Рмқк «марат оспанов атындағы батыс қазақстан мемлекеттік медициналық университеті» практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау

Мамандық: жалпы медицина, стоматология

Пән: қазақ тілі

Кафедра: тілдер

Курс І

№ 12 тақырып: Есім баяндауыштар. «Медицина атасы» мәтіні.

Құрастырушы:

аға оқытушы Абдуллина Л.Н.

Ақтөбе 2010 ж.

Тақырыбы: Есім баяндауыштар. «Медицина атасы» мәтіні.

Мақсаты: Есім баяндауыштың жасалу жолдарын меңгерту.

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

Есімдерден не есім мәнді сөздерден болған баяндауыштар бастауыштың сындық сапасын, сандық бір белгісін, я не екенін көрсетеді, жақтық мәнде қойылатын кіммін? немін? кімсің? кім? не? қандай? нешеу? қанша? қайда? сияқты сұрақтарға жауап береді. Мысалы: Ауыл кешке өзгеше жанданғандай. Борышымызды адал атқарғандаймын.

Есімді баяндауыштар:

• Зат есімді дара баяндауыштар. Мыс: Оның бет алысы – Астана.

• Көптік жалғаулы зат есімді баяндауыштар.

• Тәуелдік жалғаулы зат есімді баяндауыштар. Мыс: Отан сенің астанаң, Отан сенің бауырың.

• Жіктік жалғаулы зат есімді баяндауыштар. Мыс: Мен баяғы Жамбылмын, әлі сөзге даңғылмын.

• - нікі, - дікі қосымшалы зат есімді баяндауыш. Мыс: Бұл аймақ біздікі.

• Есептік сан есімді баяндауыш. Мыс: Бес жердегі бес – жиырма бес.

• Жинақтық сан есімнен. Мыс: Адамның туған анасы да – біреу, оның Отаны да біреу (Ушинский).

• Сан есімдер септеліп барып баяндауыш қызметінде жұмсалады. Мыс: Айжан – он сегізде.

• Есептік сан есім + нумеративті сөздер. Мыс: Ұзындығы – 200 метр, ені – 50 метр.

• Жіктеу есімдікті баяндауыш. Мыс: Дау иесі мен болсам, жан иесі де мен. (Ә.Кекілбаев).

• Сілтеу есімдікті баяндауыш. Мыс: Балтабайдың Асқар көрген бір ерлігі – осы. (С.Мұқанов).

• Есімдіктер баяндауыш қызметінде септеліп те, тәуелденіп те, жіктеліп те жұмсала береді. Мыс: Сенсің жан ләззаты, сенсің тән шарбаты! (Абай).

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР:

1-тапсырма. «Менің Отаным – Қазақстан Республикасы» деген тақырыпқа қысқа әңгіме жазыңыз. Баяндауыштары құрамы жағынан әр түрлі болсын.

2 –тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын айтыңыз.

Медицина атасы

Гиппократ – мөлшермен біздің дәуірімізге дейін 460 – 370 жылдар аралығында өмір сүрген, ежелгі грек халқының ұлы дәрігері, әлемге даңқы тарап, «медицина атасы» атанған әйгілі адам. Ол асқан шебер дәрігерлігімен қоса данышпан философ. Гиппократ – дүние жүзінде тұңғыш рет адамды емдеу жолын және адам денесінің құрылымын ғылыми негізде дәлелдеген ғылым. Оның мәңгілік өлмес, өшпес еңбектері күні бүгінде медицина ғылымының қайнар басы болып есептеледі. Ұлы дәрігердің «Киелі ауру туралы», «Ауа, су және адам мекені», «Ант», «Заң», «Әйелдер ауруы жөнінде», «Қанатты сөздер» т.б. көптеген баға жетпес шығармалары дәрігерлік тапқырлығымен бірге философиялық аспектіде жазылған аса құнды дүниелер.

Ерте замандағы ғалымдар дәрігердің адам өміріндегі аса маңызды жоғары парызын көрсете келіп: «Әрі дәрігер, әрі философ адам - шын мәніндегі құдіретті адам» - деп, Гиппократтың ұлылығын сөзсіз мойындаған.

3-тапсырма. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

ГИППОКРАТТЫҢ ҚАНАТТЫ СӨЗДЕРІ

Өмір қысқа , өнер жолы - ұзақ. Істің сәті түсер шақ - өткінші, тәжірибе алдамшы, талдау жасау - қиын. Сондықтан ем қону үшін тек дәрігердің ғана бар істі қолға алуы жеткіліксіз, ауру адамның өзі де , оны қоршаған орта да дәрігерге көмекке келуі тиіс.

Гимнастикалық жаттығу жасаған адамның денесі, сырт тұлғасы сындардай әдемі, сымбатты болып келеді, дені де сау болады. Бірақ жаттығу жасаудың да мөлшері бар.

Сырқат адамға диета сақтау пайдалы. Бірақ диетаны тым қатал ұстану да қауіпті.

Сырқат неғұрлым ауыр болса, оған қолданатын дәрі де соғұрлым күшті болуы тиіс.

Қандай аурумен науқастансаң да, жан күйіңді, рухыңды дұрыс ұстап, тамақтан қалмасаң -жақсылық белгісі. Ал, керісінше болса - жамандықтың белгісі.

Жыл мезгілінің ауыспалы шағында, сондай-ақ ауа райының да ауыспалы шағында кесел пайда болады.

Дененің қай тұсы ысып тұрса, не мұздап тұрса, кесел сол жеріңде.

Оқыту әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, мазмұндау, тапсырма.

Әдебиеттер:

1. М. Ә. Қараев «Қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1993 ж., 179 бет.

2. Б. Ж. Доскеева «Қазақ тілі», Мед.ЖОО арналған, А., «Қайнар», 2002, 91-92 беттер.

3. Бектурова А.Ш. Казахский язык для всех: учебник/ А.Ш.Бектурова, Ш.К.Бектуров. – Алматы: Атамұра, 2004. – 720 с.

4. Берікұлы Н. Қолданбалы қазақ тілі: оқу құралы/Н.берікұлы, Ж.С.Есқарина. – Ақтөбе, 2005. – 320 б.

5. Қазақ тілі: оқу құралы/Мурзалина Б. ж.б. – Алматы: Ана тілі, 2003, - 264 б.

6. Оразақынова Н.А. Қазақ тілі (Сөзжасам. Морфология): оқу-әдістемелік/ Н.А. Оразақынова. – Алматы: Арыс, 2004, -176 б.

7. Күзекова З.С. Қазақ тілі: практикалық курсы/З.С. Күзекова. – Алматы, 2003.

Бақылау сұрақтары:

1. Есім баяндауыштар қалай жасалады?

2. Есім баяндауыштар қандай сұрақтарға жауап береді?

3. Медицина атасы деп кімді айтамыз, ол туралы не білесіз ?

4. Гиппократтың қанатты сөздері бойынша түсінгеніңізді айтыңыз.

5. Гиппократтың басқа да еңбектері туралы өз білетініңізді айтыңыз.