2. Менеджер және оның функциялары

Менеджер деген сөздің өзі бізге ағылшын тілінен келген: бір нәрсені реттеу, меңгеру, басшылық ету деген сөз.

Менеджер- ең көп тараған кәсіптің бірі. Бұл-басқарумен, экономикамен шұғылданатын, заң және басқа да мәселелерді жақсы білетін кез келген адам.

Менеджер табиғатына П. Друкер сипаттама береді. Оның пікірінше, менеджер арнайы екі міндетті атқарады және бұл міндеттер іскер кәсіпорын жұмыскерлерінің ешқайсысында жоқ.

Менеджердің бірінші міндеті-қолда бар ресурстармен «нағыз тұтас» өндірістік бірлік құру. Бүкіл әлсіз буындарды жою, барынша дамуды қамтамасыз ету. Екінші міндеті-кез келген шешімді қабылдап, іс-әрекетке кіріскенде бүгінгі талапты ескерумен қоса кәсіпорынның болашағы туралы да ойланып-толғануы жатады.

Менеджер алдында тұрған барлық проблемаларды біле бермейді, сондықтан да «бесаспап данышпан» болуы да мүмкін емес. Оның арнайы еңбек құралы, ақпараты болады. Менеджер адамдарды жұмысқа бағыттайды, ынталандырады және де ұйымдастырады. Нарық жағдайында менеджер нартәуекелділікке бел бууы және оны басқара білуі керек.

3. Америкалық және Жапон менеджменті: ерекшелектері мен өзгешеліктері

Өндіріс пен капиталдың шоғырлануының күшеюі, монополистік топтар арасындағы бәсеке күресінің күрт шиеленісуі, ғылыми-техникалық прогрестің жоғары қарқыны басқаруды жетідіру жұмысында ұйымдық проблемаларды бірінші орынға қойды. Техникалық тұрғыдан күрделі өнімдерді шығаратын американдық және жапондық ірі компанияларды салыстырмалы талдағанда, тек негізгі өндірісті автоматтандыруды инвестициялаудан гөрі, мамандықты арттыру мен ұйымдық-басқару құрылымдарын жетілдіруді инвестициялау анағұрлым тиімді болатындығын көрсетті.

Орталықтан басшылық етуден гөрі, пайда табатын орталықтардың, бөлімдер мен кәсіпорындардың правосы мен жауапкершілігін ұлғайту-АҚШ-тағы шаруашылық өмірде елеулі құбылыс болды.

Друкер «феодалдық принцип» деген ұғымды енгізді, мұндай орталықтандыру өнеркәсіптегі ірі ұйымды жөнге салудың жаңа принципі болып саналады, әрі орталық та, ұйымның бір бөлігі де «жоғары басшының қызметін орындай алады».

Друкердің пікірінше, ұйымдастырудың федералдық принципі:

1. жоғарғы басшының өзінің тікелей қызметімен шұғылдануына мүмкіндік береді;

2. жергілікті жердегі «жоғарғы басшының қызметін және оның проблемаларын» түсінуге, әрі соның нәтижесінде жоғарғы басшының шешімдерін «жергілікті деңгейде» ойдағыдай орындауға ықпал етеді;

3. еңбек өнімділігін әділ бағалауға қолайлы жағдай жасайды;

4. сабақтас проблемаларды шешіп, «кең профильді» басшыларды құруға және оларға жоғарғы басшыдағы проблемалар мен қызметтер туралы толық түсінік беруге жәрдемдеседі.

Компанияның табыстылығын арттырудың жаңа жолдарын қарастыруда ғылыми зерттеулер мен ізденістерді тиімді етуге ерекше көңіл бөлінеді. Жаңа нәтижелердің енгізілуіне байланысты іскер компаниялардың бәсекелесу қабілеттілігін де, олардың «өміршеңдігін» және «болашақтағы беймәлімді» игеруін де байланыстырады.

Н.С. Целищевтің пікірінше, басқарудың жапондық типінің базалық принциптерін төрт топқа бөлуге болады:

1-ші топқа корпорация мен жұмыскерлердің өз корпорациясына ерекше тәуелділігі, фирмаға берілгенділігі және оның мүддесі жолында жан аямайтындығы үшін едәуір қолайлы жағдай мен уәде беру.

2-ші топтағы принциптерді дара басшылықтан гөрі ұжымдық басшылыққа көбірек көңіл бөлуі, корпорациядағы адамдардың фирма ішінде үнемі көтермелеу, істейтін қызметіне қарамастан жұмыскерлерді тең правода қарау деп тұжырымдауға болады.

3-ші топқа- фирманың жұмыс істеуін қамтамасыз ететін 3 негізгі күшке басқарушыға, басқа жұмыскерлерге және инвесторларға ықпал ету мен бөлу балансын ұтымды ұстау жатады.

4-ші топқа- әр түрлі фирмалармен іскер әріптестермен, соның ішінде, ең алдымен, өнімді тапсырушылармен және сатып алушылармен түрлі байланыс орнату әдісін қалыптастыру жатады.

Жапондық және американдық басқару модельдерінің ерекшеліктері

Жапондық модель

Американдық модель

Басқару шешімі ұжымда бірауыздан қабылданады. Ұжымдық жауапкершілік Басқарудың стандартсыз икемді құрылымы Бақылауды ұйымдастырудың бейресмилігі Жұмысты баяу бағалау және қызметінің жоғарылауы Басшының негізгі критериі-қарамағын-дағыларды дұрыс үйлестіру және бақылай білуі. Топқа басшылық етуді ұйымдастыру. Ұжымдағы үйлесімділікке және ұжымдағы нәтижеге жетуді басқаруды бағалау. Қарамағындағылармен жеке бейресми қарым-қатынас орнату Жасының үлкендігіне және жұмыс стажына қарап қызметін жоғарылату Әмбебап типтегі басшыларды даярлау Топ жұмысының көрсеткіші, қызмет стажы т.б. бойынша еңбекақы төлеу

Шешім қабылдаудың дербес сипаты Дербес жауапкершілік Басқарудың қатаң ресми құрылымы Бақылау процедурасының нақты ресмилігі Басшының жекелей бақылауы Басшының басты қасиеті профессионализм және инициатива Жеке адамға басшылық етуді ұйымдастыру Жеке нәтижелер бойынша басқаруды бағалау Қарамағындағылармен ресми қарым-қатынас орнату Жеке нәтижелеріне негізделген іскерлік мансабы Тар мамандықтағы басшыларды даярлау Жеке жетістіктері бойынша еңбекақы төлеу

3-тақырып. Менеджмент эволюциясы

1. Ғылыми менеджмент мектебі

2. Әкімшілік немесе классикалық мекетеп

3. Адамдар арасындағы қарым-қатынас мекетебі

4. Басқару ғылымы немесе математикалық мекетеп

1. Ғылыми менеджмент мектебі

«Классикалық» («ғылыми менеджерлеу мектебі») кез келген ұйымды басқаруға жарайтын басқару принциптерін әзірлеуге ұмтылды.

Бұл мектеп ең алдымен Ф.Тейлордың есімімен байланыстырылып аталады (XX ғ. басында). Оның негізгі теориялық ережелері «Управление фабрикой» (1903 ж.); «Принципы научного управления» (1911 г.); «Показания перед специальной комиссией конгресса» (1912 ж.) еңбектерінде баяндалған.

Ол еңбек өнімділігін арттыру қожайынға да, жұмысшыға да мол өнім әкеледі деп ұйғарған. Бұл үшін оның да, басқалардың да санасын ояту, яғни олардың психикаларына төңкеріс жасау қажет.

Фредерик Уинслоу Тейлор (20.03.1856 - 21.03.1915 жж.), көрнекті өнертапқыш, ол өз өмірінде 100-ден аса патент алған. Ол басқару ғылымының негізін калаушы ретінде аталады. Оның құлпытасында былай деп жазылған: «Менеджмент ғылымының ағасы».

Ф. Тейлор тұжырымдамасының негізгі ережелерін былайша көрсетуге болады:

• тәжірибеде калыптасқан ескі, дәстүрлі жұмыс тәсілдерін алмастыра алатын ғылыми фундаментті жасау, оның әрбір элементін ғылыми тұрғыдан зерттеу;

• ғылыми критерийлердің негізінде жұмысшыларды іріктеп, оларды жаттықтыру және үйрету;

• еңбекті ұйымдастырудың ғылыми тұрғыдан әзірленген жүйесін іс жузіне енгізуде әкімшілік пен жұмысшылардың ынтымақтастығы;

• әкімшілік пен жұмысшыларға жауапкершілікті және еңбекті тең бөліп беру.

Ф. Тейлор әрбір операцияны элементарлы құрамдық бөліктерге бөлшектеудің және жұмсалған уақытты есептеудің көмегімен жұмыстың әлдеқайда озық тәсілдерін анықтаудың мүмкіндіктеріне сенді.

Ф. Тейлор еңбекақы жүйесінің елеулі түрде қайта құрылуына ықпал етті. Ол белгіленген нормалардың орындалуына қарай қатаң дараланған әрі сараланған түрде болды.

Ф. Тейлор шұғылданған жекелеген жұмысшының еңбегін оңтайландыру мәселелерімен қатар еңбекті ұйымдастырудың әлдеқайда жалпы принциптерін әзірлеу қолға алынды.