Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау
Мамандығы: жалпы медицина, стоматология
Пәні: Қазақ тілі
Кафедра: Тілдер
Курс І
№ 55 тақырып: Ыңғайлас салалас. «Өкпе гангренасы» мәтіні.
Құрастырушы: аға оқытушылар: Ербатыр Б.Ө.,
Абдуллина Л.Н., оқытушы Утарғалиева Ш.Ш.
Ақтөбе 2010 ж
Кафедра отырысында бекітілген
«02» қыркүйек 2010 ж.
№ 1 хаттама
Кафедра (курс) жетекшісі ____________________
Тақырыбы: Ыңғайлас салалас. «Өкпе гангренасы» мәтіні.
Мақсаты: Ыңғайлас салаластың жасалу жолдарын меңгерту.
ТАҚЫРЫПТЫҢ Негізгі (мәселелері) сұрақтары:
Ыңғайлас салалас дегеніміз не?
Ыңғайлас жалғаулық шылауларын атаңыз.
Ыңғайлас салалас
Құрамындағы жай сөйлемдерінің бірінде айтылған ойға екіншісінде айтылған ойдың мезгілдес, бағыттас, ыңғайлас мәнде болуын ыңғайлас салалас дейміз. Мысалы: Мен бұл арада үндемедім және үндеуді қажет те көрмедім.
Ыңғайлас салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір-бірімен жалғаулық шылаулар арқылы да, жалғаулық шылаусыз, іргелесіп тұрып та байланыса береді. Жалғаулық шылаулардың қатысу-қатыспауына қарап, ыңғайлас салаластарды жалғаулықсыз ыңғайлас және жалғаулықты ыңғайлас салалас деп екіге бөледі.
Жалғаулықсыз ыңғайлас салаластағы кейбір жай сөйлемдер бір мезгілде қатар болған я болатын істерді білдіреді. Олардың баяндауышы бір шақта болады. Мысалы: Бес минут өткен жоқ, әскери адам енді.
Жалғаулықты ыңғайлас салалас және, да/де, та/те, әрі деген ыңғайлас мәнді жалғаулықтардың қатысуы арқылы жасалады. Мысалы: Кей металдар табиғатта өте аз және таза түрінде кездесуі сирек. Қадірдің киімі жұқа, әрі денсаулығы да мықты емес.
Түрлері |
Мысалдар |
Жалғаулықтары |
Жалғаулықты |
Бұл уақыттың ішінде ел де өзгерді, адамдар да өзгерді. Қоңырау соғылды да, балалар орындарына отырды. Бүгін әрі жұмысымыз көп болды, әрі жиналысқа қатыстық. |
Да, де
Әрі, және |
Жалғаулықсыз
|
Іс бітті, қу кетті.
|
|
Жалғаулықты ыңғайлас
Мысалдар |
Жалғаулықтары |
Келгендер арасында Абай бұрыннан білетін Дәндібай, Еренай сияқты қарттар бар және екі–үш орта жастағы адамдар бар. Бірнеше салт атты бізге қарсы келді де, біреуі бізден жол сұрады. Құнаштың жаны да таза, ары да таза. Қажымұқанның қара күші мол еді, әрі адамгершілігі зор еді. |
және
да, де, та, те, әрі |