30.Отандық және шетелдік әлеуметтік әдебиеттердегі девиантты мінез-құлық теорияларының мәнін ашыңыз.

Девиантты мінез-құлықтың мәнін ашу–диалектикалық бірлікте шығатын биологиялық, әлеуметтік, психологиялық сияқты оған себепші болатын факторлар жиынтығының ролін ұғынуды талап етеді. Фактор ретінде біз белгілі бір жағдайда себепке айналып, қандай да бір үдеріс немесе құбылыстың қажетті шарты бола алатын қозғаушы күшті түсінеміз. Жеке тұлғаның дамуындағы факторлардың салыстырмалы салмағы ғалымдармен бірдей түсіндіріледі. ХХ ғасырдың ортасындағы бейәлеуметтік тұжырымдамалардың танымал авторлары биологиялық факторларға: дене құрылысына (У.Шелдон), физикалық ерекшеліктерге (Ч.Ломброзо), мінез-құлықтың белгілі бір көрсетулеріне адамның генетикалық бейімі (А.Геззел), Д.Бромлей, А.Айзенк және т.б. шешуші мағына береді. Нейрохирургия мен генетика (Э.Уилсон, С.Джефери) жетістіктеріне сүйенетін қазіргі биологиялық теориялар, сәтсіз балалармен тәрбие жұмысында пайдаланатын биопсихикалық, психотерапиялық және медициналық көмек әдістерін өңдеуге арналған негіздемелер болды. Алайда мұндай әдістер шектеулі мүмкіндіктерге ие және өз бетімен белсенді емес педагогикалық әсер етуінсіз жасөспірімнің девиантты мінез-құлқының алдын алу бойынша жұмысы нәтижелілігін қамтамасыз ете алмайды.

Девиантты мінез-құлық екі үлкен категорияға бөлінеді. Біріншіден,бұл психологиялық денсаулық нормасынан ауытқу. Екіншіден, бұл қандайда бір әлеуметтік-мәдени нормаларды, әсіресе құқықтық норманы бұзатын антиәлеуметтік іс-әрекеті.

Белгілі бір ғылыми қызығушылық психологиялық бағытты көрсетеді, олардың авторлары ауытқушы мінез-құлықтың әлеуметтік тамырларына сілтейді (С.Беккер, Ф.Танненбаум, У.Томас және т.б.). Олардың ойынша девианттықтың дамуын қоздыратын басты факторлардың бірі «әлеуметтік таңба», ол индивидті «тәртіпті бұзушылармен» алдын ала теңдестіруден тұрады. Бұл ғылыми бағыттың өкілдері девиантты мінез-құлықтың дамуын қоғамдағы өзгерістермен түсіндіреді, олардың нәтижесінде бұрынғы бағыттар өздерінің мағынасын жоғалтады, ол өз алдына қоғамның қайта ұйымдастырылуына әкеледі, оның барысында біреулері ескі нормалар мен бағалауларды ұстанса, екіншілері – жаңадан пайда болғандарын ұстанады.

Балаларда девиантты мінез-құлқының өзгермелі үдерісіне тікелей әсер ететін биологиялық, әлеуметтік және психологиялық факторларды зерттеудің жүйелі тәсілі назарға ие бола алады. Біздің пікірімізше, жүйелі зерттеулер ғана зерттелетін үдеріске шынайы шарттарды ғылыми қамтамасыз етудің объективті суретін бере алады. Осындай тәсіл жоғарыда көрсетілген тұжырымдамалар талдауының негізінде ғалымдар мінез-құлық формаларының құрылу барысында өзара әрекет ететін сыртқы (әлеуметтік) және ішкі (психологиялық) факторларды бөліп көрсете алады. Осыдан шығар қорытынды, әлеуметтік педагогика, психология ғылымдарында төмендегідей заңдылық орнатылған: біріншіден, сыртқы факторлар ішкі факторлар арқылы әрекет етеді сонымен өздерін анықтайды; екіншіден, ішкі факторлар сыртқылары арқылы әрекет етеді де өздерін өзгертеді.

32. қиын жеткіншектерді қайта қалпына келтіру келтіру мақсатында психологиялық қызметті ұйымдастырудың құрылымдық жүйсін құрастырып, талдаңыз.

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы мемлекетінде жас балалар және жасөспірімдер арасында (ұрлық, бұзықшылық, зорлық-зомбылық) саны артуда. Үлкендер жасөспірімдірдің арасындағы тәрбиесі «қиын» балалармен қалай жұмыс істеу керектігі жайлы жан-жақты ізденістер үстінде.Қиын оқушыларды тәрбиелеу процесіндегі әдістік – тәсілдерді әдістемелік жағынан қолданудағы тәрбиелеу жүйесінің кезеңдері:1)дайындық кезеңі;2)қиын баланың тәртібінің төмендеуіне себепті болған жағдайларда аңықтау;3)екінші кезең – қиын оқушылар  мен көш жора – жолдастары арасындағы байланыстырудың дәрежесін тереңдігін аңықтау. 3)Үшінші кезең өзгеріс кезеңі. Көптеген қиын оқушылардың ішкі жан дүниесінде өзгерістер тұл бастайды. Жеткіншіліктердің мінезіндегі теріс қылықтар, әдет дағдылар мен қалыптаса бастаған жаңа адамгершілікті сапалардың  арасында күрес басталады.  4)Соңғы кезең бекіту кезеңі, ірбір қиын оқушы мінез құлқындағы адамгершілік мәнді өзгерсітер болған сайын, өзін - өзі тәрбиелеуге  талаптанып, оңды қасиеттерді дамытады. Қиын балаларды қайта тәрбиелеу, алдын ала олармен бірге атқарылатын іс шараларын мектеп ұжымдар мен жұртшылық нақты аңықтап, оларды дұрыс жолға түсіндіре отырып, аяқтай күрес жүргізулері керек. Психологиялық түзету жолындағы бағыты. Мақсаты: Жасөспірімдердің өзіндік анықтауын қалыптастыру, өзіне баға беру, өз ерекшелігін білу, өз мүмкіндіктерін анықтау, жалпы талдау жасауды меңгеру. Міндеті:-оқушыларды өзіндік диагностикаға үйрету, рефлекцияға үйрету. -өз мінез-құлқының реакцияын, қатынасын, қажеттілігін түсіндіру. -өз кемшіліктері мен қателіктерін жете түсінуін қалыптастыру.

№	Атқарылған жұмыстар	Формасы
1	Ата-анасымен «Отбасылық психологиялық таным», ең алдымен ата- ананың өзін-өзі тану бағытындағы жұмыстар.	а. Диагностикалық бағыттағы сауалнамалар. б. Пікір алмасу, кеңес беру.
2	Ұжым аралық қарым –қатынас бағыты: өзінің әлеуметтік рөлін, статусын түсінуге және болашаққа көзқарасын анықтау.	а. Тренинг – сабақ. б. Дөңгелек үтел, пікір алмасу.
3	Жеке тұлғалық жұмыс: Оқушының жан-жақты жағымды (+), жағымсыз (-) жақтарын анықтау, жағымсыз жақтарын түзетуге бет бұрыс жасау.	а.Жаттығулар «мен бейнесін анықтау»бағытында. б. Кеңес беру.
4	Баланың бос уақытын қадағалау: Балаға бағыт беру жолында, секцияларға, үйірмелерге баулу.	а. Бабментон секциясы. б. Теннис үйірмесі.
5	Қортындысы: бала өзін - өзі анықтау жолындағы ұстаған бағыты қанағаттанарлық. Сабақты себепсіз  босатпайды, оқушылармен  қарым-қатынасы тұрақты, мұғалімдермен конфликтісі жоқ. Бос уақытын тиімді пайдаланады.

33.Қиынөміржағдайындақалғанбалаларменжұмыжасаудағынегізгіталаптардыкөрсетіңіз. Қиын өміржағдайындағы бала (балалар) - қалыптасқанжағдайларсалдарынанөміртіршілігібұзылғанжәне осы мән-жағдайлардыөзбетіншенемесеотбасыныңкөмегіменеңсереалмайтын бала (балалар);Қазіргізаманжастарыныңқоғамдағыжағдайынәлеуметтікдепривациялықжағдайретінде, яғниолардыңөмірсүруі мен тұлғалықдамуынажағдайдыңжеткіліксізболуы, шектеулік,  материалдықжәнеруханиресурстардың  жеткіліксізболуынайтуғаболады. Күнделікті т өмірдежастарішімдікпен, нашақорлықпен,  ассоциалдық  мінез-құлықпен, қылмыспенкездесуде.  Баланың  жаны мен  психикасынажағымсызәсерететін  толықемес, кикілжіңді, қолайсыз, бейморалдыотбасыларкөбеюде. Балалар мен жастарүнемібілім беру мен тәрбиесаласында да әлеуметтікдепривцияға  түсуде.Қазіргітаңдасапалы  білімалутікелейотбасыныңматериалдықжағдайына, байланыстыболыпотыр. Әлеуметтікқатынастадепривациялық фактор әлеуметтікжіктелудіңкүнненкүнгетереңдеуінежәнеқала мен ауыларасындағыайырмашылыққабайланыстыболыпотыр.

  Әлеуметтікдепривацияныңкөрінісініңбіріретіндееліміздегіжартылайжетімжәнежетімбалаларсаныныңкөбейіпотырғандығынайтсақболады. Бұл проблема барлықменмлекеттерде бар мәселе .Бірақ та тіріата-анасы бар кездежәнеолар мемлекет үшінтоварғаацналыпотырғанкездежаңакөрініс-әлеуметтікжетімдердіңкөбеюқаупітуындауда.Әлеуметтікжетімдердеуініңсебебі-қоғамөзмүшелерінеотбасылық, аналықборышынөтеугежағдайтудырмай, жауапкершілік, махаббат, аяушылықжәнемейірімділіксезімінқалыптастырмайотыратындығында. Мемлекет пен солелдіңазаматыныңарасындағықатігездік, немқұрайлықатаана мен бала арасындағықатынастаөзкөрінісінтабады