1.4Керібайланыстар

Автоматтыбасқаружүйелерінде(АБЖ)керібайланыстаржиіқолданылады.Керібайланысобъектініңшығысыменкірісінӛзарабайланыстырадыжәнебасқарылатыншаманыңбастапқыберілгенмәніненауытқуынқадағалап,

кіріскеберілетінбасқарушыәсергеӛзгерістеренгізіпотырады(1.5сурет)

5. сурет-КерібайланыстыАБЖ. 0-басқарылатынобъект;Y-басқарушықұрылғы;ОС-керібайланысқұрылғысы.

АБЖ-дасыртқы,ішкінемесежергіліктікерібайланыстарболады.Оларшығыстыкіріспенбайланыстырыптұрады.Керібайланыстарқатаң(жесткая)жәнеикемді(гибкая)болыпекібӛлінеді.Қатаңкерібайланыснетұрақтырежимде,неӛтпеліпроцесскезіндеіскеасырылады,мысалыэлектромашиналыкүшейткіш(ЭМУ)кернеуіарқылықатаңкерібайланыстаболады(1.7сурет).Икемдікерібайланыстекӛтпеліпроцесскезіндеғанаболадыдатұрақтырежимгежеткендебұлбайланысӛшеді,1.8суреттетрансформатор(ТОС)арқылыикемдікерібайланысжасалғанэлектромашиналықкүшейткіш(ЭМУ)кӛрсетілген

7. сурет-Қатаңкері байланыс

7. сурет-Икемдікерібайланыс

Ӛтпелірежимде,трансформатордыңбіріншіорамынашамасыӛзгермелікернеуберілгенде,оныңекіншіорамындаэ.қ.кпайдаболады.Бұныңмӛлшерібіріншіорамдағыкернеудіңӛзгеружылдамдығынапропорционалболыпкеледі.Мұндайкерібайланыстыкейдежылдамдықтыдепатайды.Тұрақты режимдеэ.қ.кекіншіорамдажоқболады.

Әсердіңбелгісінеқарайкерібайланыстароңжәнетерісболады.Оңкерібайланысшығыстыңұлғайғаншамасынкіріскеберіп,шығысшамасынәріқарайұлғайтады.Теріскерібайланыс,керісінше,шығыстыңұлғайыпкележатқаншамасынкіріскебереді,сӛйтіпшығысшамасыназайтады.1-7,1-8суреттердекерібайланыстароңдепаталады,егеркерібайланысорамыОС-тызакіргеқосқануақыттаоныңмагнитағыныныңбағытыбасқарушыорамныңОУмагнитағымыныңбағытыменсәйкесболса.Бұлжағдайда,қосындымагнитағыныжәнезакірдегікернеукӛбейеді.Осыкерібайланыстерісболаалады,егерОСорамыныңтіркеуінӛзгертсе.БұлжағдайдаОСжәнеОУорамдарыныңмагнитағымдарыныңбағытықарамақарсыболадыда,нәтижесіндеқосындымагнитағыныжәнезәкірдегікернеумӛлшеріазаяды.

1.5Автоматтыбасқаружүйелерініңклассификациясы

Барлықавтоматтыбасқаружүйелерінекітопқабӛлугеболады:қарапайым(обыкновенный)жәнекибернетикалық.Егерструктуралыққұрамыменқызмететуережесіжұмысүстіндеӛзгермесеондайавтоматтыжүйеніқарапайымдепатайды.Бұлжүйеқойылғанмақсатқасайберілгенжұмыстыӛндірісталабынасәйкесіскеасырады.Егержұмысрежимдеріӛзгерсе,бұндайавтоматтыжүйелержұмысістеуқабілетінжоғалтады,немесебұлжүйеніжаңаданқұрастырукерекболады.Кибернетикалықдеп,қандайқиынжағдайдадаболмасын,ӛндірістіңоптималрежимінтауып,немесеоныіздестіріпжұмысатқаратынавтоматтыжүйелердіайтады.АБЖекігебӛлінеді:ажыратылғаннемесетұйықталмағанжәнетұйықталған.АжыратылғанАБЖдепсыртқыкерібайланысыжоқжүйеніайтады.Бұлжүйеекігебӛлінеді:1-нақтыпрограммалы:2-қоздырушыәсерліжүйе.АжыратылғанАБЖнақтыпрограммалы1-10асуреттекӛрсетілген.Мұнда0-басқарылушыобъект;Н-жүктеме;И-орындаушыэлемент;У-күшейткішУЭ-басқарушыэлемент;3-нақтытапсырыс.БасқарушыэлементкеУЭнақтытапсырыс3беріледі.БұлсигналкүшейткішУарқылыорындаушыорганИ-гежетеді,алолбасқарылушыобъект0-ғаәсеретеді.Сӛйтіпбасқарушыэлеметтенәсеробъектігежетеді.Бұлжүйедекіріспеншығысшамаларысалыстырылмайды.Ӛйткенікерібайланысжоқ.АжыратылғанАБЖ-ғақоздырушыәсерететінсұлба1.10бкӛрсетілген.БұлжүйеИН,күшейткішУ_э

–ментолықтырылған.МұндажүктеменіңНӛзгерісіжүктеменіңӛлшегіші

арқылыУ_{эберіледі}деоданкейінбасқарушыэлементУЭ–геберіледі.

10. сурет-Ажыратылғанавтоматтыбасқару жүйесіа-нақтыбағдарламасыменб-қоздырушыәсермен.

Ажыратылмаған(тұйық)АБЖнемесеавтоматтыреттеужүйесі(АРЖ)депсыртқыкерібайланысыбаржәнебасқарылатыншаманыңауытқуынбақылапотыратынқондырғылардыңжиынтығынайтады.Шығысшамасыныңауытқуыныңәсеріарқылыжұмысістейтінжүйеніңструктуралықсұлбасы1.11суреттекелтірілген.Мұнда:О-басқарылушыобъект;Д-берілгіш;У_1менУ_2–күшейткіштер.Сұлбадағыбасқаатамаларалдыңғысұлбадағыдай.БұндаДменУ_2–сыртқыкерібайланыстізбегінқұрады.АРЖбылайжұмысістейді:ШығысшаманыңауытқуыавтоматтыбергішДжәнекүшейткішУ_{2арқылы}кіріске(УЭ-ге)беріледі.Мұндакіріспеншығысшамаларыныңауытқуларысалыстырылып,кернеутүріндеУ_{1арқылы}орындаушыорганИ-ғаберіледі.Мысалышығысшамасыжылдамдықболса,ондажүйеоныңазайыпнекӛбейіпкеткенінбақылап,байырғыберілгентапсырмағасаймӛлшерінетүсіреді.Ажыратылғанжәнеажыратылмаған

10. сурет-Ажаратылмаған(тұйық)автоматтыреттеу жүйесіавтоматтыжүйелерүзіліссіз,импульсті,релеліболыпүшкебӛлінеді.

Мысалы,теміржолдағыавтоматтыбасқаружүйелерітекқанарелеқондырғыларарқылыжұмысістейді.Олардыңішіндедиспечерлікорталықтандыру(ДЦ)электрліорталықтандыру(ЭЦ),аралықтарда,стансаныңбойындапойыздардықабылдау,шығарыпсалу,светофорлардыңкӛрсеткіштерін,сұрыптаустансаларыныңжұмыстарыавтоматтырелелікреттеужүйелеріменқамтамасызетіледі.

2Дәріс

Автоматтыреттеужүйелерініңтүрлері.Олардызерттеуәдістері