5. Өсімдіктер ресурстарын зерттеу жұмыстарның бағыттарын сипатттаңыз.

Ресурстану – ботаника ғылымының жас бір саласы. 1917 жылға дейін Қаз-да өсімдіктер ресурстарын зерттеу жұмыстары жүргізілген жоқ деп айтуға болады. Қазақстанда ботаника саласындағы зерттеу жұмыстарын 2 кезеңге бөлуге болады: 1. Бірінші кезеңге ресейдің Еуропа бөлігінен келген ғалымдардың ұйымдастырып жүргізген жұмстарын жатқызуға болады. 2. Екінші кезең 1920 жылдан басталады деуге болады. Бұл кезеңге жергілікті Орта Азияның және Қазақстанның ғылыми мекемелерінің, әсіресе КСРО Ғылым академиясының Қаз-дағы ашылған филиалының жұмыстарын жатқызуға болады. 1920-30 жылдардан бастап өсімдіктер ресурстарын зерттеу және игеру жоспарлы жүйелі түрде жүргізілді. 1917-41 жылдар арасында зерттеушілер, негізінен пайдалы өсімдіктердің келесі топтарына көңіл аударды. Көксағыз, гуттаперчалы, қарамайлы, эфирмайлы, шипалы-майлы, талшықты, бояулы, целлюлоза-қағазы, сүректі, дәрілік, инсектицидті және т.б. барлығы 19 топ. Осы бағыттағы жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде жаңа отандық өсімдіктер табылып анықталды. Ресурстанушы мамандықтардың жаңа ұрпағы дүниеге келді. Әсіресе, атақты ғалыдар Н.И.Вавилов,П.М.Жуковский,М.Г.Попов басшылық еткен. Бүкілодақтық өсімдік шаруашылығы институты үлкен үлес қосты. Шикізатты зерттеу сипаты және бағыты алға қойған міндеттерге тікелей байланысты. Соңғы жылдары жабайы өсетін тағамдық және дәрілік өсімдіктерді іздеуге көбірек көңіл бөлінді. 1950ж. КСРО-да бірнеше рет ірі-ірі экспедициялар ұйымдастырылды. Экспедициялар негізінен: 1. Тропикалық астрагалды, илік өсімдіктерді зерттеумен айналысты;2. Дәрілік өсімдіктерді зерттеу арқылы кеңейді;3.көптеген жұмыстар мияның гглицеринді түрлерін зерттеуге арнады;4. 1950-60жж. Эфирмайлы өсімдіктерді табу компоненттік құрамын зерттеу жұмыстары жалғасын тапты;5. Малазықтық және сүрлеліктік өссімдіктерге көп көңіл бөлінді. 1958жылы Ленинградтар Бүкілодақтық кеңесте ресурстар туралы жасалған жұмыстың қорытындысы талқыланды. Одан кейінгі кеңестерде жаңа пайдаланған өсімдіктерді мәденилендіру туралы мәселелер талқыланды.

6. Шикізаттық өсімдіктерді зерттеудің негізгі жолдары қандай?

Шикізаттық өсімдіктерді зерттеудің негізгі 2 жолын көрсетуге болады.

1.Шетелден сатып алынатын өнімдерді алмастырушыларды Қазақстанда табу.Ғылыми жұмыстардың алғашқы кезеңдері лабараторияға байланысты,өйткені ол аналитикалық химияны қолданып шетелден алынатын өнімдерді құрамын анықтау және оларды алмастыратын заттарды Қазақстанда өсетін өсімдіктерден табуға бағытталған.

2.Зертелуші өсімдіктерден тек басқа өсімдіктер құрамына белгілі жаңа заттарды ашу.Медицина және ауыл шаруашылығына қажеттілігін ескере отырып, флораға инвентаризация жасалып, керкекті белсенді заттар іздестіріледі.

Кез келген дәрілік өсімдіктерді жүйелі зерртеу мынадай мәліметтерді қамту керек:

1.Ең алдымен дәрілік өсімдік туралы және оның касиеттері туралы мәлімет жинау;

2.Өсімдік түрінің немесе оган жакын түрлердің химиялык құрамы туралы мәлімет жинау;

3. Өсімдік түрінің экология- фитоценологиялык,географиялык ерекшеліктері туралы мәлімет жинау;

4. Табигатта өсімдік немесе оның жеке мүшелерінің үлгілері алынып олардың құрамындагы шипалык касиеттері бар заттарга химиялык анализ жасау;

5.Фармаккологиялык сынактан өткізіп, препарат жасаудың технологиясы жасалады.

6.Табиғи фиоценоздар жағдайында өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері жан- жақты зертеледі;

7. Табиғаттағы фиоценоздарда кажетті өсімдіктің доминанты екндігі аныкталып, фитоценоздарга және өсімдік популяцияларын жастык құрамына сипатама беріледі;

8.Биологиялық және өндірістік коррлары аныкталады.

9.Табтғаттағы көр тиісті категорияларға жатқызылады.

7)Қазақстанда алғашқы анықталған құрамында 15% жоғары таниндері бар өсімдіктер түрлері және олардың ерекшеліктері:

Академик Н.П. Павловтың қалдырған үлкен ғылыми мұрасы Қазақстанда «Ботаникалық ресурстану» ғылымының ары қарай дамуына негіз болды. соның нәтижесінде 1956 жылы Қазақ Ғылым академиясының Ботаника институтының құрамында арнайы бөлім ашылып оның ұйымдастырушысы және 20 жылдай басшысы Н.В.Павловтың шәкірттерінің бірі проф.Михайлова болды. Осы жылдары илік заттарды кеңінен зерттейтін құрамында 15%-дан жоғары таниндері бар өсімдіктердің 95 түрі анықталды, олардың негізгілері – таран (Polygonium), рауғаш (Rheum), қымыздық (Rumex) туыстарының өкілдері. Таниндердің биологиялық ерекшеліктерін сандық ж/е сапалық құрамын табиғи популяцияларының болуын есептеп, ең бағалы иліктер – таран, Тянь – Шань қымыздығы, татар рауғашы. Алғашқы 3 түрінің өндірістік өсірілуі мүмкін екендігін дәлелденді. Өйткені олардың жер асты мүшелерінің түсімділігі артып, олардың құрамындағы илік заттардың мөлшері жоғары болады.