Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау

Мамандығы: жалпы медицина, стоматология

Пәні: Қазақ тілі

Кафедра: Тілдер

Курс І

№ 31 тақырып: Анықтауыш. «Гигиена» мәтіні.

Құрастырушы: аға оқытушылар Сәбитбекова М.М., Ербатыр Б.Ө.,

Абдуллина Л.Н., оқытушы Утаргалиева Ш.Ш.

Ақтөбе 2010 ж.

Кафедра отырысында бекітілген

«02» қыркүйек 2010 ж.

№ 1 хаттама

Кафедра (курс) жетекшісі ____________________

Тақырыбы: Анықтауыш. «Гигиена» мәтіні.

Мақсаты: Анықтауыш туралы толық мәлімет беру, анықтауыштың жасалу жолдарын меңгерту

Тақырыптың негізгі (мәселелері) сұрақтары:

3. Анықтауыш деген не?

4. Анықтауыштың сұрақтары қандай?

5. Мысал келтір.

Анықтауыш – сөйлемде зат есімнен немесе заттанған басқа сөз таптарынан болған мүшені сындық, сандық, иелік, қатыстық жағынан сипаттайтын тұрлаусыз мүше. Негізгі сұрақтары: Қандай? Қай? Қанша? Неше? Кімнің? Ненің? Анықтауыштың жасалу жолдары: Сын есім: Мақсұт күріштің жапырағындағы мөлдір шықты байқады. Сан есім: Бұл жолғы бірінші кезек біздікі болды. Есімдік: Қай сала, қай қырқаға келсең де, бір жаңа кітап ашқандай боласың. Етістіктің есімше түрі: Екі ұшқыш келген шаруаларын баяндай жөнелді. Ілік септік жалғаулы сөздер: Көптің ісінде береке бар. Ердің атын еңбек шығарады. Дара анықтауыш – бір сөзден болады. Мысалы: Екеуінің әңгімесінен жарасымды әзілдер жарқылдайды. Күрделі анықтауыштар: қайын саптар, бес атар, елу екі, марқайып қалған (қозы), жол бойындағы, үй ішінің т.б.

1-жаттығу. Анықтауыштарды тауып, олардың қай сөз табынан екенін және қандай мүшені анықтап тұрғанын айтыңыз.

1. Бұл өлкеде мал қыста да қолға қарамайды. 2. Ол үшін жазда шұрайлы жайылымдарды тұяқ тигізбей сақтаймыз. 3. Бұған толық мүмкіндік бар. 4. Біздің отар қыстың көп уақытын тебінде өткізеді. 5. Бес жүз тоқсан сиыр өсіреміз. 6. Алыс жол атты сынайды, ауыр жол ерді сынайды. 7. Ойдағы ел қырдағы елмен араласып (Абай). 8. Кешіккен жолаушы жалғыз екен.

2 – жаттығу. «Гигиена» мәтіні бойынша кездесетін жаңа сөздерді жаттап алыңыз.

Сыртқы орта – внешняя среда

Сақтану – остерегаться; беречься

Денсаулық сақтау – беречь здоровье; эравоохранение

Тығыз – плотный, тесный, экстренный; срочный

Қоршаған орта – окружение; окружающая среда

әсер ету – повлиять

жеке адамның гигиенасы – личная гигиена человека

тамақтану – кушать

жас өспірімдер – юноши; молодежь

әлеуметтік – социальный

3 – жаттығу. «Гигиена» мәтіні бойынша кездесетін төмендегі сөз тіркестерін оқытушының көмегімен орыс тіліне аударыңыз.

Денсаулық сақтау жөніндегі ғылым, адам ағзасы, сыртқы орта, сыртқы ортаның әсері, аурулардан сақтану, медицина ғылымының саласы, гигиена мен санитария, тығыз байланысты, денсаулыққа әсер ету, денсаулық үшін пайдалы, денсаулық үшін пайдасыз, сыртқы киім, ішкі киім, таза ұстау, тісті күту, ежелгі үнді заңы, біздің заманымыздан бұрын, адам денсаулығы, еліміздің ірі қалалары, ірі қалалардағы оқу орындары.

4–жаттығу. Берілген сөз тіркестерімен сөйлемдер құраңыз.

медицина ғылымының саласы, денсаулық үшін пайдалы, тісті күту, адам денсаулығы, тығыз байланысты, аурулардан сақтану.

ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ: Ситуациялық тапсырма, аударма, проблемалық сұрақтар қою, студент осы сұрақтар арқылы өзі түсініп, мысалдар келтіруі керек.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН Әдебиеттер:

1. М. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003.

Бақылау сұрақтары:

1. Анықтауыш дегеніміз не?

2. Анықтауыштың сұрақтары қандай?

3. Мысал келтір.

4. Анықтауыштарды табыңыз, құрамына қарай дара және күрделі анықтауыштарға бөліңіз.

Ақ қайыңның төгіліп нұр шашағы. Торы ала бие құлындапты. Жол жиегіндегі ағаштар гүлдегелі біраз болды. Біздің қоғамда білімді, мәдениетті, ақылды азаматтар көп.