8 Адлюстравальна-інфармацыйная і сацыяльная прырода свядомасці 8.2 .2. Адлюстравальна-інфармацыйная і сацыяльная прырода свядомасці

Свядомасць як духоўны працэс вызначэння адносін чалавека да све­ту, як спосаб асэнсавання ім быцця, рэальнасці, як форма яго жыццядзей­насці можа быць зразумелай праз выяўленне абсалютной супрацьлег­ласці яго істотных уласцівасцей – суб’ектыўнасці (ідэальнасці) і матэрыяльнасці. Паміж свядомасцю і матэрыяй існуе і штосьці агульнае, акрамя рэальнасці іх быцця. Менавіта гэта і дазваляе зразумець і рас­крыць глыбінную сутнасць і прыроду ўласцівасцей свядомасці, вызначае адноснасць процілегласці свядомасці і матэрыі.

Безумоўна, свядомасць і ўсе формы праяўлення яе ідэальнай сут­насці (уяўленні, погляды, думкі, ідэі, суджэнні, тэорыі і г. д.) не маюць самастойнага фізічнага, матэрыяльна-рэчавага існавання. Аднак гэта ста­новішча і засцерагае ад прамалінейнага разумення спецыфічнай прыроды свядомасці, яе абсалютнай і адноснай процілегласці матэрыі. Размежа­ванне матэрыяльнага як першаснага і свядомасці (духоўнага) як другас­нага дазваляе даць навукова абгрунтаванае тлумачэнне іх сувязі, узаема­дзеяння. Такім «мастком» сувязі выступае адлюстраванне.

Адлюстраванне ёсць здольнасць матэрыяльных сістэм (цел) змяняцца пад уздзеяннем іншых сістэм (цел), узнаўляць у сваіх змяненнях асаблівасці аб’ектаў, якія ўздзейнічаюць на іх, захоўваць «сляды» ўзаемадзеяння з імі. Адлюстроўваючае так ці інакш узнаўляе адлюстравальнае, і звесткі пра гэта выступаюць у форме інфармацыі, якая з’яўляецца зместам адлюстравання.

Адлюстраванне як атрыбутыўная ўласцівасць матэрыяльнага дае неаднолькавыя вынікі. Гэта залежыць ад своеасаблівасці форм руху матэ­рыі, сістэмна-структурнай арганізацыі матэрыяльных аб’ектаў. Паколькі адлюстраванне ёсць усеагульная ўласцівасць матэрыяльнага, пастолькі інфармацыйныя працэсы маюць месца і ў неарганічнай прыродзе, і ў свеце жывёл і раслін, і ў грамадстве.

Чалавек развівае і рэалізуе сябе не як чыста прыродную сілу, якая непасрэдна прыродай дэтэрмінуецца, а як сацыяльную з’яву. Таму, уклю­чаючы ў сябе біялагічную жыццядзейнасць, чалавечая жыццядзейнасць істотна адрозніваецца ад апошняй.

Дзейнасць чалавека мае актыўна-пераўтваральны, сістэматыч­ны, мэтазгодны і матывацыйна-арганізаваны характар. Яна стано­віцца бесперапынным працэсам абнаўлення і пераўтварэння вывучаемых чалавекам з’яў і прадметаў прыроды. Працэс сумеснай працоўнай дзей­насці патрабаваў і новых сацыяльных сувязей, і новых сродкаў перадачы накопленага індывідуальнага ці калектыўнага вопыту.

Перапрацоўка інфармацыі для атрымання канкрэтнай праграмы забеспячэння новых адносін людзей паміж сабой і з навакольным светам прыводзіць да ўзнікнення спецыфічнай інтэлектуальнай уласцівасці – свядомасці.

Носьбітам свядомасці заўсёды выступае чалавек як асобна ўзяты канкрэтны індывід, суб’ект. Але яго быццё ёсць быццё грамадскага чала­века. У акт свядомасці заўсёды ўключаны пэўныя грамадскія нормы і каш­тоўнасці.

Змест свядомасці, формы яго быцця, узроўні і віды праяўлення, элементы і структура, стан, функцыянаванне і напрамак развіцця з’яўля­юцца грамадскага-гістарычным прадуктам, заканамерна звязаным са спосабам жыцця чалавека, грамадства, са становішчам, якое індывід займае ў дадзеным сацыяльна-культурным асяроддзі. Свядомасць звязана з матэрыяльнымі працэсамі мозга, абумоўлена яго дзейнасцю, падпарадкаванай такім жа аб’ектыўным законам, што і навакольны свет.