дейін енгізіледі. Қан тамырларына қанмен жақсы араласатын тек сулы ерітінділерді енгізуге болады.

Жүлын-милы инъекция (injectiones intraarachnoidales, cerebrospinales, endolumbales). Ерітінді III жэне IV бел омыртқа арасындағы омьготқа каналының субарахноидалды және перидуальды кеңістікке енгізіледі. Бұл тэсілмен негізіне жансыздандыратын дэрілер жэне антибиотиктер енгізіледі. Жүлын-милы инъекцияларда рН мәні 5-тен томен емес 8-ден жогары болмайтын нағыз ерітінділер енгізіледі. Жүлын-милы инъекцияларды тэжірибелі дэрігер-хирург жүргізеді.

Мисауыт ішілік инъекция (injectiones suboccipitales). Дэрілік зат лезде эсер етеді. Нейтралды реакциялы нағыз ерітінділер (1-2 мл) енгізіледі.

Сирегірек инъекцияның басқа түрлері: сүйек ішілік, буын ішілік, плевра ішілік, кұрсақ ішілік жэне т.б. колданылады.

Дзрілік затгардың инъекция түрінде енгізілуі жалпы танылған жэне кеңінен қолданылатындыгы олардың бірқатар артыкілылыктарына байланысты.

Шаншуға арналған дәрілік түрлердің артылықшыкгары:

• тез терапевтік эсер көрсетеді;

• дэрілік зат дэл дозаланады;

• енгізілетін дәрілік заттар бірден қанға түседі. Дэрілік заттарды өзгертіп, кейде тіпті бүзатын асқазан-ішек жолдары, бауыр сиякты ағзаның қорғаныс барьерлерінен өтпейді;

• ес-түссіз жағдайындағы науқасқа дәрілік затты енгізуге мүмкіндік береді;

• жағымсыз иісі мен дэміне жэне асқазан-ішек жолдарын тітіркендіруіне байланысты жағдайларды болдырмайды;

• қанды көп жоғалтқан кезде, оны сұйыктыктарымен алмастыру мүмкіндігі (қан алмастырғыштармен).

Шаншуга арналган дәрілердің кемшіліктері:

• инфекция енгізу каупі;

• шприц инесімен үлпаны жаракаттану нэтижесінде ауырсынуы, осмостық қысымының өзгертуі, рН-мэнінің ауьггқуы жэне т.б;

• майда қан тамырларының қатты заттармен немесе ауа көпіршіктермен бекітілу қаупі - эмболия;

• дэрілік затты ағзаға енгізу үшін арнайы білімі бар медициналык кызметкердің кажеттігі.

Шаншуга арналган ерітінділерді үлпаларға жэне ағза сұйықтарына енгізу терінің жэне шырышты қабаттардың табиги қорганыс баръерлерін бұзыи енгізетіндіктен оларға МФ XI басылымында жалпы «Инъекционные лекарственные формы» макалага сәйкес келесі талаптар қойьшады: стерильдік, апирогендік, түрактьшык, механикалық

ерітінді дендері cay салмағы 1,5-2,5 кг, эр 1 кг салмагына 10 мл есебімен, кояндардың кұлақ күре тамырына енгізіледі. Егер тәжірибелік кояндардың эр қайсысының дене температурасы бастапқы температурадан 0,6°С жогары көтерілмесе жэне үш қоянның дене температураларының жоғарылауының косындысы 1,4°С аспаса, онда дэрілік зат ерітіндісін немесе суды апирогенді деп есептейді. Егер үш қоянның біреуінің дене температурасы жогарыдд керсетілгеннен жогары болса, тэжірибе (сынау) тагы да косымша бес коянға жүргізіледі.

Пирогендікті анықтаудың биологиялық эдісі спецификалығына қарамастан бірқатар кемшіліктері бар. Индивидуальды сезімтал кояндардың көп санын асырау (эдіс экономикалық қымбат). Осыған байланысты МФ XI басылымында (макала «Испытание на пирогенность») көрсетілгендей қояндардың индивидуальды сезімталдығын тексеру керек екендігі жэне пирогендікті аныктау үшін альбинос-қояндарды қолдануға болмайтындығы көрсетілген.

Официалды биологиялық әдістен баска пирогендігін аныктау үшін, шет елдерде лимулус-тест (лим-тест) эдісі кеңінен колданьшады. Ол эдіс бактериалды пирогендердің амебоциттер лизатымен Limulus poluphemus эрекеттескен кезде гель түзуіне негізделген. Қазіргі кезде осыған ү_қсас, бірак микроорганизмдердің 3% калий гидрооксидімен гель түзу аркьшы ерітінділердін пирогеңдігін тексеру мүмкіндігі бар.

Шаншуга арналган ерітінділерді дайындаган кезде пирогенді заттардың ерітіндіге түсуін болдырмау кажет, ол біріншіден еріткіштердің, қолданьшатын дэрілік заттардың жэне қосымша материалдардың (тұрактандырғыштар, солюбилизаторлар, консерванттар жэне т.б.) жогары сапалы болуын талап етеді.

Дисперстік орталар (еріткіштер). Шаншуга арналган ертінділерде сұйық дисперстік орта (ерткіш) ретінде шаншуга арналган су, бейсу еріткіштер колданьшады. Олар нормативті құжаттардың талаптарына жауап беруі керек.

МФ XI басьшымына сәйкес шаншуга (инъекцияға) арналган су, тазартьшған суға қойылатын талаптарга жауап беруі және апирогенді болуы керек.

Шаншуга арналган суды асептикалык жагдайда ҚР ДСМ санитарлык бас дәрігердің 25 наурыз 2002 ж. № 9 "Дэрілік үйымдарын орналастыру, жабдыктау жэне пайдалану, санитарлык ережелері мен нормалары" бұйрыгына сэйкес алынады. Шаншуга арналган суды алу асептикалык блоктың дистилляциялық бөлмесінде жүргізіледі. Ол бөлмеде косымша, суды дистилляциялаудан, баска жүмыстарды жүргізуге болмайды.

Шаншуга арналган суды кәдімгі айдау аппараттарында, тек асептикалык жагдайда, дистилятты жинау кезінде оған кұрамында

Сурет 50. Апирогенді суды алуга арналган АЭВС-25 аппараты

Аппарат буландыргыштардан жэне II сатылы баспалдактан (2), конденсатордан (1), шаншуга арналган суды жинагыштан (3), түрады. Бірінші сатыда түзілген бу сепаратор аркьшы өтіп, бу түтігі аркьшы II сатылы буландырғыш қыздыргыш камераға түседі. II сатьшы буландыргыш сепаратордан өткен бу сулы қоспа қыздырғыш камерадан, түтіктер аркьшы жинағышқа түседі.

Аппарат АЭВС-60 - стационарлы аппарат, өнімділігі 60 л/саг. Жүмыс істеу принциш АЭВС-25 аппараты сиякты.

ЦАНИИ аппараты - ион алмастыргыш колонкалардан жэне айдагыш аппаратган тұрады. Су түзсыздануға үшырап, сонан соң айдалып, стерильденеді.

Шаншуга арналган суды стерильденген немесе бумен өңделген қабылдағыштарда сактау қажет (сурет 51).

Су жинагыштың сиымдьшыгы 40 л (СИ-40) немесе 100 л (СИ-100). Су жинагыш трубкалы электрқыздьфғыштармен, ауаны фильтрлейтін, судьщ деңгейін бакьшайтын, қоректендіруші патрубкамен, температурасыньщ датчигімен жэне төгетін кранмен, су жинагыштъщ кабыргалары 100°С температура жогарылаганда электрқыздьгоғыштарды өшіретін кұралмен жабдыкталған. Су жинағыштар бірден жұмыс істейтін бірнеше аппаратка немесе бір аппаратка қосылуы мүмкін.

Бейсу еріткіштер. МФ XI басьшымында көрсетілгендей шаншуга арналган судан басқа бейсу еріткіштері де колданьшады. Олар медицинада қолдануға рүксат етілген өсімдік майлары жэне этилолеат. Комплексті еріткіш ретінде этанол, глицерин, пропиленгликоль, ГІЭО-400, бензил спирті, бензилбензоат жэне медицинада колдануга рұксат етілген басқа еріткіштер.

t

Сурет 49. Апирогенді суды алуга арналган аппарат (АА-1)

Аппарат А-10 - техникалы жетілдірілген модель, өнімділігі 10л/сағ. Апирогенді суды алу, бу камерасының жоғаргы жағында орналасқан сепараторлардың қайтарғыш экрандары аркылы өтетін буды мұқият сепарациялау, сонымен қатар суға кажетгі химиялык реагенттерді қосу арқылы жүргізіледі. Аппарат су деңгейін көрсеткіш қүралымен қамтамасыз етілген.

Аппарат АЭВС-4 (дистиллятор электрический с водоподготовкой для получения воды апирогенный) буландырғыштан, шаншуға арналған суды жинағыштан, кұбырлардан, электршкафтан жэне қақка қарсы магнитті қондыргыдан түрады.

Аппараттың жұмысы төмендегіше жүргізіледі. Су жіберілетін құбыр жолында, суды тұздардан және эртүрлі қоспалардан ажырату үшін, магнитті қаққа қарсы қондырғы орналастырылады. Содан соң су жинағыш көйлегіне және буландырғышқа түседі. Бу камерасында түзілген бу сепаратор арқылы өтіп, су жіберетін кұбыр арқылы жинагышқа түседі. Жинағыш сумен толған соң, бу камерасындағы электрқыздырғыш өшіріледі. Аппарат өнімділігі - 4 л/саг. АЭВС-25 -аппарат станционарлы қондырғы (сурет 50).

Сурет 51. Шаншуга арналган суды жинагыш

Өсімдік майлары (Olea pinquia). Бұл мақсатта иненің тар каналы арқылы жеңіл өтетін түткырлығы төмен жеңіл қозғалгыш майлар қолданылады (бадам, шабдалы немесе өрік). Олар мөлдір майлы сұйыктықтар, иіссіз немесе элсіз өзіне тэн иісі бар, суда ерімейді, этанолда аз ериді, эфирде, хлороформда ериді.

МФ XI басьшымына сэйкес шаншуга арналган майлар жаңа жиналған дэннен салқын престеу эдісімен алынады. Өсімдік майларында ак уыз болмауы, сабындар мөлшері 0,001% аспауы керек. Аса маңызды рольді олардың кышкылдыгы атқарады. Қышқьш майлар жүйке үштарын тітіркендіреді жэне ауырсыну сезімін тудырады. Шаншуга арналган майдың қьгшкылдық саны 2,5-тен кем болмауы керек. Майлы ерітінділердің кемшілігі: олардың жогары түлқьголығы инъекцияның ауырсьшуы, майдың қиын сіңірілуі және енгізген жерде гранулеманың түзілуі.

Кейбір дәрілік заттардың майлардағы ерігіштігі қосымша еріткіштер (бензил спирті, бензилбензоат жэне басқалар) косу аркьшы артады.

Алша, алқор, өрік, шабдалы дэндерінен қыздырусыз престеу аркьшы алынатын, майлар жиірек колданьшады. Шабдалы майы (Oleum Persicorum) - мөлдір ашық сары түсті, иіссіз немесе элсіз өзіне тэн иісі, жағымды майлы дәмі бар сұйыктық. Абсолютті спиртте ериді, эфирде, хлороформда жеңіл ериді. Майлар камфораның, дезоксикортикостерон ацетатының, диэтилстильбэстрол пропионатының, ретинол ацетатының, синэстролдың шаншуга арналган ерітінділерін дайындау үшін колданьшады.

Зэйтүн майы (Oleum olivarum) - сирегірек колданьшады. Оны зэйтун ағашының жаңа жиналган жемістерінен қыздырусыз престеу аркьшы алады. Мөлдір, ашық сары немесе алтын сиякты сары түсті сүііыктық,

квалификациясы х.т. (химиялык таза) жэне т.ү.т. (талдау үшін таза) дэрілік заттардан дайындалады.

Глюкоза, натрий хлориді, натрий гидрокарбонаты, калий хлориді, кальций хлориді, новокаин жэне т.б. субстанциялардыц микробтык ластануын зерттеген кезде келесі жағдайлар аныкталдьі: глюкозаныц, зерттелінетін үлгілерінің 20-ның ішіндегі 10-үлгісінде микроорганизм мөлшері 1 гұнтақка 10 бактериядан аспады, 1-үлгісінде 110 бактериялар (оның ішінде тек 10 теріс), калган 9-үлгісінде 1 г ұнтакта бактериялар мөлшері 15-тен 40 аралыгында болды. Орташа алғанда, зерттелінетін субстанциялардыц 1г ұнтагында микроорганизм саны 10 аспайды. Осыған байланысты, дәріханада инфузиялық ерітінділер дайындау үшін колданылатын бір катар субстанциялардыц ластануы - өмір суруге қабілетті грамтеріс микроорганизмдердің мөлшері, қүрамы бойынша зерттелінетін заттар инфузиялык ерітінділер пирогендігіне қауіп тудырмайды. Бірақ инфузиялық ерітінділерді дайындау процесінде оларды суда, ауада, құрал-жабдыктарда, қондырғыштарда жэне эртүрлі беттердегі микроорганизмдермен ластану қаупі бар.

Токсикалық коспалар. Глюкозада жэне желатинде (микроорганизмдердің көбеюіне колайлы орта) пирогенді заттар болуы мүмкін. Сондыктан олар үшін МФ «Испытание на пирогенность» мақаласына сэйкес пирогендікке тест-доза аныкталады. Бензилпенициллиннің калий тұзы да пирогендік (тест-доза 5000 ӘБ қоянның 1 кг салмагына 1 мл су) жэне токсикалық эсерлеріне сынау жүргізіледі.

Тазалығын тексеру. Дэрілік заттардыц шаншуга арналган ерітінділер дайындауға жарамдылығы косымша зерттеулер бойынша аныкталады. Кальций хлоридінің этанолдағы (органикалық коспа) ерігішпгі мен темірдің мөлшерінің, гексаметилентетрамин-аминдердің, аммоний тұздарының жэне хлороформның; кофеин-натрий бензоатында -органикалық қоспалардың болмауы тексеріледі.

Тұрақтылығына эсер ететін коспалар. Мысалы, натрий гидрокарбонат квалификациялары х.т., т.ү.т, ГОСТ 4201-66 талаптарына, сонымен қатар «инъекцияга жарамды», түстілігі және мөлдірлігі бойынша қосымша талаптарға жауап беруі керек. Кальций жэне магний иондары 0,05% коп болмауы керек.

Стерильді ерітінділерді дайындау үшін колданылатын дэрілік жэне косымша заттар асептикалык блокта штангластарда тыгыз жабылатын шкафтарда, олардың физико-химиялық қасиеттеріне сэйкес ластануын болдырмайтын жагдайларда сакталуы тиіс. Штангластар эрбір толтырар алдында жуылып, стерильденуі кажет. (ҚР ДСМ санитарлык бас дэрігерінің 25.03.2002 ж. № 9 бұйрығына сэйкес)

стерилденген соң ерітінді түсі қызьшдан сарыға өзгерсе, онда шыны сілтілі жэне ыдыстарды жуып болған соң өндеу қажет.

Дәріханада ерітінділерді бөлшектеп кұюга арналган ыдыстар қазіргі кездегі талаптарта сәйкес өңдеудің келесі этаптарынан өтуі тиіс: суга салып қою, жібіту, жуу (қолымен немесе машинамен), шаю (қолмен немесе машинамен), кептіру (немесе стерильдеу), өнделу сапасын бакылау (кажет болса).

Ыдыстарды өңдеу үшін жутыш жэне дезинфекциялык заттар колданьшады, олар: «Прогресс», «Сульфанол», «Афол», «Омо», «Лотос», «Новость», «Биолат», «Астра», «Каталит».

Дезинфекциялык заттар: сутек аскын тотыгы, этил спирті, трикрезол, бейтарап анолит, 1% дезаксон-1 ерітіндісі тагы да баскалар.

Дэріхана ыдысын өңдеу технологиялық процесс, жуылган ыдыстыц сапасын бақьшау ҚР ДСМ санитарлык бас дәрігерінің 25 наурыз 2002 жылты N 9 «Дәріхана ұйымдарын орналастыру, жабдыктау жэне пайдалануыныц санитарлык ережелері мен нормалары» бұйрығының N 5,6 қосымшаларына сай жүргізіледі.

Өндеуден кейін ыдыстар жылу стерилизаторларында 120°С 45 минут немесе кептіргіш шкафтарда 180°С 60 минут стерильделінеді.

Шаншуга арналган ерітінділерді тыгындау инструкциясына байланысты ТУ 38006269-76 талаптарына жауап беретін, маркасы:

• ИР-21 (саргьгш түсті) силиконды резинадан тұратын,

• 25П (кызыл түсті) табиги каучуктан тұратын;

• 52-369, 52-369/1 жэне 52-369/2, (кара түсті) бутил каучуктен тұратын резецке тьггындар колданьшады.

Резенке жэне буып туйілген дэрі-дэрмектерді тығыздап жабуга арналган қалпақшалар мен тыгьшдарды ондеу жэне стерилизациялау ҚР ДСМ санитарлык бас дәрігерінің 25.03.2002 ж. № 9 «Дәріхана ұЛымдарын орналастыру, жабдыктау жэне пайдалануыныц санитарлык ережелері мен нормалары» бұйрыгының 8 косымшасына сэйкес жүргізіледі.

Өңдеп болган соң тығындарды бикстерге салып, бу стерилизаторларында 121°С 45 минут стерильдейді. Жабык бикстерде 3 тәулік уакыт сақтайды. Бикстерді ашқан соц тыгьшдарды 24 сататтыц ішінде пайдалану кажет. Қосымша материалдар (мақта, дэке, пергамент қагаз, фильтрлер жэне т.б.) - үшінші қосымшаға сэйкес стерильденеді. Ашьшган материалдар 24 сагат ішінде қолданылуы тиіс. Стерильді косымша материалдар жабық түрінде 3 тәулік уакыт сакталады.

Дәрілік заттарды еріту. Шаншуга арналган ерітінділер технологиясы ҚР ДСМ 15.12.2004 ж. № 142 «Дэрілік кұралдарды дайындау ережелері» туралы бұйрығына сэйкес дайындалады.

1. Ерітінділерді салмақ-көлемдік эдісімен, яғни дәрілік зат салмак, еріткіш колем бойынша алынады.

жогарылайды. Осыган байланысты, аз диссоциацияланатын гидролиз өнімдерін түзететін иондар мен түддар иондарының қосылу мүмкіндігі жоғарлайды.

4. Тұз концентрациясы. Ерітіндіні сумен сұйылтқанда, егер тұздың бір компоненті - күшті электролит болса, гидролиз күшейеді. Екі компоненті де элсіз түз гидролизінің дэрежесі - сүйылтуға байланысты емес. Осыган байланысты, түддар гидролизі үш типке бөлінеді:

• әлсіз негіз бен күшті кышкылдан түзілген тұздар гидролизі;

• күшті негіз бен элсіз қышкылдан түзілген түздар гидролизі;

• элсіз негізбен элсіз кышкылдан түзілген түздар гидролизі. Түздар гидролизін болдьфмау үшін, ерітінділерді түрактандыру керек.

Әлсіз негіз бен күшті қышқылдан түзілген түздар ерітінділерін түрактандыру. Бүл топқа алколоид түздарьгның жэне синтетикалық азотты негіз түздары ерітінділері жатады. Олар шаншуга арнатган ерітінділер ассортиментінде едэуір орьш алады. Ерітінділер негіздің күшіне байланысты нейтралды немесе элсіз кышқьш реакциялы болуы мүмкін. ВА түзы В⁺ жэне А" иондарына толық диссоциацияланады. Су диссоциациясы нэтижесінде түзілген гидроксий иондары аз диссоциацияланатын негізге байланысады. Осыдан ерітіндіде Н* бос иондары жиналып, рН мәні төмендейді.

ВА + НОН—► ВОН + Н⁺ + А"

Бұл ерітінділерге бос қышқыл, яғни сутек иондарының артык мөлшерін қосу, гидролизді бэсендетіп, тепе-тендікті солға ығыстырады.

Әлсіз негіз бен күшті кышқылдан түзілген түздарды хлорсутек қышқылының ерітіндісін косу аркьшы (0,1 моль/л) тұрактандырады. Ерітіндіні түрактандыру үшін кажет қышқьш мөлшері препараттың қасиетіне байланысты аныкталады.

Жиі шыгын нормасы 1л түрақтаңдыратын ерітіндіге 10 мл қышқьш ерітіндісі қүрайды, осыган байланысты хлорсутек кышқылының (0,001 моль/л) рН=3,0-4,0 болатын ерітіндісі түзіледі.

Бүл топка стрихнин нитраты, дибазол, дикаин, атропин сульфаты ерітінділері жатады. Ерігінділерді тұрактандыру үшін 1л ерітіндіге хлорсутек қышқьшының (0,1 моль/л) ерітіндісінен 10 мл, ал 1-5% морфин гидрохлоридының ерітіндісіне 10-20 мл қосады. Совкаин ерітіндісіне 6 мл 0,1 моль/л хлорсутек қышқьшын косады. Лобелии гидрохлоридыныц 1 л ерітіндісіне 15 мл хлорсутек кышқьшын қосады. 0,25; 0,5; I; 2% новокаин ерітінділерін сэйкес 3; 4; 9; 12 мл 0,1 моль/л түз қышкылымен тұрақтандырады.

Rp.: Solutionis Coffeini natrii bensoatis 10%- 20 ml Sterilisetur!

Da. Signa. Tepi астына 1 мл Есептеу:

Ерітіндінің жалпы көлемі: У_ж = 20 ml 10-100

х - 20 х = 2г кофеин натрий бензоаты

«Б» тізімі, күшті эсер ететін зат Дозасын тексеру: 2 - 20 мл 0,1 г - 1 мл

Рецепт бойынша МФ X бойынша

ЖРД 0,1 0,4 ЖТД 0,1 1,0 дозасы аспаган

Кофеин натрий бензоаты күшті негіз бен элсіз кышқылдан түзілген түз, натрий гидроксидімен түрактандырады.

0,1 моль/л натрий гидроксиді тұрактандырғыш мөлшерін есептеу: 4 мл - 1000 мл

х - 20 мл х = 0,08 мл (2 тамшы)

Ерітіндідегі дэрілік заттың мөлшері 3% жогары. Ерітіндіні дәрілік заттың колем үлғаю коэффициентін немесе өлшегіш ыдыста белгілі көлемге жеткізу арқьшы дайындауға болады. У н₂0 = 20 - (2 х 0,65+ 0,08) = 18,62 мл КҰК^ф „а_Т._б = 0,65 мг/л

BnN 1:

Aquae pro injectionibus q.s. Coffeini natrii bensoatis 2,0 Sol. Natrii hydrooxydi 0,1 moll guttas II Aquae pro injectionibus ad 20 ml У_ж=20 ml

BnN 2:

Aquae pro injectionibus 18,6 ml Coffeini natrii bensoatis 2,0 Sol. Natrii hydrooxydi 0,1 molA guttas II У_ж=20 ml

Технологиясы: Асептикалык жагдайда стерильді дэрі дайындайтын ыдыста шаншуга арналган судың бір бөлігін өлшеп, онда 2,0 г кофеин натрий бензоатын ерітіп, стерильді пипеткамен 0,1 н. 2 тамшы натрий

гвдрооксиді ерітіндісін тамызып, көлемін 20 мл дейін шаншуға арналған сумен жеткізеді. Ерітіндіні шыны фильтрмен немесе стерильді фильтр қағаз жэне медициналық макта аркылы сыйьімдылығы 30 мл стерильді бейтарап маркалы флаконға сүзеді. Химиялық талдау жасауга жібереді (сапалык, сандык). Талдау нэтижесі тіркеу журналына жазылады. Оң нэтиже алған соң флаконды резеңке тығынмен жауып, механикалык қоспалардан тазалығын тексереді. Пергамент қағазбен жауып, жіппен байлап 3x6 см үзартылған үшына ерітіндінің атауын, концентрациясын, дайындалган күнін, фармацевтің қолы қойылады. Автоклавта 120°С 8 минут стерильденеді. Уақыт еткен соң салқындатып, мөлдірлігін, түстілігін, механикалык қоспадан тазалығын тексеріп, безендіреді. Негізгі этикетка көк түсті «Шаншуга арналган» тольгк рецепт көрсетіледі.

Әлсіз негіз бен әлсіз кышқылдан түзілген түздар ерітінділерін түрақтандыру. Гидролиз нэтижесінде аз диссоциацияланатын элсіз негіз жэне әлсіз қышқыл молекулалары түзіледі, сондыктан гидролиз жоғарыдағы жағдайларға қарағанда толығырак жүріп, реакция нейтралды болады:

ВА + НОН -> ВОН + НА

Мүлдай түздар гидролизін болдырмау тек БАЗ қосу аркьшы мүмкін болады, өте сирек кездеседі.

Шаншуға арналган ерітінділердегі дәрілік заггардың ыдырауы тотьну-тотықсыздану реакциялары есебінен де жүреді.

Жеңіл тотығатын заттар ерітінділерін түрақтандыру. Жеңіл тотығатын заттарға аскорбин қышқьшы, адреналин гидротартраты, этилморфин гидрохлориді, викасол, новокаинамид, фенотиазин туындьшары, қүрамында жеңіл козғалғыш сутек атомдары бар карбонильді, фенолды, спиртті, амин топтары бар кейбір препараттар жатады. Бүл препараттардың шаншуга арналган ерітінділерін су кұрамындагы жэне ерітінді үстіндегі оттегі қатысында дайындау процесінде, эсіресе жылу стерилизациясы кезінде дэрілік заттар тотыгады. Тотығу нәтижесінде ерітінділерде улы немесе физиологиялық белсенді емес өнімдер түзіледі. Тотығу механизмі туралы түсініктер негізін А.Н. Бах жэне И.О. Энглердің асқын тотьнсты теориясы жэне академик Н.Н. Семеновтың тармакталған тізбекті реакциялар теориясы жатады. Тізбекті реакциялар теориясына сэйкес тотығу-бастапқы заттар молекулалары мен иницирлеуші факторлар - жарық жэне жылу энергиясының әсерінен түзелетін бос радикалдармен эрекеттесу аркьшы жүреді. Бос радикал тотыгу өзгерістері тізбегін бастайды. Ол оттегі мен әрекеттесіп, аскын тотыкты радикал түзеді де, жеңіл готыгатын заттардың басқа молекулаларымен алгашқы аралық өнім-гидроасқын

күкіртп қышқыл тұздары және күкіртпң органикалық косылыстары жатады. Реакция келесі схема бойынша жүреді:

ROOH + R* SR* ~>ROH + R; SO ROOH + R; SO -»OH + R*₂ S0₂ Қазіргі кезде кұрамына төмен валентті күкірт кіретін бейорганикалық жэне органикалык көптеген антиоксидантар бар:

Na₂S03 - натрий сульфиті, Na₂S₂03 - натрий метабисульфиті;

NaHS0₃ - қышқылды натрий сульфиті;

NH₂ - С - NH₂ - тиомочевина;

S

ОН

I

H₂C-S0₂Na - ронгалит (натрий формальдегидсульфоксилат); Н₂С - SH

!

Н - С - SH

H₂C-S03Na - унитиол (2,3 - димеркаптопропансульфонат натрий)

Бүл тура антиоксидантар, тотығуга жоғары қабілетті, күшті тотыксыздандырғыштар. Олардың эсері күкірттің тез тотығуына негізделген. Мысалы ронгалит:

ОН

H₂C-0-S-ONa tH3, CH₂0 + NaHS0₄

s⁺² s*

Антиоксидант ретінде альдегидті, этанолды, фенолды топтары бар, басқа органикалык заттар: парааминофенол, аскорбин қышқылы жэне т.б. колданьшады.

Тотыгу - тотықсыздану процестері бірқатар: ауыр металл иондарының болуы, рН мәні, оттегі мөлшері, температура жэне т.б. факторлардың эсерінен күшейетіндігі белгілі.

4. Еріткіштегі және ерітінді үстіндегі ауа кұрамындагы оттегі мөлшерін төмендету (С0₂ газбен суды каныктыру, инертті газ ағынында флакоңдарды ерітіндімен толтыру). Жеціл тотығатын заттар жэне оларды түрақтандыру:

• адреналин гидрохлориді, адреналин гидротартраты, норадреналин гидротартраты, 1 л ерітіндіге 1 г натрий метабисульфитін косып түфактандырады;

• 5% аскорбин кышқылының ерітіндісіне 2 г сусыз натрий сульфитін немесе 1 г натрий метабисульфитін қосып тұрактандырады. Аскорбин қышқьшьшьщ ерітіндісі кышкьшды орта (рН 2,6 - 2,8) болгандыктан жэне енпзген кезде ауыртатындыктан, нейтралдау үшін 1 л 23,85 г молшерде натрий гадрокарбонатьш косады;

• фенотиазин туьшдьшары - аминазин, дипразин, имизин жэне пропазин, 1 л ерітіңдісіне 1 г натрий сульфитін, 1 г натрий метабисульфитін, 2 г аскорбин қышқылын косып тұрактандырады;

• новокаинамид 1л ерітіндісіне 5г натрий метабисульфитін қосып тұрактандьфадьі. Еритін стрептоцид 1л ерітіндісіне 2 г натрий сульфитін қосады;

• кейбір жеңіл тотығатын заттарды түрақтандыру үшін ронгалит колданьшады. Мысалы, парааминосалицилат, этазол-натрий 1л ерітіндісіне 5 г ронгалит косады;

• глюкоза ерітінділерін түрактандыру. Стерильдеу кезінде глюкоза ерітінділері, эсіресе сілтілі шыныда, тотығады жэне карамелизицияланады. Бүл кезде ерітінді сары түске боялады. Глюкоза ерітінділерін тұрактандыру үшін оның полифункционалды касиетін ескеру кажет. Сілтілі ортада глюкоза түрақсыз, оттегі эсерінен оксиқышқьшдар: гликоль, левулин, кұмырсқа жэне баска қышқылдар жэне оксиметилфурфурол түзіледі. Бүл процестерді болдырмау үшін глюкоза ерітіндшерін МФ XI басылымьша сэйкес 1 л ерітіндіге 026 г натрий хлоридын жэне 0,1 н. хлорсутек кышқьшынан рН мэні 3,0-4,0 болганга дейін косып түфақтандырадьі.

Дәріхана жагдайында жүмыс істеуге қолайлы болу үшін, түрактандыргышты (Вейбель түрактандыргышы) келесі жазылым бойынша дайындайды:

Натрий хлориды 52 г

Сүйытьшған хлорсутек қышқылы 4,4 мл

Шаншуга арналган су 1 л-ге дейін

Глюкоза ерітінділерін дайындаган кезде, олардың концентрациясына байланыссыз, түфактандыргышты ерітінді көлемінен 5% молшерде косады. Мысалы:

Rp.: Solutionis Glucosae 40%- 200 ml Steriliseturl

Da. Signa. 20 мл күре тамырга