Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар

Термин сөздерге мына төмендегідей үш түрлі шарт қойылады: а) термин болу үшін сөздің мағынасы біреу-ақ болу қажет; ә) термин сөздердің қосымша, ауыс мағыналары болмау керек; б) термин сөздер нақты заттардың атауы емес, ғылымның тар аясындағы дерексіз ұғымдардың атауы болуы шарт.

Термин – латынның terminus деген сөзі. Қазақша мағынасы – бірдеменің шегі, шекара, шекаралық белгі. Терминдер – тілде ғылым мен техника, мәдениеттің әр саласына қатысты белгілі бір ұғымды дәл білдіретін арнаулы сөздер. Терминдер – нақты бір ұғым атауы. Терминдердің лексиканың басқа түрлерінен басты айырмашылығы: көп мағыналы емес, бір-ақ нақты мағыналы болып келеді; оларда эмоционалды бояу, экспрессивті-стилистикалық қызмет болмайды.

Терминдер, негізінен, ғылым-білімнің бір саласына – бір терминологияға тән болып келеді. Сонымен бірге кейбір термин ғылымның бірнеше саласында қолданылуы мүмкін. Сондай-ақ ғылыми технология, ғылыми-техникалық, публицистикалық, техникалық, саяси, халықаралық, т.б. терминология сияқты тіркестер және соларға сай арнаулы атаулар – терминдер қолданылады.

«Ана тілі» газетінің №39 санында А.Алдашевтің «Медицинадағы мемлекеттік тілдің мүмкіндіктері» мақаласында медицина саласында тіліміздің мүмкіндіктерін мейлінше пайдалану туралы пікір білдірген. Мысалы, тек ауру деп қайталай бермей, сырқат, науқас, кесел, кінәрат, індет, дерт, т.б. синонимдерді рет-ретімен ауыстырып пайдаланып отырса, қандай орынды болар еді. Немесе, науқас адамның бет-әлпеті мен өң-түсіне сипаттама бергенде, орын-орнына қарай лайықтап, мынадай сөздерді неге пайдаланбасқа: бет, әлпет, өң, түс, пішін, нұр, шырай, ірең, көрік, кейіп, кескін, дидар, нұсқа, рай, бәден, ұсқын, нысай, сүрең, сықпыт, порым, пошым, сыңай, ажар, келбет, әліп, сұр, сүдін, сиық, тұрпақ, әр, т.б.

Бой бітімін (ұзын-қысқалығын) жазғанда – орта бойлы, дембелше, шапаты; әлде – аласа, тапал, қысқа, кішкене, тепелтек, бәлекей, тапалдақ, шарғы немесе денелі, ұзын бойлы, сүйекті, қапсағай, алпамса, еңсегей, еңгезердей, мүшелі, кесек, тұлға, ірі, т.б.

Жүдеу, ару, арықтау, таралу, азу, солу, тарау, ашаңдау, еттен арылу, жүзі солғын тарту, сарғаю, ұнжырғасы түсу немесе жіңішке, сида, сыптығыр, талдырмаш, жіптіктей, ашаңдау, жадаулау, әлді, иықты, жауырынды, жоталы, кеуделі, сом деген сөздерді орын-орнына қарай ылайықты келтіріп қолдану керек.

Сол сияқты асқыну түрлерін де меңдеу, жеңу, дендеу, күшею, ұшығу, ушығу, т.б. ұғымдармен даралаған жөн.

«Жарақаттанған дене бөлігі әуелі қызады. Содан кейін талаурап, албырайды, іседі, уыты өршиді. Ісік кезегіне қарай көтерілу, одан кейін үлкею, бөрту, дөңестену, тырсылдау, барттану, білеулену, жайдақтану деген сатылармен асқынады.

Жарақат ары қарай суланып, езіліп, өлі еттеніп, қан мен ірің аралас күйге жеткен кезін жара дейді. Жараны қазақша жай жара, бітеу жара, іріңді жара, соқталы жара, күйік, ісік деп бөледі. Жара аузы тобарсып, іріңінен тазарған соң, қарақотырланып ұстасып, дәнекерленеді де, ары қарай аузы бүртіктеніп, тыртықтана түссе, оңай жазылады» дейді.