Лабараторная работа 1

Выкананне эскіза міні-габелена (2 г.)

Пасля вывучэння тэмы студэнт павінен:

ведаць алгарытм выканання эскіза дэкаратыўнай кампазіціі;

умець выконваць эскіз міні-габелена.

План

1. Габелен

2. Асноўныя этапы працы над эскізам

3. Выкананне эскіза міні-габелена

Метадычныя ўказанні:

1. Уважліва прачытайце змест двух пытанняў пункта плана і пасля іх вывучэння адкажыце на пытанні для самакантролю.

2. Выканайце эскіз міні-габелена.

1.1 Габелен

Ніколі не перастануць прыцягваць людзей старажытныя рамёствы. Ніякія выгоды цывілізацыі не заглушаць запатрабаванне ў творчасці, здзіўленне перад магчымасцю стварыць нешта самому, сваімі рукамі, практычна з нічога.

Дывановае мастацтва ўзнікла ва ўмовах натуральнай гаспадаркі, калі апрацоўка шэрсці з'яўлялася адным з галоўных заняткаў насельніцтва. Да самых ранніх указанняў на вытворчасць дывановых вырабаў адносяцца малюнкі вертыкальнага і гарызантальнага ткацкіх станкоў у Старажытным Егіпце на помніках, якія адносяцца да XIV у. да н. э. Археалагічныя і літаратурныя матэрыялы кажуць аб высокім развіцці дыванаткацтва ў старажытных грэкаў, мідзян, персаў, скіфаў і іншых народаў яшчэ ў I тысячагоддзі да н. э. Аб высокай ступені развіцця дывановага мастацтва дзве з паловай тысячы гадоў назад сведчаць выдатна захаваўшыеся да нашых дзён у пластах вечнай мерзлаты Пазырыкскіх курганоў Горнага Алтая тканыя і лямцавыя дываны і дывановыя вырабы скіфскага перыяду, якія уяўляюць вялікую навуковую цікавасць і мастацкую каштоўнасць.

Навукоўцы, вывучаючы гісторыю славянскіх народаў да XII- XIII ст., звярнулі ўвагу на шэраг згадванняў аб ужыванні дыванаў у хатнім строі, выкарыстанні іх пры розных абрадавых цырымоніях. У Расіі дыванамі завешвалі сцены для ўцяплення жылля, дывановымі вырабамі ўпрыгожвалі храмы, у багатых хатах дыванамі высцілалі падлогу, у бедных на падлогу клалі таннейшыя даматканыя кілімкі тыпу дарожкі. Дываны ўжывалі як покрывы для куфраў, крам, санак.

У усходніх народаў дываны розных тыпаў (азербайджанскія, дагестанскія, туркменскія) мелі ў побыце яшчэ шырэйшае распаўсюджванне. Акрамя насценных і падлогавых дыванаў, вырабляліся мяшкі-хурджумы для перавозкі прадуктаў і рэчаў на ўючных жывёлах. Дываны-футаралы ўжываліся для захоўвання гаспадарчых прадметаў, адзежы, посуду і выконвалі функцыю хатняга абсталявання. Дыванамі ўпрыгожвалі мячэці, медрэсэ, заезджыя хаты.

У шматлікіх народаў міру дываны складалі пасаг нявесты, служылі ў якасці пасольскіх дарункаў і прынашэння свяцілішчам.

Дываны зручныя ў побыце – яны ўцяпляюць падлогу і сцены, прыглушваюць шум, доўга не зношваюцца. Ваўняныя дываны ручной працы амаль не рэагуюць на ўздзеянне сырасці і сухога паветра, гэтыя карысныя ўласцівасці дыванаў і іх дэкаратыўныя якасці зрабілі іх неабходнымі прадметамі побыту шматлікіх народаў.

Падчас шматвяковага ўдасканалення ручнога ткацтва былі выпрацаваныя шматлікія тыпы дыванаў: гладкія, бязворсовые, з доўгім і кароткім ворсам, лямцавыя, махрыстыя, сумахавые і інш. Іх выраблялі з шэрсці, бавоўны. Для афарбоўкі валокнаў выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі.

Мастацтва ткацтва дываноў-карцін (шпалер) мае старажытную гісторыю. Няма дакладнай даты і месца, дзе была створаная першая шпалера, але сам прынцып ткацтва быў вядомы яшчэ ў Старажытным Егіпце. Найстаражытнымі шпалерамі, якія захаваліся да нашага часу, з'яўляюцца копцкія тканіны (адзежа, фрагменты мэблевай абіўкі або шпалер з егіпецкіх пахаванняў III-XII стагоддзяў), што злучаюць антычнасць і сярэднія стагоддзі. Копцкія ткачы развілі тэхніку шпалер, некаторыя з прыёмаў ткацтва выкарыстоўваюцца і сёння.

У Еўропе ткацтва шпалер была шырока развіта ўжо ў XV – XVI стагоддзях. З часоў, калі раскошныя габелены ўпрыгожвалі замкі шляхетных сеньёраў, за імі замацавалася рэпутацыя сапраўднага каралеўскага мастацтва.

Слова "габелен", якое мы так шырока выкарыстоўваем цяпер у дачыненні да тэкстыльных насценных пано, нарадзілася ў Францыі ў XVII стагоддзі. У гэты час яны выкарыстоўваюцца як пераносныя перагародкі ў вялікіх залах замкаў, аб'ядноўваючы ў сабе такім чынам карысць і мастацтва.

Габелен (франц. gobelin), дыван-карціна, вытканы ўручную. Спачатку — выраб парыжскай мануфактуры, заснаванай у 1662 (існуе і зараз) і вядомай у гісторыі як мануфактура Габеленаў (ад прозвішча майстроў-фарбавальшчыкаў, у будынку якіх размяшчалася ткацкая майстэрня). У 17—18 стагоддзях мастацкія якасці габеленаў зрабілі іх настолькі папулярнымі, што габеленамі сталі называць высокамастацкія шпалеры іншых французскіх, а пазней і еўрапейскіх мануфактур, а ў 19 ст. наогул шпалеры і шчыльныя абівачныя тканіны нават машыннага вырабу (так званыя габеленавыя тканіны). Ткалі габелен з каляровых шарсцяных і шаўковых, часам сярэбраных і залатых нітак на спецыяльных ручных станках метадам выбарачнага ткацтва (асобнымі часткамі, якія сшывалі танюсенькай шаўковай ніткай). Габелены ўзнаўлялі ўзор або карціну з рысунка (кардону), зробленага мастаком. Асаблівасць габелена — рубчастая паверхня правага боку, якая ствараецца ніткамі асновы, і няроўная паверхня адваротнага боку, створаная швамі і ніткамі ўтку. Высокія працаёмкасць вырабу і кошт габелена рабілі іх здабыткам пануючых класаў, імі аздаблялі інтэр'еры каралеўскіх палацаў, асабнякі знаці. Габелены ўзнаўлялі сцэны з жыцця святых і сюжэты рыцарскіх раманаў, у 16 ст. пашыраны сюжэты біблейскай тэматыкі, у 18 — міфалагічныя сцэны і пастаралі, а таксама партрэты і копіі са станковых карцін. У 19 ст. мастацкі ўзровень габеленаў рэзка знізіўся. 3 1930-х г. пачалося адраджэнне габелена на новай мастацка-стылявой аснове. Пасля 1945 значна садзейнічалі развіццю мастацтва габелена кардоны французскага мастака Ж. Люрсá.

На Беларусі бязворсавыя дываны-карціны ў 17—18 ст. выраблялі на ткацкіх мануфактурах князёў Радзівілаў у Нясвіжы, Міры, Карэлічах, Альбе, князя Агінскага ў Слоніме, на Гродзенскіх каралеўскіх мануфактурах і інш. Ткачы былі з мясцовых прыгонных. Ткалі габелены з раслінным арнаментам, геральдычнымі матывамі, сюжэтнымі кампазіцыямі і партрэтнымі выявамі. Выраблялі абівачную габеленавую тканіну. У 2-й пал. 18 ст. створана серыя габеленаў, прысвечаная роду Радзівілаў («Бітва на рацэ Славечна», «Паланенне Станіслава Міхаіла Крычэўскага пад Лоевам у 1649 годзе» і інш.). Выкананыя ў лепшых традыцыях еўрапейскага мастацтва габелены з адлюстраваннем партрэтаў, канкрэтных эпізодаў з жыцця магнатаў, якія ўслаўлялі іх подзвігі, створаны па адной схеме. Арнаментальнае абрамленне з барочнымі клемамі і гербам выдзяляе сюжэтныя кампазіцыі. Пампезнасць, павышаная дэкаратыўнасць, вялікія памеры габеленаў, у якіх па-майстэрску выкананыя шматфігурныя кампазіцыі. Дзеянне разгортваецца на фоне пейзажу. Уменне перадаць пышнасць касцюмаў, індывідуальныя характары персанажаў, сведчыць аб выдатных здольнасцях прыдворных, стваральнікаў кардонаў /Iосіф і Рудольф Гескі/ і мясцовых ткачых – Анастасіі Маркевіч, Марыі Кулакоўскай і інш.

У пачатку 19 ст. вытворчасць дываноў-карцін спынілася. Адраджэнне беларускага габелена прыпадае на савецкі перыяд, калі ў канцы 1960-х г. беларускія мастакі стварылі новы тып сучаснага габелена — манументальна-дэкаратыўны («Чалавек, які пазнае свет», 1970, А. Кішчанка, А. Бельцюкова, Г. Гаркуноў; «Музыка», 1975, А. Кішчанка; «Ленінізм», 1977, і «СССР. Этапы барацьбы і перамог», 1978, А. Кішчанка, М. Савіцкі, Дзярж. прэмія БССР 1980). Плённая праца мастакоў у галіне стварэння габелена дае падставу гаварыць пра фарміраванне нацыянальнай школы габелена. Габелены беларускіх мастакоў упрыгожваюць Палацы культуры, грамадскія памяшканні, дзіцячыя ўстановы, рэстараны, кафэ. Пры ткацкім цэху Барысаўскага камбіната прыкладнога мастацтва Мастацкага фонду РБ існуе габеленавы цэх, дзе габелены ткуць пераважна па эскізах беларускіх мастакоў, часам выконваюць заказы мастакоў іншых краін.

Па-ранейшаму запатрабаванымі як дэкаратыўна-бытавыя рэчы застаюцца дываны. Іх выраб з 1960-ых гг. ажыццяўляюць два беларускія прадпрыемствы – Віцебскі і Брэсцкі камбінаты.

Уваскрашэнне цікавасці да габелена амаль адначасова ў розных еўрапейскіх краінах не выпадкова. Інтэр'ер у канцы 1950-х гадоў стаў настолькі функцыянальна строгім, "геаметрычным", што запатрабаваліся рэчы, здольныя адушавіць яго, індывідуалізаваць, надаць яму цеплыню і утульнасць. Габелен валодае ўсімі гэтымі ўласцівасцямі. Рукатворнасть, матэрыяльнасць, фактурнасць, каляровая насычанасць габелена даюць яму значэнне моцнага эмацыйнага акцэнту ў інтэр'еры. Як у сярэднія стагоддзі мастацтва шпалер заклікана было змякчыць суровы інтэр'ер рыцарскіх замкаў, так і ў сучасным інтэр'еры габелен папаўняе недахоп мастацкай выразнасці.

Адметная асаблівасць сучаснага габелена – гэта эстэтычна актыўная роля самога тэкстыльнага матэрыялу, шматлікасць тэхнік ткацтва. Увядзенне новых, незвычайных для старога габелена матэрыялаў, такіх, як сізаль, джут, шнуры, авечае руно, металічныя ніткі, сінтэтычнае прадзіва, лён, каноплі і інш., дазваляе дамагчыся значна большай разнастайнасці і фактурнай выразнасці твораў. Вельмі ўдала спалучаюць новыя матэрыялы з шэрсцю прыбалтыйскія мастакі. Разнастайнасці матэрыялаў для ткацтва спадарожнічае выкарыстанне сучасных, новых прыёмаў, напрыклад аплікацыі і вышыўкі.

Паверхня габелена становіцца рэльефнай, ён адрываецца ад сцяны, набывае новыя функцыі: габелен-перагародка ў інтэр'еры, габелен-тэкстыльная пластыка.

Мастакі адыходзяць ад традыцыйнай прамавугольнай формы габелена, контур яго зараз нярэдка падкрэслівае лініі малюнка, часам паверхня габелена як бы прарывае плоскасць сцяны.

Традыцыйна кампазіцыя габеленаў, шпалер была франтальнай. Цяпер гэта справядліва толькі для плоскасцевых габеленаў, для рэльефных жа, якія аддзяліліся ад сцяны, характэрна скульптурнасць кампазіцыі, якая патрабуе абыходу. Габелен разнастайна расчыняецца перад гледачом з розных пунктаў гледжання.

У сучасным габелене выпрацаваліся дзве манеры перадачы вобразнага зместу. Першая складаецца ў выкарыстанні для раскрыцця задумы прадметна-тэматычнай выяўленчай "мовы". Другая – ва ўжыванні "мовы" некалькі адцягненнай (абстрактнай), ускладненай формы, сэнс якой раскрываецца не адразу. Мастак у другім выпадку залучае гледача ў працэс сатворчасці, прымушае задумацца, самому адкрыць ідэю твора.

Нараўне з манументальнымі формамі, у габелене цяпер развіваецца і яго камерная галіна – міні-габелен з максімальнымі памерамі 20x20 см. Так мастацтва габелена стала больш даступным і дэмакратычным. Сёння габелен зноў становіцца модным і актуальным элементам афармлення інтэр'еру. Сфера ўжывання гэтага ўнікальнага твора дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва досыць шырокая: карціны-пано, пакрывалы, падушкі, абрусы, чахлы для крэслаў і інш.. Практычны і вельмі стыльны габелен стане ўпрыгожваннем любога інтэр'еру, падкрэсліць тонкі густ свайго ўладальніка.

У інтэр'ерах сучаснай сярэдняй школы габелен ужо атрымаў некаторае распаўсюджванне. У наступным ён зойме несумнеўна больш значнае месца ў афармленні такіх агульнашкольных памяшканняў, як актавая зала, рэкрэацыі, вестыбюль і інш. Некаторыя віды габеленавай тэхнікі даступныя для навучэнцаў сярэдніх і старэйшых класаў, асабліва змешаныя, у якіх выкарыстоўваюцца сучасныя матэрыялы. Але і традыцыйныя метады ручнога ткацтва могуць знайсці актыўных змагароў сярод школьнікаў, асабліва дзяўчынак.

Пытанні для паўтору:

• Назавіце паходжанне слова габелен?

• У якіх месцах Беларусі ў ХVII, ХVIII ст. ст. былі створаны ткацкія мануфактуры?

• Што спачатку майстры адлюстроўвалі на шпалерах?

• Кардоны якога французскага мастака пасля 1945 значна садзейнічалі развіццю мастацтва габелена?

• Назавіце мастакоў, якія адрадзілі на Беларусі ў канцы 1960-х гадоў мастацтва габелена?

• Назавіце прадпрыемствы Беларусі, на якіх ажыццяўляюць выраб дываноў.

• У якім горадзе Беларусі працуе камбінат прыкладнога мастацтва, пры якім створаны габеленавы цэх?