Naukowy I akademicki status lobbingu
Na Zachodzie lobbing stanowi stosunkowo nowy przedmiot zainteresowań badawczych, dydaktyki i kształcenia umiejętności praktycznych. Problematyka ta jest obecna w programach studiów wyższych i w specjalistycznej działalności szkoleniowej. Lobbing stał się w praktyce nowym zawodem a zagadnienia z nim związane są wykładane na najlepszych amerykańskich uniwersytetach. W USA i innych państwach anglosaskich znajduje się najczęściej w ramach różnie określanych modułów politycznych i społecznych związanych ze studiami w zakresie public relations. W krajach Unii Europejskiej kwestie teoretyczne związane z lobbingiem są umieszczane w ramach przedmiotów takich jak public affairs management, lobbying and pressure group politics i European integration. Praktyczny lobbing nie ma statusu akademickiego porównywalnego do public relations (PR) lub marketingu. Do rzadkości należy np. przyznawanie w tej dziedzinie stopni naukowych. Jednak zagadnienia składające się na pewien podstawowy poziom wiedzy i umiejętności wchodzących w skład kompetencji lobbystycznych są coraz częściej umieszczane w programach studiów, zwłaszcza związanych z biznesem. Na przykład studia Master of Business Administration (MBA) obejmują także government relations. Zbliżone funkcje pełnią również przedmioty związane z komunikacją społeczną (communications management) lub kursami psychologii stosowanej ukierunkowanymi na kształcenie praktycznych umiejętności wpływania na innych ludzi.
Praktyczne zagadnienia związane z lobbingiem najczęściej znajdują się w programach studiów wchodzących w zakres public relations, marketingu oraz organizacji i zarządzania. Są to przedmioty takie jak techniki PR, strategie wpływu społecznego, techniki negocjacji, komunikacja interpersonalna i umiejętności komunikacyjne (np. technika wystąpień publicznych, komunikowanie polityczne), kultura i etyka biznesu. Wyspecjalizowane placówki edukacyjne takie jak Institute of Public Relations lub Chartered Institute of Marketing w Wielkiej Brytanii wprowadziły również dyplomy które uwzględniają specjalności w tym zakresie (np. government affairs). Problematyka lobbingu stanowi przedmiot wykładów także w European Centre for Public Affairs, w Templeton College w Oksfordzie. We Francji zajęcia o tej problematyce prowadzone są m.in. przez CELSA na Sorbonie, a także Instytut Nauk Politycznych w Paryżu (IEP). Problematyka ta jest również przedmiotem specjalistycznych szkoleń i kursów. Na przykład w Belgii znanym ośrodkiem organizującym intensywne szkolenia tego rodzaju jest European Centre for Public Affairs Brussels (ECPAB). W mieście tym istnieją też inne placówki świadczące zbliżone usługi o profilu np. European Business and Innovation Centre Network (EBN). Zagadnienia wchodzące w skład rzecznictwa interesów są przedmiotem wielu szkoleń specjalistycznych, których ukończenie potwierdzane jest certyfikatami, np. dyplomem Eurolobbyist.
W USA i innych państwach anglosaskich oraz w niektórych krajach UE, istnieje obszerna literatura na temat różnych aspektów lobbingu. W Stanach Zjednoczonych Biblioteka Kongresu publikuje jej systematycznie omówienia. W specjalistycznych opracowaniach książkowych, takich jak The Lobbying Handbook, znaleźć można szczegółowe charakterystyki najważniejszych pozycji z tego zakresu pogrupowanych według rozmaitych kryteriów m.in. regulacji prawnych, technik i metodologii, analizy grup interesu, lobbingu w organach władzy wykonawczej, w Kongresie, z udziałem zleceniodawców zagranicznych, problemów etycznych. Oprócz literatury poświeconej bezpośrednio tej problematyce istnieje wiele wydawnictw o zbliżonym profilu tematycznym bardzo użytecznych dla skutecznego rzecznictwa interesów. Są to: po pierwsze, branżowe periodyki, jak np. „Campaigns & Elections” (w USA) lub „Effective Lobbying” (w Wielkiej Brytanii) omawiające szczegółowo przebieg kampanii i akcji grup nacisku, strategii medialnych używanych w sferze publicznej itp.; po drugie, książki z zakresu marketingu politycznego, komunikacji i psychologii społecznej, organizacji wyborów w rodzaju napisanych przez A. Steinberg’a The Political Campaign Handbook lub Political Campaign Management; po trzecie, wszelkiego rodzaju wydawnictwa informacyjne typu Who’s Who, informatory parlamentarne, rządowe itd. W tej ostatniej grupie znajdują się publikacje adresowane bezpośrednio do lobbystów, np. wydawany w Brukseli The European Public Affairs Directory, który zawiera szczegółowy spis i charakterystykę kluczowych organizacji, instytucji, agencji, grup interesu, najważniejszych zespołów eksperckich, konsultantów i firm public affairs. Działają także wydawnictwa publikujące dokumenty UE wraz ze specjalnymi komentarzami ekspertów (np. Lobby Sources Europe, miesięcznik EuroLobby).
Do czego służy lobbing?
Lobbing stanowi odmianę konsultingu, doradztwa prawnego lub politycznego, które w zależności od swojej specyfiki jest również znane pod bliskoznacznymi określeniami public affairs, government relations lub parliamentary relations. Lobbing jest jednym z narzędzi promocji biznesowej – analogicznie jak PR, nadawanie rozgłosu produktom, komunikacja przedsiębiorstwa (wewnętrzna i zewnętrzna) oraz doradztwo. Posługują się nim jednak również ludzie dążący do realizacji celów wykraczających poza gospodarkę np. politycy lub reprezentanci rozmaitych grup nacisku – ruchu ekologicznego, konsumenckiego, organizacje kobiece, zawodowe, branżowe, mniejszości etniczne, kulturowe etc.
Kim są lobbyści i w jaki sposób działają
Lobbyści, także w Polsce, rekrutują się najczęściej spośród dziennikarzy, rzeczników prasowych, specjalistów PR, prawników, polityków, byłych urzędników państwowych, liderów organizacji społecznych. Na Zachodzie profesjonalna działalność wchodząca w zakres lobbingu jest prowadzona przez wyspecjalizowane agencje, firmy PR i kancelarie prawnicze (lobbing komercyjny), jak również przez przedsiębiorstwa (lobbing korporacyjny) oraz organizacje społeczne np. związki zawodowe i organizacje biznesu (lobbing instytucjonalny). Ich działalność jest traktowana jako element oddziaływania na ważniejsze części otoczenia politycznego, gospodarczego i społecznego.
W biznesie, szczególnie w dużych przedsiębiorstwach, prowadzą ją osoby lub wyodrębnione komórki organizacyjne angażujące się m.in. w następujące typy czynności: komunikowanie się z rządem (government relations) oraz z władzami i społecznością lokalną (community relations); relacje z mediami (PR); reklama (publicity, advertisement); zarządzanie problemowe (issue management), w tym relacje z grupami interesu; rozstrzyganie spraw spornych; stosunki z inwestorami (investor relations), konferencje i seminaria oraz niekiedy również pozyskiwanie środków (fundraising).
Rodzaje lobbingu
Klasyfikacje różnych rodzajów lobbingu
Kryteria |
Rodzaj |
Osiągany cel (strategia): |
|
zachowanie zajmowanej pozycji, sprzeciwianie się zmianom (walka o utrzymanie status quo), ograniczanie wpływów działań mogących wpływać negatywnie na interesy danej grupy |
lobbing defensywny |
inicjowanie lub wspomaganie działań zmieniających stan rzeczy pomimo sprzeciwu ze strony dotychczasowych beneficjantów |
lobbing ofensywny |
Metoda realizacji: |
|
działanie samodzielne jako osoba, organizacja lub stowarzyszenie (grupa nacisku) |
lobbing bezpośredni |
działanie za pośrednictwem innych podmiotów (organizacji, instytucji, opinii publicznej) lub na zlecenie (np. kancelarie adwokackie, firmy PR) |
lobbing pośredni (jego odmianą jest „grassroots lobbying”) |
Oczekiwane rezultaty: |
|
tworzenie, modyfikowanie prawa |
lobbing legislacyjny |
modyfikowanie uregulowań technicznych |
lobbing techniczny |
wpływanie na zmianę struktur (think tanks, komitety doradcze) |
lobbing strukturalny |
korzyści finansowe |
lobbing finansowy |
Stopień jawności działania: |
|
lobbyści oficjalnie zabiegają o poparcie dla swoich interesów |
lobbing oficjalny |
lobbyści działają w sposób zakamuflowany, potajemny, często łączy się z protekcją, nepotyzmem, korupcją i wykorzystaniem innych niedozwolonych prawnie metod |
lobbing partyzancki („piracki”, „dziki”, „szeptany”) |
Sfera działania (wybrane obszary): |
|
mianowanie na stanowiska, tworzenie „sfer wpływów”, rozstrzygnięcie kwestii politycznych |
lobbing polityczny |
zmiany promujące określony system wartości w prawie (np. wartości chrześcijańskie) |
lobbing światopoglądowy |
zdobycie korzystnych kontraktów (zamówienia, prywatyzacja) |
lobbing gospodarczy |
regulacje ochrony środowiska, promocja praw zwierząt itp. |
lobbing ekologiczny |
uzyskanie decyzji korzystnych dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego (lokalizacja bądź dofinansowanie inwestycji, kształt terytorialny) |
lobbing regionalny |
Trzy warunki skutecznego lobbingu:
1) wyczerpująca wiedza merytoryczna na temat reprezentowanych zagadnień;
2) znajomość procesów decyzyjnych w danej sprawie;
3) umiejętność posługiwania się technikami i metodami rzecznictwa interesów, znajomość warsztatu lobbysty.
Typowe metody wpływu lobbystycznego
Bezpośrednie
|
Pośrednie |
|
Personalne |
Pisane |
|
w komisjach
|
wydawnictwa |
|
Sieci relacji społecznych (social networks)
Analiza sieci oparta jest na przekonaniu, że strukturalne wzory relacji są znacznie ważniejsze niż cechy jednostkowe badanych osób. Socjologowie wykazali np. że niepowodzenie pewnej społeczności w zorganizowaniu się w obronę przed nie chcianym programem rozwoju urbanizacyjnego nie wynikało, z tego, że członkowie owej wspólnoty nie interesowali się programem byli apatyczni czy niekompetentni. Ich nieumiejętność sprzeciwienia się programowi wypływała ze szczególnego rodzaju sieci stosunków istniejących w tej społeczności. Badana społeczność tworzyła wiele małych, zamkniętych w sobie układów, między którymi nie istniało prawie żadne porozumienie. Dlatego nie potrafiła się zorganizować i nie zyskała korzyści, jakie mógłby przynieść wspólny wysiłek, pomimo dobrych chęci i motywacji poszczególnych członków. Sieci posiadają pewne cechy, których badanie umożliwia zrozumienie zachowań społecznych. Są to: 1) gęstość (stosunek związków, które faktycznie powstały, do wszystkich możliwych związków, które mogłyby powstać między członkami danej sieci); 2) dostępność (liczba związków między dwiema dowolnymi jednostkami w sieci) oraz, 3) zasięg (liczba bezpośrednich kontaktów w sieci). Na przykład jednostki, które mają duży zasięg kontaktów, często uważane są za ważne, mówi się, że mają „dojścia”. Analiza sieci stosunków społecznych okazała się szczególnie przydatna w badaniu złożonego procesu jakim jest szukanie pracy przez jednostkę. Okazało się, że w szukaniu pracy sieci stosunków społecznych mają zazwyczaj największe znaczenie. Potwierdziło to obiegową opinię, że „nie liczy się to, co się wie, ale to, kogo się zna”.
Źródło: N. Goodman, Wstęp do socjologii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań, 1977, s. 105-106
Znaczenie networkingu
Sieci kontaktów otwierają drogę do:
- ludzi podejmujących decyzje (możliwość wejścia w projekty, propozycje, współdziałanie)
- źródeł informacji (odkrywanie obszarów zainteresowań, wypełnianie luk informacyjnych)
- stref wpływów (poznanie wpływowych osób i nawiązanie z nimi stosunków zawodowych lub towarzyskich)
Wybór kontaktów podstawowych
- kontakty osobiste (najbliższa rodzina, krewni, znajomi)
- kontakty towarzyskie (wspólne zainteresowania, hobby)
- kontakty biznesowe i zawodowe (praca, członkostwo w organizacjach, klubach)
Niektóre kryteria nawiązywania kontaktów z wybranymi osobami
- ludzie przystępni, życzliwi i łatwi w kontaktach
- znający się na problemach na zrozumieniu których nam zależy
- dysponujący szeroką siecią kontaktów
- mogący wesprzeć nas konstruktywną radą
- mający pozycję i wpływy dające kontakty z decydentami
- mogący podzielić się siecią swoich kontaktów
Rozszerzanie sieci kontaktów
Zadaj sobie następujące pytania:
- czy szukasz okazji do spotykania nowych ludzi?
- czy regularnie bywasz na spotkaniach zawodowych i towarzyskich?
- czy jesteś członkiem jakichś klubów lub stowarzyszeń?
- czy przedstawiasz się wpływowym osobom?
- czy w ostatnich latach przybyło Ci kontaktów?
- czy dzielisz się informacjami z innymi ludźmi?
- czy rozmawiasz z kolegami/koleżankami z innych firm o podobnym profilu?
- czy na ogół masz dobre i aktualne informacje na temat Twojej firmy i branży w której pracujesz?
- gdybyś nagle potrzebował pomocy w związku z pracą, czy znasz ludzi, którzy by Ci pomogli?
Sposoby zdobywania poparcia na „najniższym poziomie” (grass-roots lobbying)
masowe przesyłanie listów, stanowisk itp.
zbieranie podpisów pod petycjami
inspirowanie artykułów w prasie
inspirowanie oraz udział w programach radiowych i telewizyjnych
wizyty u adresatów kampanii (decydentów, liderów opinii itd.)
przesyłanie listów od „ważnych osób” (politycy, autorytety profesjonalne)
telefony od przyjaciół do adresatów kampanii popierające „naszą sprawę”
przekazywanie informacji za pomocą faksów
telefony od przedstawicieli grup interesu (organizacji, stowarzyszeń, koalicji)
organizowanie marszów, manifestacji, demonstracji
bojkot (towarów, usług, firm)
Źródło: J. Zorack, The Lobbying Handbook, Washington, DC, 1990
Mechanizmy wpływów biznesu w sferze publicznej
|
Mechanizmy ekonomiczne |
Mechanizmy polityczne |
Jednostkowe działania przedsiębiorstw |
|
|
Zbiorowe działania firm |
|
|
Źródło: K. Jasiecki, Elita biznesu w Polsce. IFiS PAN, Warszawa 2002
Funkcje izb gospodarczych
Izby gospodarcze pełnią bardzo istotne funkcje zarówno wobec swoich członków, jak i całego środowiska przedsiębiorców. Są to m.in.:
reprezentacja interesów członków wobec władz państwowych
funkcja informacyjne
ochrona przed nieuczciwą konkurencją
funkcja edukacyjna: doradztwo i szkolenia
funkcja promocyjna – organizacja misji handlowych i uczestnictwo w targach
umożliwianie kontaktów sieciowych (networking)
promowanie etyki w biznesie i wysokich standardów zarządzania firmą
funkcja rozjemcza: prowadzenie sądownictwa polubownego.
Poszczególne funkcje mają bardzo zróżnicowaną rangę w praktycznym działaniu różnych izb, jednak dwie pierwsze są wręcz kluczowe. Potwierdzają to wyniki badań motywów wstąpienia do izby wśród członków i byłych członków izb. Aż 65% członków i 60% byłych członków wskazało, że zasadniczym motywem wstąpienia do izby była chęć pozyskania kontaktów (informacji), które pomogą w realizacji interesów firmy. Drugim najważniejszym motywem było pragnienie przynależności do organizacji broniącej interesów środowiska biznesu. Takiej odpowiedzi udzieliło odpowiednio 54% członków i 40% byłych członków.
Realizacja funkcji związanej z obroną interesów środowiska wobec władz publicznych polega najczęściej na opiniowaniu projektów legislacyjnych (działo się tak w 63% izb), organizowaniu spotkań z posłami i senatorami (w 71% izb), uczestniczeniu w pracach komisji parlamentarnych (dotyczyło to 29% izb), dostarczaniu krótkich ekspertyz dla komisji (53% izb), w mniejszym zaś zakresie izby gospodarcze współpracowały z władzami samorządowymi.
Źródło: Samorząd gospodarczy jako partner firm w akcesji do Unii Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2004, s.12-13.