Складванне беларускай літаратурнай мовы.

У XIV — XVIII стст. мовай беларускага народа з'яўлялася старабеларуская мова. У выніку паланізацыі і насаджэння каталіцызму з другой паловы XVII ст. літаратурную старабеларускую мову перасталі ўжываць у справаводстве, а затым і ў іншых сферах культурнага жыцця. У XVIII ст. старабеларускае пісьменства канчаткова выйшла з ужытку. Беларускія магнаты і буйная шляхта, а таксама амаль уся інтэлігенцыя засвоілі польскую мову і культуру, а вуснай беларускай мовай у розных дыялектах карысталіся сялянства, збяднелая шляхта, ніжэйшыя пласты гарадскога і сельскага насельніцтва. Пасля далучэння Беларусі да Расіі афіцыйнае становішча ў краі заняла руская мова, аднак у грамадскім і культурным жыцці аж да падаўлення паўстання 1863 — 1864 гг. панавала польская мова. Фарміраванне беларускай нацыі, сацыяльна-эканамічныя змены ў грамадстве, а таксама хваля агульнаславянскага нацыянальнага адраджэння ў пачатку XIX ст. садзейнічалі выпрацоўцы новай бела­рускай літаратурнай мовы на базе шматлікіх беларускіх гаворак (дыялектаў). Гэта мова абапіралася выключна на жывую народную гаворку. Нанова складваліся графіка (лацінка польскага ці кірыліца рускага ўзору), правапіс , лексіка, не звязаная з працай і побытам сялянства і гарадскіх сацыяльных нізоў. У першай палове XIX ст., па сутнасці, адзінай сферай выкарыстання новай беларускай мовы была мастацкая літаратура. У сувязі з цяжкасцямі друкавання і распаўсюджання беларускіх твораў, а так­сама забаронай у канцы 50-х гадоў друкавання ўкраінскіх і беларускіх кніг лацінскім шрыфтам літаратура была пераважна рукапіснай і ананімнай. Ананімныя вершаваныя гутаркі, вершы. Праблемы народнасці, нацыянальнай самабытнасці ставіліся лепшымі літаратурнымі творамі таго часу. У першай палове XIX ст. у літаратуры з'явіліся таленавітыя паэты і празаікі з асяроддзя алалячанай беларускай шляхты, якія ішлі да творчасці на беларускай мове ад захаплення народнымі казкамі, песнямі, паданнямі і легендамі. Сярод іх — Ян Чачот, Аляксандр Рыпінскі, Ян Баршчэўскі, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч.

Білет 39

Беларускае нацыянальна-культурнае адраджэнне ў пачатку ХХ ст.

У 1906—1915 гг. у Вільні выходзіла легальная беларуская штотыднёвая грамадска-палітычная, навукова-асветніцкая, літаратурна-мастацкая газета «Наша ніва». Яе выданнем кіравалі лідэры Беларускай сацыялістычнай грамады браты Іван і Антон Луцкевічы. Да 1912 г. газета друкавалася кірыліцай і лацінкай, пазней — толькі кірыліцай. «Наша ніва» арыентавалася пераважна на сялянства і сельскую інтэлігенцыю, дробных служачых і рабочых. Сваю першачарговую і галоўную задачу «Наша ніва» бачыла ў барацьбе за прызнанне факта існавання беларускага народа, за яго раўнапраўнасць з іншымі народамі. Шмат увагі газета надавала тэарэтычнаму абгрунтаванню права беларускага народа на захаванне і развіццё сваей мовы і нацыянальнай культуры. Газета была цэлай эпохай у беларускім адраджэнні пачатку XX ст. і дала гэтаму перыяду гісторыі Беларусі сваю назву — «нашаніўскі». Нацыя — гэта супольнасць людзей, аб'яднаных не толькі тэрыторыяй пражывання, літаратурнай мовай і культурай, але і агульнай ідэяй. Разам з паступовым фарміраваннем беларускай нацыі зараджалася беларуская нацыянальная ідэя — уяўленні, у якіх прадстаўнікі інтэлігенцыі выражалі разумение беларусаў як самастойнай і самабытнай супольнасці людзей і іх жыццёва важныя інтарэсы. У межах нацыянальнай ідэі фармуляваліся мэты і заданы беларускага народа на розных этапах гістарычнага развіцця. Сутнасцю нацыянальнай ідэі з'яўлялася ўтварэнне беларускай дзяржаўнасці. Беларуская нацыянальная ідэя вырасла з літвінскай ідэі аб адраджэнні Вялікага княства Літоўскага, якая аформілася ў першай палове XIX ст. Каля яе вытокаў стаялі прафесары Віленскага універсітэта Міхаіл Баброўскі і Ігнат Даніловіч. Тэарэтычнае абгрунтаванне існавання самастойнага беларускага этнасу ўпершыню распрацавалі беларускія народнікі ў Пецярбургу. У часопісе «Гомон» яны пераконвалі, што ў беларускага народа ёсць свае інтарэсы, што Беларусь як краіна мае свае прыкметы: мову, тып мыслення, культуру. Беларускія студэнты-гоманаўцы выступалі супраць поглядаў на беларускі народ «як на нейкі матэрыял для ўсемаг-чымых эксперыментаў» і разглядалі яго «як жывую народнасць,.здольную самастойна распараджацца сабой». У сувязі з гэтым заяўлялася аб законных правах беларускага народа на самастойнае і раўнапраўнае становішча ў «агульнай славянскай сям'і». Гоманаўцы марылі пра аўтаномію свайго краю ў складзе сацыялістычнай федэратыўнай Расіі.У 1905 г. гоманаўскую ідэю аб аўтаноміі Беларусі ў складзе дэмакратычнай і федэратьгўнай Расіі падтрымалі прыхільнікі БСГ. Кожны народ, які ўваходзіў у склад Расіі, паводле праграмы БСГ, мусіў мець свой парламент, выбіраць сабе чыноўнікаў, гаварыць і пісаць на сваёй мове.Значную ролю ў фарміраванні беларускай ідэі і абуджэнні нацыянальнай свядомасці беларусаў адыграла газета «Наша ніва». Газета выступала супраць афіцыйнай царскай палітыкі, скіраванай на раскол беларускага народа паводле веравызнання на «рускіх» і «палякаў». Рэдактарам «Нашай нівы» з 1914 г. быў Я. Купала.

Білет 40

Войны ХVІ – ХVІІІ стст. і іх наступствы для беларускіх зямель.

Першай вайной Рэчы Паспалітай была Лівонская. У падзеле Лівоніі пачынаюць праяўляць зацікаўленасць: Швецыя, Польшча, ВКЛ, Данія і Расія. Згодна з пагадненнем паміж Расіяй і Лівонскім Ордэнам ордэн абавязваўся не заключаць дагавораў з Польшчай. Але ён парушае гэта пагадненне. Гэта падштурхнула Івана Грознага пачаць у 1558 г. ваенныя дзеянні супраць Лівоніі. У выніку Лівонскай вайны аказалася спустошанай і зруйнаванай паўночна-усходняя частка Беларусі, загінула шмат насельніцтва, знішчаны культурныя каштоўнасці. Да актыўнай рускай палітыкі феадалаў падштурхнула “смута” ў Расіі. Таксама спрыяльныя ўмовы для правядзення актыўнай рускай палітыкі склаліся і ў тым, што памёр брат цара Дзмітрый. У ролі самазванца выступіў беглы манах. Праз год падман пачаў выкрывацца і масквічы зверглі Лжэдзмітрыя з прастолу. Праз некаторы час з’яўляецца новы Лжэдзмітрый, які нібыта ў другі раз цудам выратаваўся ад смерці. На дапамогу яму прыходзяць атрады польскіх магнатаў. Але ж і ён пацярпеў паражэнне. У 1609 г. польскі кароль Жыгімонт III распачаў адкрытую інтэрвенцыю супраць Расіі. Масква апынулася ў руках інтэрвентаў. У 1611 г. у Ніжнім Ноўгарадзе ствараецца народнае апалчэнне супраць інтэрвентаў. У кастрычніку 1612 г. апалчэнцы вызвалілі Маскву. У 1613 г. на расійскі прастол быў абраны Міхаіл Раманаў. Вайна 1654–1667 гг. – гэта нацыянальна-вызваленчая барацьба беларускага народа супраць польскіх паноў і каталіцкай экспансіі за ўз’яднанне з Расіяй. Амаль адразу былі заняты 33 гарады. Летам 1655 г. амаль уся Беларусь была занята рускімі войскамі. Не абмінула Беларусь і Паўночная вайна (1700–1721). Данія, Расія, Саксонія і Рэч Паспалітая заключылі саюз супраць Швецыі. Ваенныя дзеянні распачаў Аўгуст II. Праз некаторы час Данія церпіць параженне ад Карла XII. Пасля адной бітвы пад польскім горадам, дзе рускія атрымалі перамогу, галоўныя шведскія войскі накіраваліся на Беларусь. Пры набліжэнні шведаў беларускае насельніцтва хавала збожжа, жывелу. Шведскае войска галадала.

Бітва паміж Левенгаўптам і Пятром І, які ўзначальваў атрад з 12 тыс. чалавек, адбылася 1708 г. Шведы пацярпелі паражэнне. Генеральная бітва Паўночнай вайны пачалася 27 чэрвеня 1709 г. наступленнем шведаў пад Палтавай. Руская армія атрымала бліскучую перамогу. Беларусь у выніку вайны страціла 700 тыс. жыхароў, многія паветы былі спустошаны.Такім чынам, войны Рэчы Паспалітай у другой палове XVII – XVIII ст., якія закранулі і Беларусь, не прынеслі і не маглі прынесці якіх-небудзь здабыткаў.

Білет 41

Унутраныя і знешнія прычыны заняпаду Рэчы Паспалiтай і яе падзелы.

Першы выток палітычнага крызісу Рэчы Паспалітай – гэта Люблінская унія – гэта пачатак канца, згубы не толькі Вялікага княства Літоўскага, але і Польшчы як самастойных, незалежных дзяржаў. Другім вытокам стаў палітычны лад Рэчы Паспалітай, які падрываў асновы дзяржаўнасці. Трэцім вытокам палітычнага крызісу з’явілася бязглуздая рэлігійная палітыка. Берасцейская царкоўная унія не дала жаданых вынікаў. Чацвёрты выток палітычнага крызісу – спалучэнне нацыянальнага і рэлігійнага прыгнёту з феадальным Пяты выток паглыблення палітычнага крызісу – барацьба паміж магнатамі за ўладу. У другой палове XVII ст. у Вялікім Княстве Літоўскім асноўнымі сапернікамі былі Радзівілы, Пацы і Сапегі. У 1768 г. сейм (пад націскам рускіх войск) прыняў пастанову аб ураўнаванні ў правах праваслаўных і пратэстантаў з католікамі. У Пецярбургу была падпісана канвенцыя аб падзеле Рэчы Паспалітай паміж Расіяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Прусія атрымала паўночна-заходнюю частку Польшчы і частку Заходняй Украіны са Львовам. Да Расіі адышлі Інфлянты, большая частка Полацкага ваяводства, амаль усё Віцебскае, усё Мсціслаўскае ваяводства і ўсходняя частка Рэчыцкага павета, Магілёўскае ваяводства. У 1793 г. адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай паміж Расіяй і Прусіяй. Да Прусіі адышлі Данцыг і Вялікая Польшча, а да Расіі – частка Полацкага ваяводства, рэшткі Віцебскага і Мсціслаўскага, Мінскае і ўсходнія часткі Навагрудскага і Брэсцкага ваяводстваў. У 1795 г. адбыўся апошні падзел Рэчы Паспалітай. Расія атрымала Заходнюю Беларусь і Усходнюю Літву, а таксама Украіну да Заходняга Буга. Аўстрыя і Прусія захапілі карэнныя землі, частку ўкраінскіх і літоўскіх зямель. Такім чынам, палітычны лад Рэчы Паспалітай, неабмежаваныя шляхецкія вольнасці, рэлігійны фанатызм, падзенне нораваў шляхецкага саслоўя з’явіліся галоўнымі прычынамі гібелі дзяржавы.

Білет 42

Вайна 1812 г. і яе ўплыў на беларускі народ

На пачатку 19ст. непазбежнасць франка- рускай вайны была вiдавочнай. 12 чэрвеня 1812г. 600-тыс. армiя Напалеона уступiла на землi Беларусi i Лiтвы, iм супрацьстаялi 3 рускiя армii пад началам генералау Багратыёна, Баркалая дэ Толi, Тармасава. Жорсткiя баi разгарнулiся пад вёскай Салтанаука(Магiлёу), ля вёскi Навасёлкi, што дало магчымасць Багратыёну пераправiцца праз Днепр, каб у раёне Смаленска злучыцца усiм рускiм армiям. Ад­носiны насельнiцтва да ваюючых бакоу не былi адназначнымi. Для сялян, шро французы, што рускiя -- усе былi чужакамi, шляхта вiтала прыход французау. Напалеон абклау насельнiцтва Беларусi велiзарнымi паборамi, праводзiлiся карные мерапрыемствы. У такiх умовах у многiх мясцiнах Беларусi разгарнууся партызанскi рух. Пасля бiтвы пад Барадзiно, 26 жнiуня 1812г., захопа Масквы i адступлення, французы 4 лiстапада пакiнулi Мiнск, 9 лiстапада -- Барысау, 12 лiстапада -- Магiлёу. 14 Лiстапада пад Студзенкамi французы пачалi пераправу праз Бярэзiну, пры гэтым 20тыс. загiну­ла. 8 снежня 1812г. расiйскiя войскi занялi Гродна. Напалеон бя­жыць у Парыж. Выншкамi вайны былi : масавая гiбель людзей, пасяу­ныя плошчы скарацiлiся больш як на палову. У грашовым вылiчэннi страты Беларусi ад вайны склалi 51882615руб. серабром. Цар выба­чыу здраду мясцовых памешчыкау, што пайшлi на службу да акупан­тау, але нiчога не зрабiу для сялян, навад тых, што змагалiся у партызанскшх атрадах на баку рускага войску. Наадварот : прыгон i свавол памешчыкау у беларускай вёсцы пасля вайны 1812г. рэзка уз­мацнiуся.

Білет 43

Геапалітычнае становішча і сацыяльна-эканамічнае становішча беларускіх губерняў ва ўмовах Першай сусветнай вайны.

Расійскія войскі, церпячы паражэнне за паражэннем у Польшчы, у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У пачатку верасня 1915 г. расійская армія пакінула Вільню, Гродна, Ліду, Брэст і іншыя гарады Заходняй Беларусі. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск–Паставы–Баранавічы–Пінск. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад германскай акупацыяй. У сувязі з наступленнем германскіх войск на ўсход рушыў вялікі паток бежанцаў з Польшчы, Літвы і заходніх паветаў Беларусі На захопленай Гегманіяй тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасці. На абаронныя работы прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя рэквізіцыі жывёлы, прадуктаў харчавання і фуражу. Рэквізіцыі і прымусовыя работы на патрэбу фронту праводзілі і германскія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялян коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзенне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасці. У выключна цяжкім становішчы апынулася сельская гаспадарка Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі была мабілізавана і адпраўлена на фронт. З-за моцнага заняпаду сельскай гаспадаркі амаль перасталі паступаць на рынак прадметы першай неабходнасці, што выклікала рост дарагоўлі, зніжэнне жыццёвага ўзроўню народа. Пачынаючы з 1915 г., на Беларусі назіраецца нарастанне рабочага руху. У 1916 г. стачачны рух ахапіў 11 населеных пунктаў Беларусі. Асноўным патрабаваннем стачачнікаў з’яўлялася павышэнне заработнай платы. Аднак трэба адзначыць, што стачкі на Беларусі ў гэты час адбываліся разрознена, і, як правіла, у іх удзельнічала толькі частка рабочых. Масавага рабочага руху не было. Своеасаблівую форму на Беларусі ў гады вайны набыў сялянскі рух – разгром памешчыцкіх маёнткаў, харчовых магазінаў і лавак. Значна ўзраслі сялянскія хваляванні ў 1915 г. У сувязі з перанясеннем баявых дзеянняў на тэрыторыю Беларусі і ростам рэквізіцый сярод сялян. Аднак у 1916–1917 гг. іх колькасць значна зменшылася. Ваенныя паражэнні расійскай арміі ў кампаніі 1915 г., няўдачы баявых дзеянняў у 1916 г., велізарныя людскія страты выклікалі нездаволенасць салдат. У войсках успыхнулі хваляванні, звязаныя з дрэнным забеспячэннем прадуктамі харчавання і абмундзіраваннем, недахопам зброі і боепрыпасаў. Расло дэзерцірства. 22 кастрычніка 1916 г. адбылося паўстанне салдат, казакоў і матросаў на размеркавальным пункце ў Гомелі. Паўстанне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. Паустанцы былі жорстка пакараны. Але спыніць працэс разлажэння арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

Білет 44

Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. i яе ўплыў на Беларусь.

У гады вайны адбыліся значныя змены ў. На захопленай Германіяй тэрыторыі вядомыя беларускія дзеячы выступілі з ідэяй стварэння канфедэрацыі ў форме Вялікага княства. Аднак утварыць канфедэрацыю не ўдалося. Германскі ўрад не быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. У пачатку 1916 г. у германскім загадзе аб школах акупіраванага краю абвясшчалася беларускую мову раўнапраўнай з польскай, літоўскай і яўрэйскай мовамі. Нягледзячы на супрацьдзеянне польскіх памешчыкаў і ксяндзоў, беларускі нацыяналшьны рух значна ажывіўся. Паступова галоўнымі цэнтрамі беларускага нацыянальнага руху становяцца Петраград, Масква і іншыя гарады Расіі. З явілася некалькі рэвалюцыйных газет. Але цэнзары недазволілі доуга існавацьім. Далейшае развіццё беларускага нацыянальнага руху стала магчымым толькі ў выніку перамогі Лютаўскай рэвалюцыі. Лютаўская рэвалюцыя – з’ява сусветна-гістарычнага значэння. З аднаго боку, яна падвяла рысу пад шматвяковай гісторыяй расійскай манархіі, а з другога – адкрыла шлях да дэмакратычнага развіцця Расіі. Па свайму характару рэвалюцыя была буржуазна-дэмакратычнай. Але ў адрозненне ад рэвалюцыі 1905–1907 гг. яна перамагла. Галоўная яе задача – звяржэнне самадзяржаўя – была выканана. Пасля перамогі паўстання па ўсёй краіне пачалі стварацца Саветы, якія і сталі органамі ўлады. Большасць у Саветах склалі меншавікі і эсэры. У краіне ўстанавілася двоеўладдзе. Звесткі аб перамозе рэвалюцыі ў Петраградзе прыйшлі ў Беларусь 1–4 сакавіка 1917 г. Рабочыя, сяляне, салдаты віталі пралетарыят Петраграда і выказалі намер падтрымаць рэвалюцыю. Асаблівая ўвага была звернута на ўтварэнне Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Саветы ў Беларусі прызнавалі кіруючую ролю Петраградскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Разам з тым яны прызнавалі і Часовы ўрад. 6 сакавіка 1917 г. Часовы ўрад перадаў уладу ў губернях і паветах сваім камісарам, якія выконвалі функцыі губернатараў. У першыя дні рэвалюцыі пачалі стварацца прафсаюзы, якія павялі барацьбу за паляпшэнне эканамічнага становішча працоўных, скарачэнне рабочага дня, павелічэнне зарплаты і інш. Рэвалюцыя паклала пачатак дэмакратызацыі войска. 7–17 красавіка 1917 г. у Мінску адбыўся І з’езд ваенных і рабочых дэпутатаў армій і тылу Заходняга фронту. Адным з галоуных арганізатараў з’езда быў Мінскі Савет рабочых і салдатскіх дэпутатау. З’езд прызнаў неабходным для Расіі працягваць вайну з мэтай абароны рэвалюцыі. 20 красавіка 1917 г. у Мінску адкрыўся з’езд сялянскіх дэпутатаў. Дэлегаты з’езда выступілі за пераход усёй зямлі ў агульнанародную. Такім чынам, Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя з’явілася пачаткам дэмакратычнага развіцця Расіі, у тым ліку і Беларусі, адкрыла шлях да эканамічнага і сацыяльнага прагрэсу краіны.

Білет 45

Кастрычнiцкая рэвалюцыя 1917 г. ў Расii i ўстанаўленне савецкай улады ў Беларусi.

24 – 25 кастрычніка 1917 г. у Петраградзе перамагла сацыялістычная рэвалюцыя. Часовы ўрад быў скінуты. 25 кастрычніка аб перамозе ўзброенага паўстання ў Петраградзе стала вядома ў Мінску. Улада ў горадзе перайшла ў рукі Савета. 1 лістапада 1917 г. у Мінск прыбылі атрады рэвалюцыйных. Іх прыбыццё змяніла суадносіны сіл на карысць бальшавікоў. 2 лістапада прайшоў пашыраны сход Мінскага Савета з удзелам вайсковых і фабрычна-заводскіх камітэтаў. Сход прыняў рэзалюцыю аб устанаўленні савецкай улады ў Мінску. Такім чынам, барацьба з контррэвалюцыяй у Мінску завяршылася перамогай рэвалюцыйных сіл. Значна пазней перамагла савецкая ўлада ў Магілёве На працягу кастрычніка – лістапада 1917 г. савецкая ўлада была ўстаноўлена на ўсёй свабоднай ад ворагаў тэрыторыі Беларусі. Разам з утварэннем на Беларусі новых савецкіх органаў улады былі ліквідаваны органы, створаныя Часовым урадам. Першым крокам на шляху зацвярджэння савецкай улады было ўвядзенне рабочага кантролю над вытворчасцю і размеркаваннем. Напрыканцы 1917 г. на Беларусі былі сфарміраваны мясцовыя органы рабочага кантролю. Пачалі праводзіцца рэвалюцыйныя пераўтварэнні і ў вёсцы. Першым крокам у гэтым напрамку былі канфіскацыя ўсёй зямлі. У канцы кастрычніка 1917 г. былі ажыццёўлены меры, накіраваныя на паляпшэнне становішча працоўных Беларусі. Была прынята пастанова аб устанаўленні 8-гадзіннага рабочага дня. Такім чынам, перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі і ўстанаўленне савецкай улады паклалі пачатак рэвалюцыйным пераўтварэнням ва ўсіх сферах грамадскага жыцця беларускага народа.

Білет 46

Абвяшчэнне незалежнасці БНР.

9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай. Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы. Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні. 25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці Беларусі. Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі. Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі. Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі. Пасылка Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты. Крызіс прывёў да расколу БСГ. Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў. Такім чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці. Аднак гэта быў першы крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.

Білет 47

Утварэнне БССР: падставы, ход, значэнне.

После освобождения территории Беларуси от немецких оккупантов в 1918 г. советская власть также активизировала работу по созданию белорусской национальной государственности. В. Кнорин, который в декабре 1918 г. руководил подготовкой и проведением VI Северо-Западной областной конференции РКП(б), отмечал: «Период немецкой оккупации являлся и периодом восприятия массами идеи белорусской независимости, на что партия должна была обратить внимание... Под влиянием этого почти что, одновременно партийные организации в Москве и Смоленске начинают склоняться к мысли о необходимости неотложного образования Белорусской Республики» . При этом компартия исходила из того, что большинство белорусов поддерживает укрепление союза с братским русским народом в составе единого государства. Есть основания утверждать, что по инициативе В. Ленина в конце декабря 1918 г. ЦК РКП(б) принял решение об образовании БССР. В обращении Центрального бюро белорусских секций РКП(б) подчеркивалось: «В этой титанической борьбе должны принять участие и мы, белорусы: наш 12 миллионный народа подчиненный воле польских, литовских королей и русских царей, сейчас, чтобы быть свободным, обязан, как один человек, встать на защиту Российской Советской Федеративной Республики, на защиту социализма». В числе врагов революции в обращении указывалась и Белорусская Рада. В это время по вопросу создания белорусской национальной государственности сложилось несколько позиций. Руководство Северно-Западного обкома РКП(б), Облискомзапа и СНК Западной области считало, что Беларусь должна быть административно-хозяйственной единицей РСФСР. Белорусы, на их взгляд, самостоятельной нацией не являлись, и поэтому принцип национального самоопределения на них не распространялся. Белорусский национальный комиссариат, действовавший при Наркомнаце РСФСР, считал создание БССР необходимым, как и установление ее тесных связей с РСФСР. Эту позицию поддерживало Центральное бюро белорусских секций РКП(б), созданных из беженцев-белорусов в разных городах России. 23 декабря 1918 г. ВЦИК принял решение о необходимости сохранения Западной области в составе Минской, Гродненской, Могилевской, Витебской и Смоленской губерний. Под воздействием ЦК РКП(б) Наркомнац, Северо-Западный обком РКП(б), Облискомзап и СНК Западной коммуны изменили свои подходы. Большую подготовительную работу по созданию белорусской государственности в форме Белорусской Советской Социалистической Республики провел Белорусский национальный комиссариат. Вопросы практический выполнения этой задачи были рассмотрены 25 декабря 1918 г. в Наркомнаце с работниками Белнацкома, членами Центрального бюро белорусских коммунистических секций и комитета Московской белорусской секции РКП(б). 27 декабря уже при участии работников Северо-Западного областного комитета РКП(б) были обсуждены вопросы о территории республики, структуре и составе ее правительства. Был подготовлен проект Манифеста о провозглашении БССР. 30 декабря 1918 г. в Смоленске состоялась VI Северо-Западная областная конференция РКП(б). 206 ее делегатов представляли парторганизации Минской, Могилевской, Витебской, Смоленской, части Черниговской и Виленской губерний. Конференция приняла постановление о провозглашении Западной коммуны Белорусской советской республикой. В резолюции говорилось: «VI областная конференция большевиков считает необходимым объявить социалистическую республику Белоруссию...». Председателем Временного революционного правительства был утвержден Д. Жилунович. Конференция объявила себя I съездом коммунистической партии (большевиков) Белоруссии и подтвердила неразрывную идейную, тактическую и организационную связь с РКП(б). I съезд КП(б)Б принял постановление о границах Беларуси. В соответствии с ним в ее состав входили Минская, Могилевская, Смоленская, Витебская, Гродненская губернии, а также прилегающие к ним местности, населенные преимущественно белорусами. В постановлении конкретно указывались эти территории: в Ковенской губернии - часть Новоалександровского уезда; в Виленской - Виленский уезд, части Свентянского и Ошмянского уездов; в Черниговской - Суражский, Мглинский, Новозыбковский уезды. Из Смоленской губернии в пользу РСФСР могли быть исключены Гжатский, Сычевский, Вяземский и Юхновский уезды; из Витебской - части Двинского, Режицкого и Люцинского уездов. 1 января Временное рабоче-крестьянское советское правительство Белоруссии обнародовало Манифест о провозглашении Советской Социалистической Республики Белоруссия (ССРБ)1. К 8 января 1919 г. правительство ССРБ переехало из Смоленска в Минск. Его комиссариаты создавались на базе отделов Облискомзапа. В состав Президиума правительства входили Д. Жилунович, А. Мясников, М. Калманович. В декабре 1918 - январе 1919 г. в Беларуси была создана единая система государственной власти: комбеды были слиты с Советами, ликвидированы военно-революционные комитеты. Советы стали единственными органами власти, работавшими под руководством партийных большевистских организаций. 2-3 февраля 1919 г. в Минске состоялся I Всебелорусский съезд Советов рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов, на котором было оглашено постановление ВЦИКа «О признании независимости БССР». Одновременно съезд принял «Декларацию об установлении федеральной связи БССР и РСФСР», в которой признавалась необходимость установления между республиками тесных экономических и политически связей. Съезд определил территорию БССР в составе Минской и Гродненской губерний. В связи с заявлением представителей Витебской, Могилевской и Смоленской губерний и решениями ЦК РКП(б) и ЦБ КП(б)Б съем принял решение не включать Витебскую, Могилевскую и Смоленскую губернии в состав БССР. I Всебелорусский съезд принял Конституцию БССР, образцом для которой была взята Конституция РСФСР. В Основном законе закреплялась диктатура пролетариата и определялись ее важнейшие задачи - переход от капитализма к социализму, ликвидация разделения общества на враждебные классы, уничтожение эксплуатации человека человеком, отмена частной собственности на землю, леса, недра и воды, на средства производства и превращение их в общенародное достояние. Труд признавался главнейшей обязанностью граждан. Конституция узаконивала равноправие граждан независимо от их национальности и расы, право на проведение собраний и организацию союзов, свободу слова, бесплатное образование. Эти права гарантировались только трудящимся. На лиц, принадлежавших к эксплуататорским классам, они не распространялись. В соответствии с Конституцией БССР высшая власть в республике принадлежала съезду Советов. В период между съездами ее осуществлял Центральный Исполнительный. Комитет БССР, ответственный перед съездом Советов. В состав ЦИКа было избрано 50 человек, в том числе 45 коммунистов, два бундовца, два члена Еврейской социал-демократической рабочей партии Поалей Цион, один меньшевик. I Всебелорусский съезд Советов рассмотрел вопрос об образовании Литовско-Белорусской ССР. 2 февраля 1919 г. этот вопрос рассматривался; ЦБ КП(б)Б с участием председателя ВЦИКа Я. Свердлова и председателя Литовского Советского правительства В. Мицкявичуса-Капсукаса, а также других представителей Беларуси и Литвы. Согласие участников этого совещания на объединение было единодушным. Мотивировалось оно необходимостью объединения сил белорусского и литовского народов перед угрозой войны со стороны Польши, а также, как подчеркнул Я. Свердлов, тем, чтобы «обезопасить эти республики от возможности проявления в них национально-шовинистических устремлений». I съезд Советов Литвы 18-20 февраля 1919 г. также высказался за слияние республик. Объединенное заседание ЦИКа Белорусской ССР и ЦИКа Литовской ССР, состоявшееся в Вильно, сформировало правительство Литовско-Белорусской ССР - Совнарком во главе с В. Мицкявичусом-Капсукасом и избрало ЦИК Литвы и Беларуси во главе с К. Циховским. В состав нового государственного образования вошла территория Минской, Виленской и часть Ковенской губерний с населением более 4 млн. человек. Официальным названием новообразования стало - Социалистическая Советская Республика Литвы и Белоруссии (ЛитБел). Столицей являлся г. Вильно. В марте 1919 г. была образована единая Коммунистическая партия Литвы и Беларуси. Председателем Президиума ЦК был избран В. Мицкявичус-Капсукас, секретарем - В. Кнорин. Так советская Беларусь через месяц после провозглашения независимости и создания своей государственности стала частью объединенного государства - ЛитБела. В связи с угрозой со стороны польских войск правительство ЛитБел ССР 28 апреля 1919 г. переехало в Минск. Так как к середине июля 1919 г. три четверти территории Литовско-Белорусской ССР были оккупированы интервентами, 16 июля СНК ЛитБел прекратил свою деятельность, а управление свободными уездами передал Минскому губревкому. 12 июля 1920 г. в Москве был заключен мирный договор между правительством буржуазной Литвы, именовавшимся по месту пребывания Ковенским, и РСФСР. Последняя согласилась на включение в состав Литвы белорусских территорий с Гродно, Щучином, Ошмянами, Сморгонью, Браславом. Виленский край с Вильно также признавался частью Литвы. Когда подписывался этот договор, Вильно еще контролировался польскими войсками. Только 14 июля, после жестоких боев, части Красной Армии вошли в город. Правительство Литвы в спешном порядке вводило свои войска в Вильно и в Другие районы. В телеграмме главкома С. Каменеве наркому иностранных дел РСФСР Г. Чичерину от 1 августа 1920 г. отмечалось: «С нашим продвижением литовцы посчитали возможным неотложно по нашим пятам двигать свои части в занятые нами районы...». Разные политические силы Беларуси по различному относились к договору между РСФСР и Литвой. ЦК КП(б)ЛиБ принял решение о восстановлении белорусской советской государственности. 30 июля партийно-организационная тройка из Минской губернии, выполнявшая до 5 сентября 1920 г., пока КП(б)ЛиБ не разделилась на самостоятельные партийные организации Беларуси и Литвы, функции партийного руководящего центра, приняла решение об образовании Военревкома Белорусской республики. В его состав вошли А. Червяков, В. Кнорин, И. Адамович, И. Клишевский, В. Игнатовский, А. Вайнштейн. Белвоенревком являлся временным чрезвычайным органом власти на освобожденной территории Беларуси. В процессе выработки «Декларации о провозглашении независимости Советской Социалистической республики Белоруссии» межпартийная борьба обострилась. Тем не менее ЦК КП(б)ЛиБ, ЦК профсоюзов Минска и Минской губернии, ЦК Бунда 31 июля 1920 г. провозгласили независимость ССРБ. 1 августа Декларация была оглашена в Минске на многолюдном общегородском митинге. В ней подтверждалось восстановление советских основ общественного и государственного строя в Беларуси, провозглашенного 1 января 1919 г., подчеркивалось, что республика строится на принципах «диктатуры пролетариата и использования всего опыта Советской России» (64, 33). В связи с принятием 1 июля 1919 г. ВЦИКом решения об объединении военных сил советских республик России, Украины, Литвы и Беларуси в Декларации отмечалась необходимость закрепления военно-политического союза этих республик. До созыва Всебелорусского съезда Советов власть переходила к Военно-революционному комитету. В декларации указывалось также, что республика является самостоятельным, суверенным государством, и оговаривались ее границы, хотя в то сложное время определить их точно и справедливо было довольно сложно. Многие трудности были связаны с определением этнографической территории расселения белорусов. По сведениям академика Е. Карского, составившего в начале XX в. «Этнографическую карту белорусского племени», белорусское население преобладало в пяти губерниях: Минской, Могилевской, Витебской, Гродненской, Виленской. В девяти других, прилегавших к Северо-Западному краю, численность белорусов не превышала 150 тыс. человек в каждой. Существовали и религиозные различия. В пяти упомянутых губерниях, по переписи 1897 г., 4 661 966 человек считали себя православными, 1 050 285 - католиками, незначительное число относило себя к старообрядцам и лютеранам. Специальная комиссия КП(б)Б пришла к выводу, что в состав республики должны войти Минская, Могилевская, Гродненская губернии полностью, Витебская - без Двинского, Режицкого и Люцинского уездов. Из Смоленской губернии включались частично Гжатский, Сычевский, Вяземский и Юхновский уезды, из Ковенской - часть Новоалександровского уезда, из Виленской - весь Вилейский уезд, часть Свентянского и Ошмянского уездов, из Сувалковского воеводства - Августовский уезд. Кроме того, в состав ССРБ комиссия включила четыре северных уезда Черниговской губернии: Суражский, Мглинский, Стародубский, Новозыбковский. В июле 1920 г. появилась реальная возможность восстановить Беларусь в таких границах, которые охватывали бы территорию расселения ее коренного населения. При этом установление ее западных рубежей связывалось с победами Красной армии над польскими войсками. Но в связи с поражением советских войск на Висле эти планы не сбылись. Осенью 1920 г, судьба Беларуси оказалась как бы в фокусе противостояния буржуазной Польши, аннексионистскую политику которой поддерживали страны Антанты, и Советской России, добивавшейся мирного договора, чтобы удержать утвердившуюся в ней власть. 12 октября 1920 г. в Риге был подписан договор о перемирии и прелиминарных условиях мира между РСФСР, УССР, с одной стороны, и Польшей - с другой. Интересы Советской Белоруссии на переговорах представляла делегация РСФСР. Против участия белорусской делегации в переговорах выступило не только польское, но и российское руководство. По словам наркома иностранных дел РСФСВ Г. Чичерина, в случае участия в переговорах делегации ССРБ могла быть разрушена дипломатическая комбинация, выгодная РСФСР. Руководитель российской делегации считал целесообразным, чтобы представитель Беларуси присутствовал в Риге в качестве консультанта или эксперта. Руководитель белорусской делегации А. Червяков, находившийся в Риге во второй половине сентября - начале октября 1920 г., ставил перед российской делегацией вопрос о допуске белорусской делегации к переговорам, но А. Иоффе, сославшись на указания ЦК РКП(б), отказал. А. Червяков писал в связи с этим в Минск, что Беларусь в переговорах участия не примет ни под каким видом, т. к. ее раздел уже предрешен. 18 марта 1921 г. Рижский мирный договор был подписан. Договорившиеся стороны подтвердили независимость БССР. Статья II Рижского договора определяла, что «Обе договаривающиеся стороны, в соответствии с принципом самоопределения народов, признают независимость Украины и Беларуси». Советско-польская граница устанавливалась значительно дальше на восток, чем предусматривалось линией Керзона. К Польше отходила западная часть Беларуси, территория которой составляла 113 тыс. км с населением свыше 4 млн. человек. В составе БССР осталось 6 уездов Минской губернии - Минский, Борисовский, Бобруйский, Игуменский, Мозырский, Слуцкий. Их общая площадь составила 59 632 км². Здесь проживало 1 млн. 634 тыс. человек. Гомельская и Витебская губернии находились в составе РСФСР. В это время этнические белорусские земли составляли 208 тыс. км², а белорусское население - почти 8 млн. человек (64, 38). Тем не менее 11 ноября 1920 г. ЦБ КП(б)Б, рассмотрев с учетом рекомендаций ЦК РКП(б) территориальный вопрос, приняло постановление: «ЦБ считает необходимым существование Советской республики Белоруссии в ее настоящих границах. Вопрос о расширении территории Белоруссии считает несвоевременным». Следует заметить, что на переговоры к выработке условий Рижского договора не были допущены не только представители ССРБ, но и национально-демократические силы, в том числе и группировавшиеся вокруг БНР, хотя Рада и правительство БНР настойчиво этого добивались. В апреле 1920 г. Совету послов в Париже, руководителям внешнеполитических ведомств Польши и РСФСР была направлена телеграмма, в которой ставился вопрос об участии делегации БНР в мирных переговорах. В одном из 26 меморандумов, направленных до февраля 1921 г. правительствам ведущих европейских государств, В. Ластовский заявлял, что «ни Россия, ни Польша не правомочны говорить о будущем Беларуси». Однако руководители стран Антанты не прислушались к голосу руководителя правительства БНР - их симпатии были на стороне Польши. 25 марта 1921 г. правительство БНР приняло обращение «Всему культурному миру», в котором подписание Рижского мирного договора квалифицировалось как позорное преступление и «кошмарная насмешка над демократией и ее идеалами». Правительство БНР заявило, что Рижский мирный договор никогда не будет признан белорусским народом и что он «будет бороться до конца за свою независимость и неделимость». Россию и Польшу оно публично называло оккупантами. Против подготовки и подписания договора выступала и часть белорусской национальной интеллигенции, группировавшаяся вокруг других политических сил и, в частности, Белорусской партии социалистов-революционеров. В обращении «К лучшим сыновьям польской нации» ЦК БПС-Р призывал прогрессивные демократические силы Польши к выступлению против несправедливого по отношению к Беларуси мира. В нем говорилось: «Знайте и помните, что распятый вами белорусский народ воскреснет, но только позор неправды и крови ляжет на вас и сыновей ваших». Первая Всебелорусская конференция находившихся в эмиграции политиков приняла резолюцию «О Рижском трактате». В ней отмечалось, что белорусский народ вел, ведет и будет вести борьбу за независимость и неделимость Беларуси. Все активные белорусские силы призывались к решительной революционной борьбе против раздела Беларуси. Каждый, кто согласится признать Рижский мирный договор, объявлялся врагом белорусского народа. Вместе с политическими деятелями на грабительский договор отозвались и белорусские писатели Я. Купала, Я. Колас, В. Дубовко, А. Дударь. С осуждением его они выступили в печати. На прошедших в ноябре-декабре 1920 г. выборах в волостные, уездные и городские Советы Беларуси подавляющее большинство голосов получили коммунисты. Представительство других политических партий оказалось незначительным. Ревкомы как временные чрезвычайные структуры, концентрировавшие в своих руках всю полноту гражданской и военной власти, передали свои полномочия Советам. 13-17 декабря 1920 г. в Минске проходил Всебелорусский съезд Советов. Из 218 его делегатов 155 представляли Компартию Беларуси, 16 относились к сочувствующим, 5 делегатов было от Бунда, 1 - от БПС-Р, т.е. состав съезда говорил о ведущей роли КП(б)Б в руководстве национально-государственным строительством. Съезд принял обращение к трудящемуся народу Беларуси. Были ратифицированы условия предварительного мирного договора с Польшей и подтвержден мандат правительству РСФСР на право установления от имени ССРБ границ, заключения мира и подписания связанных с ним договоров. Такая позиция большевиков вызвала резкий протест белорусских социалистических партий. В октябре 1920 г. конференция социалистов-революционеров, социал-демократов и социалистов-федералистов потребовала пересмотра прелиминарного мира и определения границ с Польшей и Россией по этнографическому признаку. Наряду с этим высказывалось требование освобождения белорусских территорий от польских и российских войск, невмешательства Польши и России во внутренние дела Беларуси. Конференция обратилась к социалистам Польши и России, всего мира с просьбой поддержать их требования. Таким образом, по проблеме самоопределения Беларуси не было единства. В нем были заинтересованы две социально-политические силы, по-разному представлявшие пути развития Беларуси и имевшие разные интересы. С одной стороны, белорусские помещики и буржуазия, чиновничество, средние слои национальной интеллигенции, добивавшиеся создания по сути белорусского буржуазно-демократического государства в форме Белорусской Народной Республики. С другой - трудящиеся слои населения: рабочие, крестьяне, солдаты, низшие слои интеллигенции, поддерживавшие советскую власть и создание Белорусской Советской Социалистической Республики. Они составляли большинство белорусского народа. Внешнеполитическая обстановка, гражданская война, интервенция, во многом предопределившие ход государственного строительства Беларуси, не позволили тогда всему белорусскому народу объединиться в рамках национального государства, воспользоваться правом на самоопределение в этнографических границах проживания белорусов. Тем не менее сложный процесс становления белорусской государственности в 1917-1920 гг., создание БССР юридически явились началом действительной государственности Беларуси, ее полной независимости и суверенитета. Это важнейшее в истории белорусского народа событие произошло в обстановке бурных государственно-политических преобразований в Европе в результате Первой мировой войны. Они привели к распаду всех европейских империй, созданию и восстановлению государственности не только Беларуси, но и Украины, Литвы, Латвии, Словакии, Словении, Венгрии, Финляндии, Албании, Ирландии, Исландии и др. С момента своего официального провозглашения ССРБ стремилась стать суверенным участником международных отношений, субъектом международного права. Это нашло выражение в создании в 1919 г. Комиссариата по иностранным делам. Стремление белорусского народа к созданию мирных условий развития выразил в феврале 1919 г. I Всебелорусский съезд Советов, декларировавший волю белорусов «жить в мире и дружбе со всеми народами». Отношение Беларуси к международным, межправительственным организациям было напрямую связано со становлением белорусской государственности, выходом республики на международную арену. В отношении Лиги Наций БНР и БССР стояли на противоположных позициях. Первая рассматривала ее как автономный и эффективный международный форум, вторая - как один из центров антисоветской империалистической интервенции. Тем не менее в мае 1922 г. Беларусь подписала соглашение с эпидемиологической комиссией Лиги Наций по вопросам охраны здоровья и стала ее членом.

Білет 48

Утварэнне і лёс Літоўска-Беларускай ССР. Другое абвяшчэнне БССР.

Пасля вызвалення Беларусі ад нямецкіх акупантаў і аднаўлення савецкай улады зноў паўстала пытанне аб утварэнні беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Існавала некалькі пазіцый: 1. Пазіцыя кіраўніцтва Паўночна-Заходняга абкома РКП(б). Яны лічылі, што Беларусь павінна быць тэрытарыяльнай адміністрацыйна-гаспадарчай адзінкай РСФСР. 2. Іншую пазіцыю па пытанні аб нацыянальным лёсе Беларусі адстойваў Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацком), якія лічылі неабходным стварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Была прынята рэзалюцыя аб утварэнні беларускага савецкага ўрада.

Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (БССР). 31 снежня 1918 г. ЦБ КП(б)Б абмеркавала пытанне аб складзе Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага ўрада БССР. 1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад Беларусі абнародаваў маніфест у сувязі з утварэннем БССР. 2–3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся І Усебеларускі з’езд Саветаў рабочых. І Усебеларускі з’езд Саветаў прыняў Канстытуцыю БССР. Так сама прыняў рашэнне аб аб’яднанні Беларускай ССР і Літоўскай ССР у адну дзяржаву – Літоўска-Беларускую ССР (Літбел). Так Беларуская Савецкая Рэспубліка праз месяц пасля абвяшчэння незалежнасці і ўтварэння сваёй дзяржаўнасці стала часткай аб’яднанай дзяржавы – Літбела.

Білет 49

Утварэнне СССР і ўзбуйненне БССР.

Гражданская война и первые годы мирного развития показали важ­ность, необходимость экономического, политического и культурного со­трудничества между советскими республиками, укрепления их государст­венного союза. Его целесообразность диктовалась задачами коренных из­менений в общественно-политической системе, восстановления производи­тельных сил, создания однотипного хозяйства на основе новых принципов и имущественных отношений, а также опасностью, исходившей от капита­листических стран. Уже в первые месяцы после гражданской войны отрицательно стало сказываться разрушение сложившихся хозяйственных свя­зей, специализации экономических районов бывшей империи. Образовав­шийся еще в годы гражданской войны военно-политический союз совет­ских республик с общим политическим и военным руководством, единой денежной системой и одинаковым общественно-политическим строем явился основой развития их государственного союза. В соответствии с потребностями жизни стали складываться двусторон­ние межреспубликанские договорные отношения. 16 января 1921 г. было подписано соглашение между РСФСР и БССР о военном и хозяйственном союзе. Затем стали поступать предложения о слиянии республик в едином союзном государстве. Из представителей республиканских компартий была создана комиссия для разработки проекта решения о взаимоотношениях между РСФСР и другими независимыми республиками. В. Ленин в качестве основы создания многонационального социалистического государства предложил добровольную федерацию в форме Союза Советских Социали­стических Республик при сохранении суверенитета каждой из них. 14 декабря 1922 г. ІV Всебелорусский съезд Советов высказался за соз­дание Союза ССР. В постановлении было отмечено: «Создание такого союза отвечает жизненным нуждам Советской Белоруссии» . 30 декабря 1922 г. в Москве открылся I Всесоюзный съезд Советов, ко­торый принял Декларацию об образовании СССР и Союзный договор: Они явились законодательным оформлением объединения РСФСР, УССР, БССР и ЗСФСР в единое союзное государство - Союз Советских Социали­стических Республик. Создание СССР открыло дорогу социалистическому национально-государственному строительству в БССР, включая и объединение в последующем этнических белорусских земель. Особенно большое значение в общественно-политической жизни Бела­руси имело ее укрупнение за счет территорий с преобладанием белорусско­го населения, которые по военно-политическим соображениям в 1919 г. были включены в состав РСФСР. В начале 1920-х годов в граничивших с Беларусью территориях проживало значительно больше белорусов, чем в самой республике, которая, как уже отмечалось, включала в это время только четвертую часть белорусских земель. Вопросы включения террито­рий с преимущественно белорусским населением в состав БССР иницииро­вались многими общественными и государственными деятелями республи­ки, и в первую очередь А. Червяковым и В. Игнатовским. В марте 1923 г, за укрупнение Белорусской ССР высказался VII съезд КП(б)Б. В свою оче­редь сессия ЦИК БССР отметила, что присоединение однородных с БССР в историческом, экономическом и этнографическом отношении террито­рий будет способствовать развитию производительных сил республики. Союзные партийные и советские органы отнеслись к укрупнению БССР как к акту взаимного доверия и дружбы русского и белорусского народов, их дальнейшего эффективного сотрудничества. В марте 1924 г. вопрос укрупнения БССР рассмотрел и одобрил VI Чрезвычайный съезд Советов Белорусской ССР. В результате в БССР были включены 15 входивших в РСФСР уездов Витебской, Гомельской, Смоленской губерний. Территория БССР увеличилась более чем в два раза и составила 110 584 км², а население достигло 4,2 млн. человек, 70,4% кото­рых составляли белорусы. Однако в состав БССР не были включены Го­мельский, Речицкий уезды и другие юго-восточные белорусские террито­рии, хотя Гомельский губернский съезд Советов еще в декабре 1923 г. вы­сказался за их присоединение. В связи с этим в сентябре 1926 г. ЦК КП(б)Б обратился в ЦК ВКП(б) с письмом, где отмечал, что в 1924 г. вопрос об ук­рупнении Беларуси был решен частично, и настаивал на его срочном за­вершении. Позицию белорусских коммунистов с учетом внешнеполитиче­ских факторов, и особенно в связи с положением в западной части Белару­си, поддержал Наркоминдел СССР. Специально созданная комиссия Политбюро ЦК ВКП(б) пришла к за­ключению, что местное население Гомельщины «разговаривает на просто­народном белорусском языке с большой примесью русских слов». Полит­бюро ЦК ВКП(б), правительства СССР и РСФСР приняли соответствую­щие решения. 4 декабря 1926 г. состоялся объединенный пленум Гомель­ского губкома КП(б)Б и губернской контрольной комиссии, где секретарь ЦК ВКП(б) Н. Шверник выступил с информацией о решении присоединить к БССР Гомельский и Речицкий уезды. В результате территория Беларуси увеличилась еще на 15 727 кв. км, а население - на 649 тыс. человек. Все это свидетельствует о принципиальном решении вопросов национально-государственного строительства руководством как СССР, так и БССР. Эти акты не только повышали экономический, национально-культурный по­тенциал Беларуси, но и закладывали основы взаимного доверия и дружбы народов СССР. Однако укрупнения 1924 и 1926 гг. не привели в полной мере к объеди­нению всех этнических белорусских земель. Территории с белорусским на­селением на Черниговщине и Пинщине входили в состав Украины, на Виленщине - Литвы, на Белосточчине - Польши. В составе РСФСР остались населенные белорусами смоленские земли, хотя переговоры об их передаче в состав БССР в это время велись. В качестве аргумента в пользу такого решения были использованы результаты Всесоюзной переписи населения 1926 года, показавшей, что количество белорусов здесь уменьшилось с 75-80% до 1%.

Білет 50

НЭП: сутнасць і ўрокі.

Разбурэнні, беспрацоўе, неабдуманае ўсеагульнае адзяржаўленне сродкаў вытворчасці, харчразвёрстка выклікалі незадаволенасць народа, асабліва сялянства. Прычынай цяжкага эканамічнага і палітычнага крызісу на рубяжы 1920–1921 гг. было разбалансаванне палітычных і эканамічных інтарэсаў. З’явілася новая эканамічная палітыка, распрацаваная У. Леніным і прынятая Х з’ездам РКП(б) у сакавіку 1921 г. Сутнасць нэпа зводзілася да максімальнага пад’ёму вытворчых сіл і паляпшэння становішча рабочых і сялян дзеля захавання савецкай улады. Галоўнай мэтай нэпа стала замена харчразвёрсткі харчовым падаткам.

Дазвалялася здаваць зямлю ў арэнду і выкарыстоўваць наёмную працу пры ўмове, што члены сям’і наймальніка таксама працуюць. У гады нэпа ажыццяўляліся тры віды гандлю: прыватны, кааператыўны і дзяржаўны. Дзяржбанк ў канцы 1922 г. выпусціў новыя грашовыя знакі – чырвонцы. Былі адменены ўсе абмежаванні на сумы ўкладаў, якія маглі захоўваць грамадзяне і арганізацыі ў ашчадных банках.

Дзяржава стала падтрымліваць дробныя і сярэднія прыватныя і кааператыўныя прадпрыемствы. Дазвалялася арэнда прамысловых прадпрыемстваў іншаземнымі фірмамі ў форме канцэсій. Радыкальныя змены адбыліся ў кіраванні дзяржаўнай прамысловасцю. Узнаўлялася грашовая аплата працы. Заняпаўшая ў гады вайны і рэвалюцыйных пераўтварэнняў эканоміка Беларусі з пераходам да нэпа пачала адраджацца. Аднак поспехі першых гадоў нэпа прынеслі і вялікія эканамічныя праблемы. Яны былі выкліканы крызісам збыту, які ўзнік у выніку няправільнай цэнавай палітыкі дзяржавы, вялікай розніцы паміж коштам прамысловых і сельскагаспадарчых тавараў. Разыходжанне ў цэнах прывяло да таго, што селянін за прададзеную прадукцыю мог набыць прамтавараў у параўнанні з даваенным часам у 7 разоў менш.

Крызіс збыту абвастрыў фінансавую праблему. У ходзе пераадолення крызісу прымаліся меры па зніжэнні сабекошту прамысловай прадукцыі, цэн на тавары, скарачэнні накладных расходаў, удасканальвалася дзейнасць кіруючага апарату і інш. У выніку павысілася рэнтабельнасць прадпрыемстваў, узніклі ўмовы для зніжэння цэн на прамысловыя тавары. Хуткаму аднаўленню прамысловай вытворчасці садзейнічала не толькі новая эканамічная палітыка, але і творчая ініцыятыва рабочых, укараненне прагрэсіўных метадаў працы. Правядзенне ў жыццё новай эканамічнай палітыкі дазволіла ў кароткі тэрмін аднавіць прамысловасць, стабілізаваць эканоміку. Доля прыватніка ў валавой прамысловай прадукцыі зменшылася. У тых умовах выцясненне прыватніка было адной з памылак у справе кіраўніцтва эканомікай краіны.

Білет 51

Курс на «беларусiзацыю» i яе зрыў

Пачатак палітыкі беларусізацыі варта аднесці да чэрвеня 1924 г. З сярэдзіны 1923 г. і да сярэдзіны 1924 г. працэс беларусізацыі прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе палітычная і ідэалагічная падрыхтоўка. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926–1929 гг. Адным з напрамкаў нацыянальнай палітыкі з’яўлялася беларусізацыя дзяржаўных устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі беларускай мовы і перавод на яе справаводства. У ходзе беларусізацыі вырашалася задача больш актыўнага вылучэння на кіруючыя пасады прадстаўнікоў карэннага (не толькі беларускага) насельніцтва. Палітыка беларусізацыі закранула і войска. У 1923–1925 гг. праводзілася ваенная рэформа. Важным напрамкам беларусізацыі з’яўлялася нацыянальна-культурнае будаўніцтва. Шмат што было зроблена ў напрамку беларусізацыі ў выдавецкай справе. Значных поспехаў у гады правядзення палітыкі беларусізацыі дасягнулі беларуская літаратура, нацыянальны беларускі тэатр, музыка, жывапіс. Разглядаючы палітыку беларусізацыі ў 20-я гады, важна адзначыць, што яе ход меў пэўныя супярэчнасці і цяжкасці. Але, нягледзячы на супярэчнасці, цяжкасці і недахопы, палітыка беларусізацыі з’явілася практычнай спробай ва ўмовах савецкай улады ажыццявіць беларускае нацыянальнае адраджэнне.

Білет 52