Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау

Мамандығы: жалпы медицина, стоматология

Пән: қазақ тілі

Кафедра: тілдер

Курс І

№ 70 тақырып: Мақсат бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдердің баяндауыштарының жасалу жолдары. «Дәрілік өсімдіктер» мәтіні.

Құрастырушы: аға оқытушылар Абдуллина Л.Н., Сәбитбекова М.М., оқытушы Молдашева Л.Ж.

Ақтөбе 2010ж.

Тақырыбы: Мақсат бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдердің баяндауыштырының жасалу жолдары.

Мақсаты: Мақсат бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдердің баяндауыштырының жасалу жолдарын кесте арқылы түсіндіріп, жаттығулар арқылы бекіту.

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР:

Бағыныңқының баяндауышы	Тұлғалық белгісі	Сұрауы	Схемасы
Етістіктің әр түрі	пақ / шы болып қысы келіп у { үшін па-с{ үшін айын/ {деп сын/ {деп са(м) {деп	Не етпек болып? Не мақсатпен? Не үшін? Не деп? Неге?	/ ..... бармақ болып, / ___ /. / ..... көргісі келіп, / ___ /. / ..... үйрету үшін, / ___ /. / ..... айтпас үшін, / ___ /. / ..... амандасайын деп, / ___ /. / ..... көмектессін деп, / ___ /. / ..... бітіріп шықсам деп, / ___ /.

1 – тапсырма. Көшіріп жазып, мақсат бағыныңқылы сабақтастың жасалу жолдарын түсіндіріңдер.

1. Ана мен баланың бақытты сәттеріне бөгет болғысы келмей, жүріс-тұрысының сыбдырын сездірмеуге тырысты (С.М.). 2. Бүгін бірер керек кітабын алып шықсын деп, сонда әдейі ертіп апарған едім. (М.Ә.). 3. Қыздың қарасынан көз жазбайын деп, өзі де қатты ағызып келеді. (Ғ.М.). 4. Тұрмыс жақсы болу үшін, еңбеккүн көп болуға тиісті. 5. Білмегенін білсем деп, оқушылар ынтығар. (Қ.Айн.). 6.Сырбайды үрейлендіргісі келмей, басалқы сөздер айта бастап еді (С.М.). 7. Сережа мен шешесі дұшпанның шеңгеліне ілікпес үшін, аудан орталығы халқымен бірге темір жол станциясына жөнелтілді. (Б.Соқп). 8. Қорқынышты бастан кешірсін деп, сонда әдейі ертіп апартқан едім (А.Б.).

2 – тапсырма. «Дәрілік өсімдіктер» мәтінін оқып, орыс тіліне аударыңыз.

Медицинада түрлі ауруларды емдеу немесе олардан алдын ала сақтандыру үшін дәрі дайындауға дәрілік өсімдіктер пайдаланылады. Олардың шипалық қасиеттері өте ерте заманнан белгілі болған. Мысалы, Ежелгі Египет, Үндістан, Қытай, Грек емшілері дәрілік өсімдіктерді пайдалана білген.

Дәрілік өсімдіктерді жинау, кептіру, сақтау көп еңбекті, білімді қажет етеді. Қай кезде жинап, қалай кептіріп, қалай сақтайтынын, қандай ауруға пайдаланатынын білу керек.

Химиялық тәсілмен жасалатын препараттарға қарағанда өсімдіктерден алынатын дәрілердің маңызы зор. Елімізде ғылыми мекемелер, жоғары оқу орындары, көптеген ботаника бақтары мен қорықтар дәрілік өсімдіктерді зерттеумен шұғылданады.

Қазақстанда өсетін 6 мыңға жуық өсімдік түрінің 500-і дәрілік өсімдіктерге жатады. Дәрілік өсімдіктердің құрамында алколоидтар, эфир майы, түрлі витаминдер болады. Оларда түрлі микробтарды, вирустарды өлтіретін антибиотиктер, фитосидтер түзіледі.

Таңқурай, сәбіз, дәрілік бақ-бақ, қара қарақат, итмұрын сияқты өсімдіктерді адам ағзасында витаминдер азайып кеткенде пайдаланады. Ал баспамен ауырғанда, дәрілік қырмызыгүл, саз мүкжидегі сияқты өсімдіктермен емдейді. Өсімдіксіз өмір жоқ. Ол тіршілігімізге тірек, өмірімізге нәр, тұрмысымызға сән береді.

3 – тапсырма. Мәтінді бірнеше рет оқыңыз. Оқу жылдамдығына, ерекше дыбыстарға назар аударыңыз. Бірінші рет неше минутта, соңғы рет неше минутта оқығаныңызды еске сақтаңыз.

4 – тапсырма. Мәтін бойынша төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:

1. Дәрілік өсімдіктер не үшін қолданылады?

2. Дәрілік өсімдіктерді жинау, кептіру, сақтау нені қажет етеді?

3. Дәрілік өсімдіктерді зерттеумен нелер шұғылданады?

4. Қазақстанда қанша өсімдік түрі өседі, оның қаншасы дәрілік өсімдіктерге жатады?

5. Дәрілік өсімдіктердің құрамында нелер бар?

6. Дәрілік өсімдіктерді қандай жағдайларда пайдалануға болады?

Оқыту әдісі: талдау, аударма, сұрақ-жауап.

Әдебиеттер:

1. М. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004ж. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.Берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005ж. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003ж, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003ж.

Бақылау сұрақтары:

1. Оң бағандағы етістіктермен сол бағандағы керекті сөздерден сұрақ арқылы сөз тіркесін құраңыз.

алдын ала пайдалану (қашаннан?)

өсімдікпен кептіру (нені?)

дұрыс емдеу (немен?)

витаминдер сақтау (қалай?)

ерте заманнан азаю (нелер?)

итмұрынды сақтандыру (қалай?)

2. Мақсат бағыныңқылы сабақтастың баяндауыштарының жасалу жолдарына мысалдар келтіріңіз.

3. Мәтін тақырыбына байланысты 5 мақсат бағыныңқылы сабақтас сөйлем құрыңыз.