Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар

Мамандығы: жалпы медицина, стоматология

Пәні: Қазақ тілі

Кафедра: Тілдер

Курс І

№ 75 тақырып: Төлеу сөз. Марат Оспанов – ғалым, қоғам қайраткері.

Құрастырушы: аға оқытушылар Абдуллина Л.Н., Сәбитбекова М.М.

Ақтөбе 2010 ж.

Кафедра отырысында бекітілген

«02» қыркүйек 2010 ж.

№ 1 хаттама

Кафедра (курс) жетекшісі ____________________

Тақырыбы: Төлеу сөз. Марат Оспанов – ғалым, қоғам қайраткері.

Мақсаты: Төлеу сөз туралы түсінік бере отырып, жаттығу жұмыстарын орындау.

ТАҚЫРЫПТЫҢ Негізгі (мәселелері) сұрақтары:

1. Төлеу сөз дегеніміз не?

2. Төл сөзді төлеу сөге айналдырыңыз.

Сөйлеуші өз сөзінің ішінде басқа біреудің сөзін өзгертіп, мазмұнын ғана сақтап беруді төлеу сөз дейміз. Ондайда басқа біреудің сөзі автор сөзімен тұтасып айтылады. Төл сөзді төлеу сөзге айналдырып қолдануға да болады: Абай бұған күлді де: «Шыңғыс деген белгілі хан аты ғой», - деді (М.Ә.) деген сөйлемді төлеу сөзге айналдырсақ, былай болар еді: Абай күлді де, Шыңғыс деген белгілі хан аты екенін айтты.

1 – жаттығу. Төл сөзге бірнеше мысалдар келтіріңіз де, төлеу сөзге айналдырыңыз. Төлеу сөзде қандай өзгеріс болғандығын түсіндіріңіз.

Ү л г і: Балалар қуанып:

• Біз әлі көп жаңалықтар табамыз! – деді (Н.Ғабд.).

Төл сөз		Төлеу сөз
Балалар қуанып: - Біз әлі көп жаңалықтар табамыз! – деді. Біз (1 жақ, көпше) табамыз (баяндауыш, 1 жақ көпше) автор сөзінде – деді.		Балалар қуанып, өздерінің әлі де көп жаңалықтар табатындығын айтты. Өздерінің (ІІІ жақ, көпше) табатындығын (толықтауыш, ІІІ жақ) автор сөзінде – айтты...

2 – жаттығу. Мәтінді оқыңыз, қазақ тіліне аударыңыз.

Марат Турдыбекович Оспанов

Марат Турдыбекович Оспанов родился 17 сентября 1949 года в городе Актобе. Там же пошел в школу: вначале учился в средней школе №6, а затем закончил среднюю школу №2.

По рассказам преподавателей, как ученик Марат Оспанов был скромен, трудолюбив. Любил спорт, увлекался лыжами, футболом. Он всегда мог выслушать, понять своих сверстников. Успешно окончив школу, он вначале поступает в Алматинский институт народного хозяйства, затем по направлению продолжает учебу в Московском институте народного хозяйства имени Г.В.Плеханова. Трудовую деятельность начал младшим научным сотрудником в научно-исследовательском институте Вычислительного центра Госплана Каз.ССР. Затем годы службы (1971-72гг) в рядах Советской Армии.

С 1972г. по 1990г. М.Оспанов занимался педагогической и научной деятельностью в Актюбинском государственном медицинском институте, с небольшим перерывом на учебу в аспирантуре КазГУ им. С.М.Кирова (1976-80гг). Работая преподавателем, старшим преподавателем, доцентом, заведующим кафедрой Истории КПСС и политэкономии, блестяще читал лекции в Актюбинском государственном медицинском институте, вел общественную работу в качестве секретаря парткома института. В 1980 году он успешно защитил диссертацию на соискание ученой степени кандидата экономических наук.

В 1990 году Марат Турдыбекович принял участие в предвыборной кампании в качестве кандидата в депутаты в Верховный Совет Казахской ССР от Актюбинской области. После избрания народным депутатом он стал заместителем председателя Комитета по вопросам экономической реформы, бюджету и финансам Верховного Совета Казахской ССР.

В 1991 году М.Оспанов был назначен заместителем начальника Главной налоговой инспекции РК, а в 1992 году – начальником Главной налоговой инспекции РК.

В марте 1993 года Марат Оспанов был избран депутатом Верховного Совета Республики Казахстан ХШ созыва, а затем заместителем Преседателя Верховного Совета Республики Казахстан.

С декабря 1995 года по декабрь 1999 года – председатель Мажилиса Парламента РК 1-го созыва.

Его диссернтация, которую он защитил в 1997 году в Санкт-Петербургском государственном университете экономики и финансов по налоговой системе, была признана специалистами лучшей в десятилетии.

Десять лет напряженного труда в политике отразились на здоровье М.Т.Оспанова, 23 января 2000 года после тяжелой и непродолжительной болезни он ушел из жизни.

Роль личности определяют историки, оценки и акценты расставляет время. Мы можем лишь сказать, что Марат Турдыбекович Оспанов был и остается одним из самых ярких публичных политиков своего времени.

3 – жаттығу.Мәтін мазмұнын баяндаңыз.

4-жаттығу. Төл сөздерді төлеу сөздерге айналдырыңыз.

1. «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» - деді Н.Ә.Назарбаев. 2. Әжем: - Әр істе ұқыптылық таныта біл, - деп отыратын. 3. Анам маңдайымнан сипап: «Ұлым, арыңды жасыңнан сақта», - деді. 4. «Қуанышың құтты болсын!», – деді құрбысы Әсияға.

Оқыту Әдістері: түсіндіру, аударма, сұрақ-жауап.

Қолданылатын Әдебиеттер:

1. М. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004ж. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.Берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005ж. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003ж, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003ж.

Бақылау сұрақтары:

1. Төл сөздің төлеу сөзден қандай айырмашылығы бар?

2. Төлеу сөзге мысал келтіріңіз.

3. М.Т.Оспанов өмірі туралы мәтін бойынша 5 сұрақ дайындаңыз.