Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау

Мамандық: жалпы медицина, стоматология

Пән: қазақ тілі

Кафедра: тілдер

Курс І

№ 22 тақырып:: Күрделі баяндауыш болатын сөз таптары. «Тұз» мәтіні.

Құрастырушы:

аға оқытушы Абдуллина Л.Н.

Ақтөбе 2010 ж.

Тақырыбы: Күрделі баяндауыш болатын сөз таптары. «Тұз» мәтіні.

Мақсаты: Жаттығулар орындау барысында күрделі баяндауыш болатын сөз таптарын меңгерту.

Күрделі баяндауыш болатын сөз таптары: 1. Сөз тіркесінен. Мысалы: Пойыз тоқтайтын разъезд – жеті километрдей-ақ жерде. («Нан иісі»). Ұзақ ауданы – облыстың ең жырақ ауданы. (М.Ә.) 2. Күрделі етістіктен. Мысалы: Ауыл мәдениеті де өсіп келеді. (З.Иманб.). Түйеөркештен Шыңғыстың жақын биіктері жартылап қана көрінеді екен. (М.Ә.). 3. Күрделі сан есімнен. Мысалы: Биыл жасым отыз сегізде. (С.Сарғ.) 4. Негізгі сөз + көмекші есімнен. Мысалы: Бізде қазір қол еңбегі – жоқтың қасы (С.Сарғ.) 5. Негізгі сөз + көмекші етістіктен. Мысалы: Қазір балалардың барлығы да ғарышкер болғысы келеді (К.Жүнісова). 6. Тұрақты сөз тіркесінен жасалады. Мысалы: Мен бұл аттан күдерімді үзіп тұрмын (А.Байт.). Шошынғаннан шешесі есінен танып қалыпты (Ы.А.).

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР:

1 – тапсырма. Мәтінді оқып шығып, мазмұнына көңіл аударыңыз. Көшіріп жазып, тұрлаулы мүшелердің астын сызыңыз да, баяндауыштың қай сөз табынан болып тұрғанын айтыңыз.

Әр ана өз баласының өнерлі ісін мақтан етеді. Сенің бірінші тәрбиеші ұстазың – сол ана. Жамал бүгін Жарқынның жаңа мамандыққа жолдама алып келгеніне қуанып еді. Көз алдында есейген, ер жеткен адам тұр. Баласының сөздері де сабырлы. Өзі кәдімгідей тәрбиеші сияқты. Қимылы икем. Бойы да таралып өскендей. Белін қынай буынған қара көк гимнастеркасы өзіне өте жарасып-ақ тұр. Училище нағыз адамдарды тәрбиелеген! (Н.Ғабд.).

2 – тапсырма. Оқ жақтағы етістіктер мен сол бағандағы сөздерден (сұрақ арқылы) сөз тіркесін жасаңыз.

экономикаға жүргізу (қашан?)

алдын ала тамызу (нені?)

зерттеулер арқылы егу (қашан?)

індет басталғанда зиян келтіру (неге?)

ИРС – 19 вакцинасын асқыну (не?)

ауру анықтау (қалай?)

ауру зардабынан қайтыс болу (неден?)

3 – тапсырма. Төменде берілген сөйлемдерді толықтырыңыз, дара және күрделі баяндауыштарды табыңыз.

1. Тұмауға қарсы ... мемлекетке тиімді. 2. Иммунитет ... кейін 2 аптада пайда болады. 3. Қауіпті топқа мұғалімдер, медицина қызметкерлері, халыққа ... көрсететін адамдар жатады. 4. Тұмау экономикаға .... келтіреді. 5. Созылмалы аурулар тұмаудан кейін ... 6. Вирусқа қарсы ... – ремантадин мен амантадин пайдаланылады. 7. Дүние жүзі ... тұмаумен күресудің ... егу деп есептейді. 8. Вакцинаны ... кезінде жасауға болмайды.

Керекті сөздер: індет, асқынады, егу, вакцинадан, препараттар, қызмет, зиян, ғалымдары, жолы.

4-тапсырма. «Тұз» мәтіні бойынша сөздік құрастырыңыз.

5-тапсырма. «Тұз» мәтінін оқу жылдамдығына көңіл бөле отырып, мәнерлеп оқыңыз.

Оқыту әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, тіл дамыту, аударма.

Әдебиеттер:

1. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.Берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003.

Бақылау сұрақтары:

1. Баяндауыш дегеніміз не?

2. Баяндауыштың түрлері. Мысал келтіріңіз.

3. Күрделі баяндауыш. Мысалдармен дәлелдеңіз.

4. Күрделі баяндауыш болатын сөз таптарына мысалдар келтіріңіз.

5. «Тұз» мәтіні бойынша жасаған сөздікті жатқа жазыңыз.

6. Мәтіннен үзінді берліген. Тұрлаулы мүшелерінің қай сөз табынан екендігін анықтаңыз.

Тұз аяқтың шуашына дәру болады. Тұзды суға аяқты ең кемі бір сағат малған тиімді. Теріні күйдіреді дегеннен қорықпау керек. Маусымның бір айында немесе әр айдың бір аптасында осы емді қайталаған орынды.