Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау

Мамандығы: жалпы медицина, стоматология

Пән: қазақ тілі

Кафедра: тілдер

Курс І

№ 62 тақырып: Сабақтас құрмалас сөйлемнің баяндауыштарының жасалу жолдары. «Жедел гастрит» мәтіні.

Құрастырушы: аға оқытушылар Абдуллина Л.Н., Сәбитбекова М.М., оқытушы Утаргалиева Ш.Ш.

Ақтөбе 2010 ж.

Тақырыбы: Сабақтас құрмалас сөйлемнің баяндауыштарының жасалу жолдары. «Жедел гастрит» мәтіні.

Мақсаты: Сабақтас құрмалас сөйлемнің баяндауыштарының жасалу жолдарын кесте арқылы түсіндіріп, тапсырмалармен жұмыс жасау арқылы бекіту.

Оқыту міндеттері: Сабақтас құрмалас сөйлемді тапсырмалар арқылы меңгерту.

Өткізілу түрі: талдау, аударма, сұрақ-жауап. ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР:

Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарының схемасы

Бағыныңқының баяндауышы	Тұлғалық белгі	Схемасы
1. Шартты рай	- са, - се	Бағыныңқы басыңқы /........ барса, / ____ /.
2. Көсемше	-а, - е, - й, - ып, - іп, - п, - қалы, - келі, - ғалы, - гелі	/ ...../ келе, / ____ /. / ...../ ойлап, / ____ /. / ...../ естігелі, / ____ /.
3. Есімше	- ған / - ша, - ше (- ген) / - дай (- дей) - ған / - да, - де (- ген) / - мен - дықтан ( - діктен) ған / сайын (ген) / соң кезде (шақта, уақытта)	/ ..... көргенше, / ____ /. / ..... оқығандай, / ____ /. / ..... жазғанда, / ____ /. / ..... білгенмен, / ____ /. / ..... танығандықтан, / ____ /. / ..... оқыған сайын, / ____ /. / ...../ барған соң, / ____ /. / ..... естіген кезде, / ____ /.
	ған + ға }шейін (ген+ге) } ған + нан } бері } кейін ген + нен }бұрын	/ ..... келгенге шейін, / ____ /. / ..... айтқаннан бері, / ____ /.
4. Етістік негізді	- ысымен ( - ісімен)	/ ..... келісімен, /.

1 - тапсырма. «Жедел гастрит» мәтінінен сабақтас құрмалас сөйлемдерді табыңыз.

Жедел гастрит

Жедел гастрит – асқазанның шырышты қабығының қабынуы. Бұл - өте жиі кездесетін ауру. Адам бұл аурумен ащы тамақ ішкенде, қышқылдармен, сілтілермен уланғанда ауырады. Сондай-ақ, ас қорыту аппараттарына тамақпен бірге микроорганизмдер мен олардың токсиндері (сальмонелла, стафилококк және басқалар) түскенде пайда болады.

Науқас ішінің, басының ауыратынын айтады, әлсіреп құсады. Дене қызуы қалыпты болуы мүмкін немесе 38-39 градусқа дейін көтеріледі. Қорытылмаған тамақты құсып тастайды. Терісі қуқылданып, тілін ақ үлпек басады, іші аздап кебеді. Ауыр формалары кезінде жүрек соғысы баяулап, қан қысымы төмендейді. Ішін басып қарағанда, құрсақ үсті (эпигастрий) аймағының ауыратыны анықталады. Науқас есінен танып, аяқ-қолы тырысуы мүмкін.

Емі. Дұрыс емделсе, жағдайы тез жақсарады. Ауру 5-7 күнге созылады. Жедел гастритті аппендициттен, дизентериядан айыра білу керек.

Интоксикация симптомдары жойылғанға дейін төсектен тұрғызылмайды, асқазанды натрий гидрокорбанатының ерітіндісімен немесе қайнатылған сумен жуып тазартады. 18-24 сағат бойы су-шай диетасы қолданылады. Одан кейінгі күндерде күтім жасауға арналған диета тағайындалады.

Дәрі-дәрмектерден дәрігердің көрсетуімен кардиамин, кофеин, строфантин, ішек инфекциясына күдік туғанда – левомицитин ішкізеді.

Жедел гастрит дұрыс емделмесе, диета ұстамаса, созылмалы гастритке ұласуы мүмкін.

2 – тапсырма. Мәтін бойынша төмендегі сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.

1. Жедел гастрит деген не?

2. Ауру қай кезде пайда болады?

3. Аурудың белгілері қандай?

4. Аурудың қандай емі бар?

3-тапсырма. Науқас адамға дәрігердің атынан ем тағайындаңыз (мәтін бойынша). Ұсынған еміңізді дәптерге жазыңыз.

4-тапсырма. Мәтін бойынша дәрігердің атынан ауру адам жөнінде бас дәрігерге хабарлама жасаңыз (аурудың аты-жөні, туған жылы, ауру белгілері, алған емі және т.б.).

5-тапсырма. Мәтіндегі 2-абзацты оқып шығыңыз. Аурудың клиникалық көрінісі туралы құрмалас сөйлемдерді жай сөйлемдерге айналдырып жазыңыз. Жазғаныңызды әңгімелеп беріңіз.

Үлестірме материалдар: мәтін.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. М. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004ж. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.Берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005ж. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003ж, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003ж.

Бақылау сұрақтары:

1. Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарын мысал келтіріп түсіндіріңіз.

2. Төмендегі сұрақтарға мәтін бойынша сабақтас сөйлемдермен жауап беріңіз:

а) Жедел гастриттің белгілерін атаңыз.

ә) Жедел гастритті емдеу жолдарын атаңыз.