3 Нұсқа. Тест бақылауы

1. Тұрақты тіркесті табыңыз.

А) алтын сағат Ә) жаяу жүргізуші Б) тайға таңба басқандай

2. Сөз тіркесін табыңыз.

А) жиырма үш Ә) қызық оқиға Б) қап-қараңғы

2. Есімді тіркесті табыңыз.

А) дарынды ақын Ә) бара жатыр Б) қырық шақты

2. Етістікті тіркесті табыңыз.

А) жылдам оқу Ә) қалы кілем Б) қайнаған су

2. Сөз тіркесі дегеніміз:

А) толық мағыналы кем дегенде екі сөз өзара сабақтаса, бірі екіншісіне бағына байланысады.

Ә) біршама тиянақты ойды білдіре алатын сөздер тобы

Б) заттың, түрлі құбылыстың, қимыл-әрекеттердің атауы

2. Хабарлы сөйлемді табыңыз.

А) Төл мерекеміз Наурыз құтты болсын

Ә) Бұл кезде олар аялдамаға да жақындап қалған еді.

Б) Сонда көңілінің соқпағаны ма

2. Қай сөйлемде «оқыған» сөзі баяндауыш қызметінде тұр?

А) Оқыған кітабын тапсырып, кітапханадан шықты.

Ә) Оқығаныңды ұмытпау үшін не істеу керек?

Б) Бұл әңгімені ол бала кезінде оқыған еді.

2. Мекен пысықтауыштың сұрақтары:

А) Қайда? Қайдан? Ә) Қалай? Б) Қашан?

2. Сөйлемдегі анықтауышты табыңыз: Ашынған әйел мән-жайын айтады.

А) ашынған Ә) әйел Б) мән-жайын

2. Жанама толықтауышты табыңыз: Бұл кітапты Гүлнұрдан алған еді.

А) кітапты Ә) Гүлнұрдан Б) алған еді

2. Күрделі бастауышы бар сөйлемді табыңыз.

А) Олжабек не болғанын білмеді Ә) Егіс даласы ирек-ирек бел болды.

Б) Қуаныш орнынан тұрды.

2. Бұйрықты сөйлемді табыңыз:

А) Әкім келе ме Ә) Тарт қолыңды Б) Күн суытып тұр.

13. Бастауышты көрсетіңіз. Келген – көрші Айбек.

А) келген Ә) көрші Б) Айбек

14. Сөйлемдегі күрделі пысықтауышты табыңыз: Олжабек сол түтіннің дәл түбінде көк

өгізшені жіліктеп бұзып отыр.

А) жіліктеп Ә) түтіннің дәл түбінде Б) сол

15. Тұрлаулы мүшелерді көрсетіңіз:

А) пысықтауыш, толықтауыш Ә) толықтауыш, анықтауыш Б) бастауыш, баяндауыш

Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау

Мамандығы: жалпы медицина, стоматология

Пән: қазақ тілі

Кафедра: тілдер

Курс І

№ 46 тақырып : Жай сөйлемнің түрлерін бекітуге арналған тапсырмалармен жұмыс. «Бронхит» мәтіні.

Құрастырушы: аға оқытушылар Абдуллина Л.Н., Сәбитбекова М.М.

Ақтөбе 2010ж.

Тақырыбы: Жай сөйлемнің түрлерін бекітуге арналған тапсырмалармен жұмыс. «Бронхит» мәтіні.

Мақсаты: Мәтінмен, оған байланысты тапсырмалармен жұмыс арқылы жай сөйлемнің түрлерін бекіту.

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР:

1 – тапсырма. Мәтін бойынша жаңа сөздерді жаттап алыңыз.

Іріңді – гной қақырық – мокрота

Бейімділік – склонность тудыру – создавать

Терең қабат – глубокий слой тарату – распространяться

Кезеру – высохнуть өткізгіш – проводник

Сұйылтқыш – разжижитель сырт қарағанда – по внешнему виду

Сырыл – хрип қыша – горчишник

2 – тапсырма.Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз. Жай сөйлемнің түрлерін ажыратыңыз.

Бронхит – бронхтардың қабынуы. Бронхит жедел және созылмалы болып екіге бөлінеді. Бронхит ауруы тыныс жүйелері сырқаттарының ішінде жиілігі жағынан статистика бойынша бірінші орында тұр.

Сырқат көбіне құрғақ жөтелден басталады да, кейін іріңді қақырық тастау қосылады. Науқастың көңіл-күйі аса төмендей қоймайды. Кейде науқастың ыстығы көтерілуі мүмкін. Жедел бронхиттің дамуына ағзаның оған бейімділігін тудыратын кейбір факторлар үлкен әсер етеді (салқын тию, шаршап-шалдығу, темекі тарту, ішімдік ішу).

Жедел бронхиттің негізгі дамуына микробтар да себеп болады (пневмокок, стрептокок, стафилокок және әр түрлі вирустар).

Жедел бронхит ауруы бірнеше күнге, кейде бірнеше аптаға созылуы мүмкін. Кейде созылмалы бронхитке айналады.

Созылмалы бронхит кезінде қабыну процесі бронхиттің терең қабаттарына және өкпе ұлпасына тарайды.

Дүние жүзі Денсаулық Сақтау Ұйымының (ВОЗ) ұсынысы бойынша созылмалы бронхит деп екі жыл қатарымен, әр жылда кем дегенде бір ай бойы қақырық тастауды айтады.

Ауру адам көбінесе жөтел мен қақырық тастау, сол сияқты ентігудің пайда болғанын айтады. Сырт қарағанда өзінде тыныс алудың жиілігін анықтауға, ентігіп отырғанын байқауға болады. Кейде науқастың ернінің кезеріп, көгеруі де мүмкін. Тыныс шығарғанда сырыл естіледі.

Созылмалы бронхит емдеу нәтижесінде сауығып кетеді.

Кейде асқынып төмендегідей ауруларға жалғасуы мүмкін бронхоэктазия, пневмосклероз, өкпе эмфиземасы, созылмалы пневмония.

Емдеу шаралары:

1. Қабыну процесін антибиотиктермен, сульфаниламидтермен емдеу керек.

2. Бронх өткізгіштігін жақсартатын, оларды кеңейтетін, сол сияқты қақырықты сұйылтқыш дәрі-дәрмектер берілуі тиіс (термопсис, алтей, әр түрлі бронхолитиктер).

3. Әр түрлі физиотерапевтік емдеу (қышадан бастап).

4. Егер асқынған жағдайда, олардан басқа да қосымша емдеу қабылдануы тиіс.

3 – тапсырма. Мәтін бойынша төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Бронхит дегеніміз не?

2. Қандай түрлері бар?

3. Сырқат қалай басталады?

4. Науқастың ыстығы (қызуы) бола ма?

5. Жедел бронхиттің дамуына не әсер етеді?

6. Созылмалы бронхит кезінде қабыну процесі қалай жүреді?

7. Сырт қарағанда науқастан нені байқауға болады?

8. Бронхитті қалай емдеуге болады?

4 – тапсырма. Төменде бронхит ауруы бойынша дәрігердің сұрақтары берілген. Науқастың тиісті жауабын дайындаңыз. Дәрігердің сұрақтарын жаттап алыңыз.

1. – Қай жеріңіз ауырады?

• .....

2. Қашаннан бері ауырасыз?

• .....

3. Жөтел қашан басталды?

• .....

4. Қақырық тастайсыз ба?

• .....

5. Қызуыңыз көтерілді ме?

- .....

Оқыту әдісі: Мәтінмен жұмыс, тіл дамыту, сұрақ-жауап.

Әдебиеттер:

1. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003.

Бақылау сұрақтары:

1. Жай сөйлемнің сөйлем мүшелеріне байланысты түрлерін атаңыз.

2. Атаулы сөйлем туралы айтып, мысал келтіріңіз.

3. Жақты, жақсыз сөйлемдер туралы айтып, мысал келтіріңіз.

4. Толымды, толымсыз сөйлемдер туралы айтып, мысал келтіріңіз.

5. Жалаң және жайылма сөйлемдер туралы айтып, мысал келтіріңіз.