2. Бейтаныс мәтінмен жұмыс.

3. Тұрлаулы мүшелер.

Бастауыш пен баяндауыш тұрлаулы мүшелері деп аталады.

Сөйлемдегі айтылған қимыл-әрекеттің иесін білдіретін сөйлемнің тұрлаулы мүшесі- бастауыш деп аталады. Сұрақтары: кім? Не? Кімдер? Нелер? Кімі? Несі?

Бастауыштың іс әрекетін, қимылын, жай-күйін, оқиғаның болған шағын білдіретін сөйлемнің тұрлаулы мүшесі деп аталад

Билет №16

1. Абай Құнанбаев - монолог

Абай қазақтың ұлы ақыны, композитор, философ, қазақ жазба әдебиетінің калаушысы,оның классигі. Абай 1845 жылы Семей облысының Абай ауданында туған. Абай парсы, араб тілдерін жақсы білген. Орыс мектебіне барып, орысша үйренеді.

Ол Пушкин, Лермонтов, Крылов шығармаларын қазақ тіліне аударады. Ақын қазақ халқын мәдениетті болуға, білім алуға шақырды. Республикада көптеген мектептер, мен көшелер Абай есімімен аталады Абай атында бір қала, бір аудан бар.

2. Ана туралы – үзінді жатқа

«Туған тілім»

Туған тілім - бабам тілі - өз тілім!

Туған тілім - данам тілі - өз тілім!

Туған тілім - далам тілі - өз тілім!

Туған тілім - анам тілі - өз тілім!

3. Одағай.

Адамның алуан түрлі көңіл күйін, сезімін білдіретін сөз табы одағай деп атайды . Одағай сөздерді жеке алғанда лексикалық мағына болмайды.

Одағай тұлғасына қарай негізгі (ой, ей, оһ, тек) және туынды (бәрекелді, япырай) болып екіге бөлінеді.

Құрамыны қарай дара (а, ә, алакай) және күрделі (әлди- әлди, аухау- аухау ) болады.

Мағынасына қарай үш топқа бөлінеді:

1. Көңіл-күй-алақай, па шіркін.

2. Жекіру-тәйт, тек.

3. Шақыру-ауһау- ауһау,кіс-кіс.

Одағай сөздер сөйлемнің басында, ортасында, аяғында жазыла береді.

Билет №17

1. Туған жер уралы үзінді жатқа айтыңыз.

Көгінде күн нұрын төккен,

Жерінде гүл жұпар сепкен,

Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің тұған өлкем.

Алтын дәнді даласы бар,

Ақ күмістей қаласы бар,

Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем.

2. «Қазақстандақ спортшылар» туралы әнгімелеңіз.

Классикалық күрестің шебері Дәулет Тұрлыхановтың есімі дүние жүзіне жақсы таныс. Ол әлем және құрлық чемпионы, Сеул олимпиадасының күміс жүлдегері қатарына 5 рет чемпионы болды.

Шахматта қазақ жігітерінің арасынан тұңғыш рет спорт атағын алған – Берік Әнетбаев. Берік 1952 жылы туған. Орта мектепті соң, ол 1968 жылы Мәскеудугі Орталық мемлекеттік физкультура институтының шахмат бөліміне оқуға түседі. 1971 жылы Ташкент Қаласында өткен аймақтық жарыста Берік жүлделі орынға шығып, спорт шеберінің нормасын орындайды.

3. Берілген құрмалас сөйлемдерге синтаксистік талдау жасаңыз.

4. Билет №18

1. Қазақ халқының ұлы ағартушысы туралы әңгімелеңіз

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы Торғай облысында туған. Мектепте ол алғаш Татар тілінде оқиды. Кейін ол оқуды орыс тілінде аяқтады. Ыбырай жеті жылдық мектепті бітірген соң, туған халқы үшін қызмет етеді. Ең алдымен тілмаш, кейін мектепте мұғалім болып істейді. Ол қазақ балалары үшін мектептер ашып, жаңа мектептер салдырады. Ол балаларға арнап көптеген өлең, әңгімелер жазды. Ы. Алтынсаринның «Өзен», «Жаз» деген өлендері табиғат туралы. «Бай баласы мен жарлы баласы»,»Атымтай жомарт» әңгімелері- өмірдің әр саласына арналған әңгімелер.

Ы. Алтынсарин әрі педагог, ақын, жасушы болған. 1879 жылы «Қазақ хрестоматиясын» мен «Қазақтарға орыс тілін оқыту құралы» деген екі кітап жазып, бастырды.