60 г/моль

3) 50 г/моль

4) 55 г/моль

5) 40 г/моль.

7. Қалыпты жағдайда белгісіз газдың 19,6 г 10 л көлем алады. Осы газдың молярлық массасы нешеге тең?

1) 30 г/моль

2) 40 г/моль

3) 45 г/моль

4) 33 г/моль

5) 44 г/моль

8. 31 г фосфорды жағу үшін оттектің қандай көлемі жұмсалады?

1) 28 л

2) 40 л

3) 30 л

4) 45 л

5) 60 л

9. Азоттың 2 молі (қ.ж.) қандай көлем алады?

1) 15 л

2) 22,4 л

3) 67,2 л

4) 5,6 л

5) 44,8 л

10. 32 г оттек (қ.ж.) қандай көлем алады?

1) 55 л

2) 22,4 л

3) 67 л

4) 5,6 л

5) 44,8 л

11. 8 г сутек жанғанда оттегінің қанша көлемі жұмсалады?

1) 22,4 л

2) 24,8 л

3) 20 л

4) 20,2 л

5) 18 л

12. 2 моль тұз қышқылының массасы нешеге тең?

1) 35,5 г

2) 65 г

3) 73 г

4) 40 г

5) 45 г

13. 56 г азоттың зат мөлшерін анықтаңыз:

1) 3,0 моль

2) 1 моль

3) 2,0 моль

4) 0,5 моль

5) 1,5 моль.

14. Судың қандай массасында 30,1·10²³ молекуласы болады?

1) 90 г

2) 80 г

3) 18 г

4) 180 г

5) 71 г

15. Молярлық массаның өлшем бірлігі қандай?

1) моль^-1

2) г/л

3) г

4) г/моль

5) м.а.б.

16. Заттың 3 молінің массасы 51 г. Осы заттың молярлық массасын анықтаңыз:

1) 25 г/моль

2) 20 г/моль

3) 17 г/моль

4) 15 г/моль

5) 14 г/моль.

17. Қалыпты жағдайда 0,25 моль оттектен және 0,25 моль азоттан тұратын қоспа қандай көлем алады?

1) 11,2 л

2) 22,4 л

3) 5,6 л

4) 33,6 л

5) 44,8 л

18. Оттек молекуласының 0,5 моліндегі атомдар санын есептеңіз:

1) 3,01·10²³

2) 6,02·10²³

3) 9,03·10²³

4) 0,301·10²³

5) 15,05·10²³

19. Авогадро тұрақтысы нені көрсетеді?

1) зат мөлшерін

2) заттың мольдік массасын

3) молекула санын

4) атом санын

5) заттың 1 моліндегі құрылымдық бөлшектердің санын

20. 2,5 моль магнийдің массасы нешеге тең?

1) 55 г

2) 60 г

3) 58 г

4) 50 г

5) 46 г

21. Эквивалент заңының математикалық өрнегін көрсетіңіз:

1) Э₁/Э₂ = m₂/m₁

2) Э₁/Э₂ = m₁/m₂

3) Э₂/Э₁ = m₁/М₂

4) P = Vρ

5) υ = m/M

22. Қалыпты жағдайда оттектің бір эквивалентінің массасы неше грамм болады?

1) 2 г

2) 16 г

3) 32 г

4) 4 г

5) 8 г

23. Қалыпты жағдайда оттектің бір эквивалентінің массасы қандай көлем алады?

1) 22,8 л

2) 4 л

3) 5,6 л

4) 14,2 л

5) 7,6 л

24. Судың құрамындағы сутектің массалық үлесін анықтаңыз:

1) 88,89 %

2) 22,22 %

3) 18 %

4) 11,11 %

5) 52,52 %

25. Күкірт қышқылының эквивалентін анықтаңыз:

1) 49

2) 55

3) 43

4) 25

5) 30

26. Қышқылдың эквивалентін қай формуламен анықтайды?

1) Э = М/n·H⁺

2) Э = М/n·ОН ־

3) Э = М/n·В

4) Э = А/В

5) Э = А/ВС

27. Алюминий оксидіндегі алюминийдің эквивалентін анықтаңыз:

1) 6

2) 27

3) 54

4) 3

5) 9

28. NaOH + H₂SO₄ = NaHSO₄ + H₂O теңдеуіндегі күкірт қышқылының эквиваленті нешеге тең болады?

1) 49

2) 98

3) 24,5

4) 64

5) 40

29. 2NaOH + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + 2H₂O теңдеуіндегі күкірт қышқылының эквиваленті нешеге тең болады?

1) 64

2) 98

3) 24,5

4) 49

5) 40

30. Зат мөлшерін қандай формуламен анықтайды?

1) m₁/m₂ = Э₁/Э₂

2) m = υ·М

3) υ = m/M

4) V = m/Т

5) Т = m/M

№ 2 дәріс. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары