Trzy strategie regulacji lobbingu
Nie tylko w Polsce problematyka wpływu grup nacisku i lobbies na działalność organów władzy państwowej wywołuje liczne podejrzenia i kontrowersje. Oskarżenia o nadużywanie władzy, praktyki korupcyjne i inne negatywne aspekty uprawiania rzecznictwa interesów legły u podstaw wprowadzania w różnych państwach a także w organizacjach międzynarodowych (np. w Unii Europejskiej) rozmaitych regulacji systemowych zmierzających do „ucywilizowania” lobbingu poprzez ujęcie tego typu działalności w określone ramy normatywne. Ich istnienie ma odróżniać „dopuszczalne” od „niedopuszczalnych” prawnie i etycznie form rzecznictwa interesów. Współcześnie można wyróżnić trzy, niewykluczające się, zasadnicze strategie regulacji lobbingu:
specjalne ustawodawstwo normujące ten obszar aktywności w sferze publicznej
regulacje zachowań osób na stanowiskach kierowniczych w państwie
samoregulacje środowiskowe
Ustawowa regulacja lobbingu w Polsce
W ustawie przyjętej przez Sejm w lipcu 2005 r. zawężono zakres działalności lobbingowej do legislacji w instytucjach centralnych. Ustawa określa zasady jawności działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, zasady wykonywania zawodowej działalności lobbingowej i formy jej kontroli, wprowadza rejestr podmiotów wykonujących taką działalność oraz sankcje za naruszenie przepisów ustawy. Artykuł 2 ustawy definiuje działalność lobbingową jako „każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa”.2 Wyróżnia również pojęcie zawodowej działalności lobbingowej, którą jest „zarobkowa działalność lobbingowa prowadzona na rzecz osób trzecich w celu uwzględnienia w procesie stanowienia prawa interesów tych osób”. Ustawa nakłada na Radę Ministrów obowiązek ogłaszania planów tworzenia przepisów w Biuletynie Informacji Publicznej. W Biuletynie tym mają być publikowane wszelkie dokumenty dotyczące prac nad projektami ustaw i rozporządzeń. Ustawa wprowadza także nową instytucję wysłuchania publicznego, której do tej pory nie przewidywało polskie prawo. Wysłuchania publiczne będzie mógł organizować Sejm lub urzędy odpowiedzialne za opracowanie projektów aktów prawnych przed ich wydaniem.
Ustawa powołuje rejestr podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową, który będzie udostępniany w Biuletynie Informacji Publicznej. (Taka działalność może być wykonywana jedynie po uzyskaniu wpisu do rejestru prowadzonego według rozporządzenia ministra administracji publicznej). Nakłada na kierowników urzędów publicznych obowiązek określenia reguł umożliwiających działania lobbystom w ich siedzibach. Przedstawicieli tych urzędów zostali zobligowani do przedstawiania okresowych sprawozdań na ten temat, które również mają być umieszczane w Biuletynie Informacji Publicznej. Ustawa wprowadza obowiązek przekazywania oraz upubliczniania określonych informacji dostarczanych przez przewodniczących klubów i kół parlamentarnych marszałkom Sejmu oraz Senatu na temat pracowników biur i asystentów społecznych (dane osobowe, wcześniejsze źródła dochodów, miejsca pracy itp.). Podobny obowiązek został nałożony na ministrów, którzy mają podawać premierowi analogiczne informacje dotyczące pracowników zatrudnianych w ich gabinetach politycznych. Za łamanie przepisów ustawy lobbingowej grozi grzywna od 3 do 50 tys. zł. Zdaniem posłów ustawa ma charakter pilotażowy. Po ocenie jej praktycznego funkcjonowania może stać się punktem wyjścia do przygotowania przepisów obejmujących wszystkie miejsca gdzie tworzy się prawo, także na poziomie samorządowym.