7 Жыццё, смерць, бяссмерце ў духоўным вопыце сучаснага чалавецтва 7.4 .4. Жыццё, смерць, бяссмерце ў духоўным вопыце сучаснага чалавецтва

Адной з вечных тэм духоўнай культуры чалавецтва з’яўляецца праблема жыцця і смерці. Пад смерцю разумеецца натуральны канец усякай жывой істоты, што ўсведамляецца чалавекам у адроз­ненне ад жывёлы. Усе духоўныя сістэмы чалавецтва зыходзілі з ідэі супярэчлівага адзінства такіх фено­менаў, як жыццё, смерць, бяссмер­це. Найбольшая ўвага ўдзялялася пытанню пра смерць і адшуканню бяссмерця ў іншым жыцці, а само чалавечае жыццё тлумачылася як імгненне дзеля таго, каб чалавек мог годна падрыхтавацца да смерці і бяссмерця. Ужо на зары існавання чалавецтва, у міфалогіі і рэлігіі многіх народаў атрымала распаўсюджванне эсхаталогія – вучэнне аб канечных лёсах свету і чалавека.

Выдзяляюцца тры вымярэнні праблемы жыцця, смерці і бяссмерця. Першае вымярэнне – біялагічнае. Існуе гіпотэза пансперміі – пастаяннай наяўнасці жыцця і смерці ў Сусвеце і іх пастаяннага ўзнаўлення ў зручных умовах. Касмічны аспект жыцця найбольш поўна распрацаваны ва ўсходняй філасофіі і містычных вучэннях. Другое вымярэнне звязана з высвятленнем спецыфікі чалавечага жыцця і яе адрознення ад жыцця ўсяго жывога. Трэцяе вымярэнне гэтай праблемы звязана з ідэяй адшукання бяссмерця. Выдзяляюць некалькі відаў бяссмерця, звязаных з тым, што пасля кожнага чалавека застаюцца яго справа, дзеці, унукі, прадукты яго дзейнасці, асабістыя рэчы, плён духоўнай творчасці.

Першы від бяссмерця – у генах патомства. Другі від бяссмерця – муміфікацыя цела з разлікам на яго вечнае захаванне. Трэці від бяссмер­ця – спадзяванне на «растварэнне» цела і духу памерлага ў Сусвеце, ува­ходжанне іх у касмічнае «цела», у вечны кругазварот матэрыі. Чацвёрты шлях у бяссмерце звязаны з вынікамі жыццёвай творчасці чалавека. У гэтай сувязі актуальна гучыць фраза ў апошняй прамове М. Робеспьера: «Смерць – гэта не вечны сон… Гэта дарога да бяссмерця…». Пяты шлях у бяссмерце звязаны з дасягненнем рознага стану, які навука называе «зменены стан свядомасці» («прарыў» у іншыя вымярэнні прасторы і часу, падарожжы ў мінулае і ў будучае, экстаз і прасвятленне, містычнае адчу­ванне дачынення да вечнасці).

Сэнс смерці і бяссмерця, шляхі яго дасягнення з’яўляюцца адварот­ным бокам праблемы сэнсу жыцця. Гэтыя пытанні вырашаюцца па-роз­наму ў залежнасці ад вядучай духоўнай устаноўкі той ці іншай цывілізацыі.

У хрысціянстве бяссмерце асобы як цэласнай істоты магчыма толькі праз уваскрасенне, шлях да якога адчынены збавіцельнай ахвярай Іісуса Хрыста. Мэтай жыцця чалавека з’яўляецца рух да вечнага жыцця. Без усведамлення гэтага зямное жыццё ператвараецца ў сон; пустую і бессэн­соўную мару. Смерць з’яўляецца пачаткам вечнага жыцця, паколькі разбу­рае не цела, а тленнасць яго. Хрысціянства асуджае самазабойства, таму што чалавек не належыць сабе,– яго жыццё і смерць знаходзяцца «ў волі Боскай».

Інакшае разуменне бяссмерця хрысціянства звязала з вобразам «Вечнага жыда» Агасфера, якому было назаўсёды адмоўлена ў спакоі магілы. Ён асуджаны з веку ў век бадзяцца па свеце, чакаючы другога прышэсця Хрыста, бо толькі Ён адзін можа пазбавіць яго абрыдлага бяссмерця.

Іслам зыходзіць з факта створанасці чалавека воляй усемагутнага Алаха, які перш за ўсё міласэрны. Зямное жыццё ў ісламе расцэньваецца высока, тым не менш, у Апошні дзень усё будзе знішчана, а памерлыя ўваскрэснуць і паўстануць перад Алахам для канчатковага суда. Пра кожнага чалавека будзе складзены запіс учынкаў і думак, і вынесены адпаведны прысуд. Пераможа прынцып вяршэнства закону маралі і розу­му над фізічнымі заканамернасцямі. Іслам катэгарычна забараняе сама­забойства.

У будызме асоба разумеецца як сума дхармаў, якія знаходзяцца ў пастаянным патоку пераўвасаблення. Адгэтуль вынікае бязглуздзіца і бессэнсоўнасць ланцуга прыродных нараджэнняў. Выхадам з’яўляецца шлях да здабыцця нірваны, прарыў ланцуга бясконцых перараджэнняў, дасягненне прасвятлення, шчаслівага вострава, які знаходзіцца ў глыбіні сэрца чалавека, дзе нічым не валодаюць і нічога не прагнуць. Сутнасць буддыйскага разу­мення смерці і бяссмерця выражае сімвал нірваны – згасання вечна дрыгот­кага агню жыцця. Самазабойства не столькі грэшнае, колькі бессэнсоўнае, бо яно не вызваляе чалавека ад кола нараджэнняў і смерці, а толькі прыводзіць да нараджэння ў больш нізкім увасабленні.

У гісторыі духоўнага жыцця чалавецтва было таксама нямала канцэп­цый жыцця, смерці і бяссмерця, заснаваных на безрэлігійным і атэістыч­ным падыходзе да свету і чалавека. У гэтых канцэпцыях, да ліку якіх адносіцца і марксізм, індывід разглядаецца не сам па сабе, а як частка цэлага – чалавечага грамадства. Чалавек, згодна з Марксам, адрозні­ваецца ад іншых жывых істот больш за ўсё тым, што на працягу свайго індывідуальнага жыцця ён ніколі не дасягае мэт свайго родавага, гіста­рычнага жыцця і ўяўляе ў гэтым сэнсе пастаянна не рэалізуемую адэк­ватна істоту. Такая незадаволенасць і нерэалізуемасць змяшчае ў сабе пабуджальныя прычыны творчай дзейнасці, не заключаныя ў яе непасрэдных матывах. Вось чаму прызванне, прызначэнне, задача ўсякага чалавека – усебакова развіваць усе свае здольнасці, унесці свой асабісты ўклад у гісторыю, у працэс развіцця грамадства і яго культуры.