2.7. Сацыяльна-гістарычныя і светапоглядныя асновы філасофскай думкі эпохі Асветніцтва

Ф

Сацыяльна-гістарычныя і светапоглядныя асновы філасофскай думкі эпохі Асветніцтва

2.7

ранцузскі матэрыялізм XVIII ст. уяўляе сабой вышэй­шую ступень развіцця механі­стычнага матэрыялізму. Праблемы, пастаўленыя ў ма­тэрыялізме XVIII ст., атрымалі найбольш глыбокую распрацоў­ку. Філосафы таго часу ачысцілі матэрыялістычную філасофію ад тэалагічных дапаўненняў і схаластычнай тэрміналогіі, на­дзялілі матэрыялізм дасціпнасцю і красамоўствам, надалі яму неабходны тэмперамент.

Для філасофіі эпохі Асветніцтва характэрны матэрыялізм, сенсуалізм, антыклерыкальная скіраванасць, рацыяналізм, канцэпцыя Боскага «першаштуршка», крытыцызм і гістарычны аптымізм. Выдатнымі філоса­фамі эпохі Асветніцтва ў Францыі з’яўляюцца Д. Дзідро, П. Гольбах, В. Вальтэр, Ж. Ламетры, Ж.-Ж. Русо, Ш. Мантэскье. Асноўныя рысы філа­софіі Асветніцтва найбольш ярка і паслядоўна праявіліся ў Францыі напярэдадні Вялікай французскай буржуазнай рэвалюцыі 1789 г. Разам з тым для прадстаўнікоў еўрапейскай класічнай філасофіі (антычнай, сярэднявечнай, эпохі Адраджэння, Новага часу, эпохі Асветніцтва, нямец­кай класічнай філасофіі) быў характэрны ідэалізм у трактоўцы з’яў сацы­яльнага жыцця. Іх тэзіс – «Думкі кіруюць светам».

Рацыяналістычнай тэорыі пазнання супрацьпастаўлялі сенсуалістыч­ную тэорыю пазнання, вучэнне аб пачуццёвым вопыце як крыніцы па­знання і крытэрыі ісціны. У французскім матэрыялізме XVIII ст. ёсць два напрамкі: адзін з іх вядзе сваё паходжанне ад матэрыялістычнай фізікі Дэкарта, другое – ад матэрыялістычнага сенсуалізму Лока. Французскі матэрыялізм XVIII ст. з’яўляецца класічнай разнавіднасцю метафізічнага матэрыялізму ў яго механістычнай форме.

Жульен Офрэ дэ Ламетры (1709–1751) і Дэні Дзідро (1713–1784), французскія філосафы, распрацоўвалі матэрыялістычную філасофію галоўным чынам у прымяненні да праблем прыродазнаўства. Яны далі найбольш глыбокае і разгорнутае вырашэнне пытання аб матэрыі і руху. Гельвецый (1715–1771) і Гольбах (1723–1789) асноўную ўвагу сканцэнт­равалі на распрацоўцы матэрыялістычнага сенсуалізму.

Менавіта механістычная карціна свету лягла ў аснову ўяўлення Голь­баха, Гельвецыя, Ламетры пра свет, чалавека і пазнанне. Так, згодна з Гольбахам, рэальна не існуе нічога, акрамя матэрыі і яе руху, які ёсць спосаб існавання матэрыі.

У кнізе Гольбаха «Сістэма прыроды» (1770) матэрыя, прырода, ёсць прычына ўсяго; яна існуе сама сабой, яна будзе існаваць вечна, яна – свая ўласная прычына; яе рух ёсць неабходны вынік яе неабходнага існа­ванння. На думку французскіх вучоных, усе матэрыяльныя целы скла­даюцца з атамаў, непадзельных і нязменных элементаў (Гольбах) ці мале­кул (Дзідро). Асноўнымі першапачатковымі ўласцівасцямі матэрыі яны лічылі працягласць, цяжар, непранікальнасць, рух. Дзідро далучаў да першапачатковых уласцівасцсяў матэрыі і пачуццёвасць. Паняцце матэрыі было тоесным паняццю рэчыва. Яны ўшчыльную падыйшлі да філасоф­скага паняцця матэрыі як аб’ектыўнай рэальнасці. І прызнавалі неразрыў­насць матэрыі і руху, казалі пра тое, што, калі няма не рухомай матэрыі, то няма і не можа быць нематэрыяльнага руху, што рух ёсць спосаб існаван­ня матэрыі, рух такі ж вечны, як вечная матэрыя. З прычыны ўласнай энергіі матэрыя знаходзіцца ў пастаянным руху. Рух матэрыі абсалютны, спакой жа адносны. У вучэнні аб пазнанні свету крыніцай усіх ведаў яны лічылі адчуванні, якія нараджаюцца ў чалавеку пад уздзеяннем матэрыя­льных прадметаў на яго органы пачуццяў. Характарызуючы пазнанне як адлюстраванне ў мозгу чалавека прадметаў вонкавага свету, французскія матэрыялісты распрацоўвалі таксама пытанне аб ісціне і яе крытэрыі. Для французскіх матэрыялістаў XVIII ст. характэрна непахісная ўпэўненасць у пазнавальнасці свету, глыбокае перакананне ў тым, што не існуе нічога, чаго б людзі не маглі ведаць.