Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау

Мамандығы: жалпы медицина, стоматология

Пәні: Қазақ тілі

Кафедра: Тілдер

Курс І

№ 57 тақырып: Түсіндірмелі салалас. «Тіс неліктен қанайды?» мәтіні.

Құрастырушы: аға оқытушылар: Ербатыр Б.Ө.,

Абдуллина Л.Н., оқытушы Утарғалиева Ш.Ш.

Ақтөбе 2010 ж

Кафедра отырысында бекітілген

«02» қыркүйек 2010 ж.

№ 1 хаттама

Кафедра (курс) жетекшісі ____________________

Тақырыбы: Түсіндірмелі салалас. «Тіс неліктен қанайды?» мәтіні

Мақсаты: Түсіндірмелі салалас туралы түсінік бере отырып, тапсырмаларды орындау.

ТАҚЫРЫПТЫҢ Негізгі (МӘСЕЛЕЛЕРІ) сұрақтары:

1. Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?

2. Мысалдар келтіріңіз.

Түсіндірмелі салалас – құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы соңғысына нұсқап, ал соңғысы алдыңғы сөйлемнің мазмұнын ашатындай қарым-қатынаста болатын салаластың түрі. Мысалы: Байжанның әлі дағдылана алмай жүрген бір ғана нәрсесі бар еді: ол – Сырдария бойының маса-сонасы мен құрт-құмырсқа, бақа-шаяны деген сияқты шақпалы жәндіктері. (С.М.). Кейбір жағдайда, бірінші жай сөйлемнің құрамында соңғы жай сөйлемге нұсқайтындай сөздер болады, олар көбінесе сілтеу есімдіктері: сонша, сондай, сол, соншалық, мынау, мынандай, т.б. Мысалы: Оның өлеңінің балаларға әсер еткендігі сонша – олар әлгі парыздан шалды көз алдында шын көріп тұрғандай болды (Б.Соқп.).

1 – жаттығу. «Тіс неліктен қанайды?» мәтіні бойынша кездесетін жаңа сөздермен танысып, жаттап алыңыз.

Сирек – редко әдетте – обычно

Жалаңаштану – обнажиться қышу – зуд

Қан айналысы – кровообращение күтім – уход

Жетіспеушілік – нехватка; недостаток маңай – вокруг

Нәтижесінде – в результате нығайту – укрепить

Тамақтану тәртібі – режим питания

2 – жаттығу. Берілген сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңыз.

Тіс тазалағанда, тіс шайғанда, алма тістегенде, сирек қанайтын тіс, жиі қанайтын тіс, тістің босауы, тістің түсуі, тіс мойны, тіс мойнының жалаңаштануы, ауыз қуысының күтімі, тіс тасының түзілуі, тіс пастасы, тіс пастасымен тазалау, тіс пастасымен күніне екі рет тазалау, массаж жасау, тіс маңайы, тіс маңайындағы тіндер, тіндердің қан айналымы, қызыл иекке протездің қойылуы, қызыл иекке протездің дұрыс қойылмауы, дұрыс қойылмаудың нәтижесінде, витаминнің жетіспеушілігі, астың құрамы.

3 – жаттығу. Мәтінді оқып шығып, орыс тіліне аударыңыз. Түсіндірмелі салаласты табыңыз.

Тіс неліктен қанайды?

Кейде тіс тазалағанда қызыл иекте қан пайда болғанын байқаймыз. Әдетте тіс сирек қанайтын болса, ол туралы ұмытып кетеміз. Бірақ қызыл иек қышыса, тіс босаса, бұл жайлы еске аламыз. Қызыл иекте қалта пайда болғанда, тіс мойны жалаңаштанғанда тіс жиі қанайтын болады. Бұл тістің босауына, тіпті түсуіне әкеледі. Бұдан басқа да тістің қанауының көптеген себептері бар. Соның бірі – ауыз қуысы күтімінің нашар болуы мен тіс тасының түзілуі.

Қызыл иек қанамау үшін, біріншіден тіс тасын алғызу керек, сосын 3-5 минуттай саусақтармен қызыл иекке массаж жасау керек. Массаж – маңайындағы тіндердің қан айналысын жақсартып, қызыл иекті нығайтады. Ауызды қайнаған сумен шаю қажет. Тістің қанауы, қызыл иекке тіс сауыты мен протездің дұрыс қойылмауының нәтижесінде болуы мүмкін. Сондай-ақ, тістің қанауы ағзадағы витаминдердің жетіспеушілігінен де болады. Сондықтан егер сіздің қызыл иегіңіз қанайтын болса, тамақтану тәртібін дұрыстаңыз. Астың құрамында сүт, өсімдік өнімдері, әсіресе, жеміс-жидектің көбірек болғаны дұрыс.

4 – жаттығу. Мәтін бойынша төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Тіс қай кезде қанайтын болады?

2. Тіс қанауының тағы қандай себептері бар?

3. Тіс қанамау үшін не істеу керек?

4. Массаждың қандай пайдасы бар?

5. Астың құрамында нелердің көбірек болғаны дұрыс?

Оқыту Әдістері: түсіндіру, сөздікпен жұмыс, аударма, сұрақ-жауап.

Қолданылатын Әдебиеттер:

1. М. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004ж. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.Берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005ж. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003ж, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003ж.

Бақылау сұрақтары:

1. Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?

2. «Тіс неліктен қанайды?» мәтінін тірек ете отырып, 3 түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлем құрыңыз.