Літаратура

Белецкий А.И. В мастерской художника слова.— М., 1989.

Чернец Л.В. Функционирование произведения // Введе­ние в литературоведение. Литературное произведение: Ос­новные понятия и термины / Под ред. Л.В. Чернец.— М., 2000.

Нефёдов Н.Т. История зарубежной критики и литерату­рове­дения.— М., 1988.

Рагойша В. Метад літаратуразнаўчы // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапаможнік.— Мн., 2001.

Хализев В.Е. Теория литературы.— 2-е изд.— М., 2000.

Чернец Л.В. «Как слово наше отзовется…»: Судьбы литературных произведений.— М., 1995.

3. Літаратурная крытыка як адзін з істотных кампанентаў і фактараў функцыянавання літаратуры

Літаратурныя крытыкі складаюць свайго роду авангард чытацкай публікі. Іх дзейнасць, як ужо адзначана ў загалоўку пытання, з’яўляецца надзвычай важным кампанентам і адначасова фактарам функцыянавання літаратуры, як правіла, сучаснай. Прызванне і асноўная задача крытыкі — ацэнка толькі што напісаных твораў, прычым з абавязковым абгрунтаваннем сваіх меркаванняў і высноў.

У кампетэнцыю літаратурных крытыкаў уваходзіць таксама разгляд даўно напісаных твораў у свеце праблем сучаснасці. Звяртаючыся да тэматыкі і праблематыкі, закранутай раней, але актуальнай для бягучага часу, праводзячы пэўныя паралелі, прадстаўнікі крытычнага цэха дапамагаюць лепш зразумець сэнс і прызначэнне як класічнай спадчыны, так і лепшых твораў сучаснага ім прыгожага пісьменства.

Літаратурная крытыка выконвае ролю творчага пасрэдніка паміж пісьменнікамі і чытачамі. Яна здольная стымуляваць і накіроўваць пісьменніцкую дзейнасць. Уздзейнічае крытыка і на чытача, часам даволі актыўна. Перакананні, эстэтычны густ крытыка, яго асоба ў цэлым іншы раз не менш цікавыя, чым творчасць пісьменніка, што разглядаецца.

Лічыцца, што ў сваім развіцці крытыка прайшла два асноўныя этапы. Крытыка мінулых стагоддзяў, аж да ХVІІІ-га ўключна, была пераважна нарматыўнай. Творы, што абмяркоўваліся ёю, настойліва суадносіліся з жанравымі ўзорамі, сфарміраванымі ў многім яшчэ ў антычнасці. Новая ж крытыка (ХІХ–ХХ стст.) «зыходзіць з праў аўтара на творчасць па законах, ім самім над сабою прызнаных»¹. Яна цікавіцца ў першую чаргу непаўторна-індывідуальным абліччам твора, высвятляе своеасаблівасць яго формы і зместу і ў гэтым сэнсе з’яўляецца інтэрпрэтуючай.

Ацэньваючы і інтэрпрэтуючы асобныя творы, крытыка разам з тым разглядае і літаратурны працэс сучаснасці. Пацвярджэннем сказанаму з’яўляецца жанр крытычнага агляду бягучай літаратуры, які ўзнік у Заходняй Еўропе яшчэ ў ХVІІІ ст. і распаўсюдзіўся практычна на ўсе літаратуры кантыненту і свету, у тым ліку і на беларускую (прыгадаем выступленні С. Палуяна, М. Багдановіча, М. Гарэцкага і іншых беларускіх літаратараў і крытыкаў пачатку ХХ ст. на старонках тагачасных выданняў, і ў першую чаргу ў «Нашай ніве»).

Літаратурная крытыка пэўным чынам фарміруе мастацка-эстэтычныя праграмы напрамкаў і плыней, накіроўваючы тым самым літаратурнае развіццё. Прыкладаў такой яе дзейнасці можна прывесці вельмі шмат, пачынаючы з часоў еўрапейскага Асветніцтва, а то і раней. Асабліва шмат зрабіла крытыка ў дадзеным накірунку ў часы ўсталявання ў еўрапейскіх літаратурах рамантызму, а затым выцяснення яго рэалізмам. Канец ХІХ — пачатак ХХ стст. таксама пазначаны актыўнасцю крытыкі ў абгрунтаванні мадэрнісцкіх канцэпцый і накірункаў мастацкай творчасці. Калі браць беларускую літаратуру, то ў ёй таксама крытыка адыграла вельмі важную ролю ў фарміраванні мастацка-эстэтычных праграм пісьменнікаў часоў «Нашай нівы», а таксама 1920-х гг. (маладнякоўская, палымянская і ўзвышэнская крытыка).

Літаратурная крытыка суадносіцца з навукай аб літаратуры даволі няпроста і неадназначна. Абапіраючыся на аналіз твораў, яна аказваецца напрамую звязанай з навуковым пазнаннем. Разам з тым у апошнія часы ўсё большую папулярнасць набывае г. зв. эсэісцкая крытыка, якая не прэтэндуе на аналітычнасць і доказнасць, несучы ў сабе вопыт суб’ектыўнага, пераважна эмацыянальнага засваення твораў. Безумоўна, што і такая разнавіднасць крытыкі мае поўнае права на існаванне.