Введение

История Беларуси является составной частью истории восточных славян и всеобщей истории. Изучение данного курса необходимо для расширения и систематизации знаний по отечественной истории, адекватного понимания истории и специфики развития восточнославянской цивилизации.

Цель преподавания дисциплины: на основе анализа и обобщения конкретно-исторического материала, используя принцип историзма и цивилизационный подход, показать место и роль белорусского народа в европейской и мировой истории, выделяя специфические особенности развития исторического процесса на территории нашей страны.

Задачи изучения дисциплины: проанализировать развитие исторического процесса на территории Беларуси с момента ее заселения человеком до середины XVIII в., развитие этнических процессов, пути формирования классового общества, государственности, политическую и социально-экономическую историю государственных образований (княжеств, ВКЛ, Речи Посполитой), в состав которых входила территория Беларуси, тенденции и особенности развития культуры.

Дисциплина “История Беларуси” связана с историей восточных, южных и западных славян, историей средних веков и новой историей стран Европы и Азии, археологией, этнологией, этнографией Беларуси, историей культуры Беларуси.

Программа дисциплины “История Беларуси” составлена для студентов I курса специальности 1-210301-01 “История отечественная и всеобщая"

УВОДЗІНЫ Ў ГІСТОРЫЮ БЕЛАРУСІ

Гісторыя Беларусі як навука i навучальная дысцыпліна. Змест i структура курсу. Характарыстыка вучэбнай л1таратуры.

Асабл1васці гістарычнага шляху беларускага народа. Тэрыторыя i прыродныя умовы. Эвалюцыя назваў краю i насельнікау. Перыядызацыя гісторыі Беларусі.Гісторыя як памяць народа. Важнейшыя крыніцы па гісторыі Беларусі. Навуковыя i вучэбныя выданні крыніц.

Асэнсаванне г1старычнага лесу беларусаў. Канцэпцыі польскіх i расійскіх гісторыкаў. Зараджэнне i развіццё беларускай нацыянальнай гістарыяграфіі. «Белыя плямы» i дэфар-мацыі ў савецкай гістарычнай навуцы. Дасягненн! замежных вучоных. Сучасны стан беларускай гістарыяграфіі i пстарыч­най свядомасці грамадства. Роля гістарычных ведаў у нацыянальна-культурным адраджэнні народа i станаўленні суверэннай дзяржавы — Рэспублікі Беларусь.

Першабытная эпоха па тэрыторыі беларус1 (100—35 тыс. Гг. Да н. Э. — VIII ст. И. Э.)

Агляд літаратуры i крыніц.

Першапачатковае засяленне. Сляды знаходжання першых пасяленцаў, старажытныя стаянкі. Неандэртальцы i краманьёнцы. Умовы жыцця, прылады працы i зброя, асноўныя заняткі людзей. Крэмнездабываючая справа. Мацярынская родавая абшчына як сацыяльная арганізацыя. Плямёны i археалагічныя культуры каменнага веку, меркаванні аб ix этнічнай прыналежнасці. Рэлігійныя вераванні i абрады. Першабытнае мастацтва.

Балцкая каланізацыя. 3'яуленне індаеўрапейцаў, ix балцкая галіна на беларускіх землях. Узаемадзеянне з даіндаеўрапейскім насельніцтвам. Узнікненне i развіццё вытвараючых формаў гаспадарання. Плаўка i апрацоўка металаў. Зараджэнне грамадскага падзелу працы. Першапачатковы абмен. Бацькоўскі (патрыярхальны) род. Матэрыяльная i духоўная культура плямён бронзавага i жалезнага вякоў.

Рассяленне славян. Генезіс усходнеславянскіх плямёнаў i шляхі ix рассялення па тэрыторыі Беларусі. Узаемаадносіны з балтамі. Праблема паходжання беларусаў. Далейшае развіццё i індывідуалізацыя вытворчасці. Сельская абшчына — «мір». Паселішчы i гарадзішчы. Разлажэнне першабытнаабшчынных адносін. Узнікненне класавага грамадства. Саюзы плямёнаў — «княжанні». Рэлігія i культура крывічоў, дрыгавічоў i радзімічаў.

РАННЕФЕАДАЛЬНЫЯ ДЗЯРЖАЎНЫЯ УТВАРЭННІ НА БЕЛАРУСК1Х ЗЕМЛЯХ (IX — першая палова XIII ст.)

Крыніы i гістарыяграфія.

Першыя княствы-дзяржавы. Вытокі дзяржаўнасці Беларусі. Узнікненне княстваў. Старажытнабеларускія землі i Кіеўская Русь.

Дзяржаўнасць Полацкай зямлі. Узаемаадносіны Полацка з Кіевам i Ноўгарадам. Рагвалод i Рагнеда. Усталяванне дынастыі Ізяславічаў. Княства пры Брачыславе. Усяслаў Полацкі. Бітва на Ням1зе. Барацьба Уладзіміра Манамаха з Усяславам. Значэнне яго дзейнасці.

Утварэнне Тураўскага княства. Княжанне Святаполка Уладзіміравіча. Адносіны Турава з Кіевам. Паступовае узвышэнне Пінска.

Беларускія землі ў Смаленскім, Чарнігаўскім, Кіеўскім, Уладзіміра-Валынскім княствах.

Феадальная раздробленасць. Прычыны i наступствы феадальнай раздробленасці. Княжацкія удзелы. Усобіцы.

Драбленне Полацкай зямлі. Узвышэнне Мінска ў часы кня­зя Глеба. Барацьба полацкіх i кіеўск1х князёў. Падзел Тураўскай зямлі, князь Юрый Тураускі. Княствы ў беларускім Па-бужжы i Панямонні, воласці ў Пасожжы.

Арганізацыя кіравання i дзяржаўны лад у землях-княствах. • Звычаёвае i пісьмовае права. Пачаткі судаводства.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё. Шматукладнасць эканомікі. Стан сельскай гаспадаркі, асноўныя прылады апрацоўкі глебы i сельскагаспадарчых прадуктаў. Узн1кненне гарадоў, ix знешні выгляд, колькасць i геаграфічнае размяшчэнне. Гарадское рамяство. Унутраны i знешні гандаль. Дагавор Смаленска, Полацка i Віцебска з Рыгай у 1229 г.

Развіццё феадальных адносін на землях Беларусі. Пашырэнне зямельнай уласнасці свецкіх i царкоўных феадалаў, узмацненне ix улады на месцах. Шляхі закабалення свабодных сялян-абшчыннікаў. Формы феадальнай эксплуатацыі. Сацыяльнае расслаенне грамадства.

Барацьба з крыжацкай агрэсіяй i нашэсцем мангола-татараў. Знешнепалітычнае становішча беларускіх зямель у пачатку XIII ст. Напад нямецкіх феадалаў на Усходнюю Прыбалтыку i Полацкую зямлю. Кукенойскі князь Вячка, герцыкскі князь Усевалад, полацкі князь Уладзімір — арганізатары змагання супраць крыжакаў. Удзел палачан у разгроме шведскіх захопнікаў у бітве на Няве — 1240 г. Роля насельніцтва белаpycкix зямель у стрымліванні нямецкага прасоўвання на Усход у XIII ст. Легендарныя звесткі аб сутыкненнях з войскамі мангола-татараў на землях Беларусі ў сярэдзіне XIII ст. Бітва

ля Магільна. Роля беларускага народа ўбарацьбе з мангола-татарамі.

Рэлігія i культура. Перадумовы хрысціянізацыі. Першыя хрысціяне на беларускіх землях. Заснаванне Полацкай i Тураўскай епархій. Праблемы распаўсюджвання новай веры. Дваяверства. Вынікі i значэнне прыняцця хрысціянства.

Вусная народная творчасць. Паданні пра Рагнеду i Усяслава Чарадзея. Узнікненне школ, бібліятэк. Пісьменнасць i навуковыя веды. Перакладная i арыгінальная лігаратура. Гістарычная проза. «Троя», «Александрыя». Летапісы. Полацкая асветніца Ефрасіння. Літаратурная дзейнасць Кірылы Тураўскага. Клімент Смаляціч. Аўрамій Смаленскі. Арх1тэктура. Жывап1с. Прикладное мастацтва.

Вытокі беларускага этнасу.

УТВАРЭННЕ I СТАНАЎЛЕННЕ ВЯЛІКАГА КНЯСТВА ЛІТОЎСКАГА (другая палова XIII—XV ст.)

Асноўныя падыходы да праблемы ўтварэння Вялікага княства Літоўскага ў гістарыяграфіі. Агляд асноўных крыніц.

Утварэнне i умацаванне Вялікага княства Літоўскага. Першыя звесткі пра Літву. Аб'яднаўчыя працэсы ў балта-усходнеславянскім рэгіёне ў пачатку ХШ ст. Уплыў знешне-палітычнай сітуацыі на утварэнне дзяржавы ў верхнім i сярэднім Панямонні. Сацыяльна-эканамічныя перадумовы фарміравання ВКЛ. Роля Навагрудка ў заснаванні дзяржавы. Міндоўг i яго палітыка. Княжанне Войшалка, Трайдзеня, Віценя, Гедыміна i Альгерда. Уключэнне ў склад ВКЛ Полацкага, В1цебскага, Менскага княстваў i падняпроўскіх зямель. Супрацьстаянне з Ордэнам.Давыд Гарадзенскі. Бiтвa на Ciнix Во­дах. Значэнне Вялікага княства Літоўскага ў гісторыі беларус­кага народа.

Дзяржаўны лад Вялікага княства Літоўскага. Сталіцы, герб i мова дзяржаўнага справаводства. Органы дзяржаўнай улады i кіравання. Вялікі князь. Гаспадарская рада. Узнікненне вялікага «вальнага» сойма i сфера яго кампетэнцыі.. Вышэйшыя службовыя асобы: маршалак земскі, канцлер, падканцлер,

падскарбій земскі, гетманы. Дворныя ураднікі. Сітэма мясцовага кіраўніцтва дзяржавай: удзельныя князі, ваяводы, кашталяны, старосты i дзяржаўцы. Судовая сістэма i асаблівасці яе існавання ў XIV—XV ст.

Эканамічнае развіццё i сацыяльныя адносіны. Развіццё прадукцыйных сіл у сельскай гаспадарцы. Феадальнае землеуладанне: дзяржаўнае, свецкае i царкоўнае. Магнаты, шляхта, баяры, эемяне. Сялянская гаспадарка i павіннасці сялян, ix юрыдычны стан. «Дымы» i «дворышчы». Вёскі, сёлы i воласці. Мясцовая адміністрацыя.

Гарады i замкі. Склад гарадскога насельніцтва. Рамяство i гандаль. Магдэбургскае права i яго роля у эканамічным i грамадска-палітычным жыцці гарадоў.

Абвастрэнне ўнутраных супярэчнасцей у Вялікім княстве JIітoўcкiм у канцы XIV ст. Дынастычная барацьба ў 70-я гг. XIV ст. Кейстут, Ягайла, Андрэй Полацкі, Вітаўт. Умовы пагаднення паміж вялікім князем Маскоўскім Дзмітрыем Іванавічам Данскім i маці Ягайлы Ульянай Цвярской. Падрыхтоўка, заключэнне, змест i вынікі Крэўскай уніі. Агульназемскі прывелей 1387 г. i яго сутнасць. Пачатак распаўсюджвання каталіцтва на Беларусі.

Узмацненне палітычных супярэчнасцяў паміж феадаламі каталіцкага i праваслаўнага веравызнанняў. Польска-ліцьвінскія канфлікты i практычнае скасаванне Крэўскай уніі. Востраўскае пагадненне.

Княжанне Вітаўта, яго ўнутраная i знешняя палітыка. Ліквідацыя буйных княстваў i умацаванне пазіцый цэнтральнай улады. Абласныя прывілеі i ix значэнне. Бітва на рацэ Ворскла i яе значэнне. Пашырэнне агрэсіі нямецкіх феадалаў на ўсход. Чарговае збліжэнне Вялікага княства Літоўскага з Польскай Каронай. «Вял1кая вайна». Разгром крыжакоў пад Грунвальдам. Гарадзельскі прывелей 1413 г. Рэлігійная палітыка Вітаўта.

Барацьба феадальных груповак за уладу ў 30-я гг. XV ст. i змены ў кіраўнщтве дзяржавай. Прывілеі вялікіх князёў літоўскіх 1432 i 1434 гг. праваслаўнай знаці.

Kaзiмip IV i яго палітыка. Абранне Казіміра вялікім кня­зем. Паўстанне «чорных людзей» у Смаленску, хваляванні ў Віцебску, Полацку, на Валыні, Жмудскай зямл1. Агульназемскі прывелей 1447 г i яго значэнне. Пачатак юрыдычнага афармлення прыгоннага права. «Судзебнік» Казіміра IV 1468 г. Адносіны Вяллікага княства Літоўскага з Польшчай. Усходняя палітыка Казіміра. «Змова князёў» 1480—1481 гг. Спробы аддэялення ад Вялікага княства JIiтoўcкara часткі беларускіх зямель

Культура Бсларусі ў XIV—XV ст. Этнічныя працэсы на беларускіх землях, складванне адметных рысаў беларускага народа ( мова, звычаі, традыцыі, характар). Этнічная самасвядомасць. Пытанне аб паходжанні назвы «Белая Русь».

Асабл1васц1 матэрыяльнай i духоўнай культуры. Дойлідства, жывапіс, скульптура. Кніжная справа. Летапісанне. Арыгінальная i перакладная лігаратура.