1615 Г. Пасля верасня 8. – Распытныя словы ў Разрадным прыказе сына баярскага з Белева в.Н. Ладыжэнскага аб ягоным знаходжанні ў палоне ў а. Лісоўскага.

На Маскве.

А літоўскі палоннік белевец Васіль Ладыжэнскі ў распыце сказаў. Быў ён, Васіль, у Белеве з ваяводамі з князем Міхаілам Даўгарукім ды з Пятром Бунаковым, і жніўня ў 31 дзень у чацвер прыбег у Белеў з Болхава балхавіцянін сын баярскі, а імя яго не памятае, а сказаў, што Лісоўскі прыйшоў да Болхава ў той жа дзень у чацвер, жніўня ў 31 дзень, і да Болхава, маўляў, прыступаў тройчы. І князь Міхайла і Пётар паслалі з Белева ў раз’езд па Болхаўскай дарозе да Барысаўскай засекі яго, Васіля Ладыжэнскага, ды Івана Юшкова ды Сцяпана Стрэшнева ды казака. І яны ездзілі па Болхаўскай дарозе да рэчкі да Рукі ад Белева вёрст з 8 і ўбачылі па вёсках вагні, і, прыехаўшы, сказалі князю Міхаілу і Пятру, што па рэчку па Руку літоўскіх людзей няма. Ды ў тыя ж часы ўбачылі з Белева па вёсках вагні ж пад засекаю ж.

І князь Міхайла Даўгарукі і Пётар пачалі казаць, што Белеў пакінуць, сядзець, маўляў, у ім няма з кім. І ён, Васіль Ладыжэнскі, пачаў князю Міхаілу казаць, каб у Белеве сядзець, а Лісоўскі, толькі б ішоў таемна, і ён бы не паліў, прысутнасці сваёй не выдаваў. Ды і стральцы белеўскія білі чалом князю Міхаілу і Пятру і казалі, каб сядзець. І князь Міхайла і Пётар, прыехаўшы на варту да брамы, запыталіся, хто на варце. І стральцы сказалі, што яны стаяць на варце. І князь Міхайла і Пётар з жонкамі сваімі, пайшлі з гораду прэч ў поўнач праз Аку на гэты [маскоўскі, усходні – заўв. перакл.] бок. І на іх гледзячы ў Белеве ўсялякія людзі замяшаліся й пайшлі з гораду прэч, а ў горадзе засталіся нямногія людзі для абароны маёмасці. Ды і развіднела, а літоўскія людзі да Белева і не падыйшлі. А ў Сямёнаў дзень гадзіне а трэцяй дня прыйшоў да Белева Лісоўскі, і літоўскія людзі, ён, Васіль, быў да іх падыходу ў горадзе, а як літоўскія людзі з’явіліся, і ён, Васіль, з Белеву пабег, і яго, дагнаўшы, літоўскія людзі ўзялі.

[…]

І прывялі яго, Васіля, да Лісоўскага, і Лісоўскі казаў яму, ці дадуць за яго, Васіля, брата яго, Лісоўскага. І ён, Васіль, казаў, што ён чалавек вясковы, а таго ня ведае, ці загадае Гаспадар за яго даць брата яго [Лісоўскага], або не. І Лісоўскі казааў, каб ён даў за сябе, што ў яго ёсць, а ён яго забіці не загадае. І ён, Васіль, даў Лісоўскаму чамадан з адзеннем, шубу кунічную пад сукном, ды два аплеччы жаночыя жамчужныя, ды шапку жаночую нізаную. І Лісоўскі жадаў яго адпусціць, і, падпаліўшы Белеў, Лісоўскі пайшоў да Ліхвіна. А прыйшоўшы пад Ліхвін, стаў палкі на майдане, і з гораду стралялі па ім з гарматкі, і Лісоўскі паслаў пешых людзей, а загадаў ім пасад паліць, а да Ліхвіну прыступам людзей не пасылаў, а астрог вялікі быў не абложаны, і літоўскія людзі астрог падпалілі. І быў ён, Васіль, у Лісоўскага 4 дні, а пра Белеў Лісоўскі казаў, што было яму Белеў ня ўзяць, і з таго Лісоўскі смяецца, што ваяводы гарады самі здаюць.

А як прыйшоў Лісоўскі пад Перамышаль, і стаў у гумнах, мяркуючы, што ў горадзе сядзяць, і разгледзелі, што горад пакінуты, і яны скіраваліся ў горад. Ды літоўскія ж людзі знайшлі ў лесе перамышальскага нараду 6 пішчаляў, ды ядры, ды зёлак бочку.

Ды пры ім жа, пры Васілі, прывялі да Лісоўскага ў Перамышаль мяшчанаў Арыстарха Якаўлева ды Меньшага Стрэшнева, а ўзялі, маўляў, іх у пад’ездзе, ды Рамана Шушэрына, а ўзялі яго ў лесе. І Лісоўскі, узяўшы ў іх граматы аб выкупе, і з тымі граматамі адпусціў у Калугу яго, Васіля.

Ды пры ім жа, Васілі, прывялі да Лісоўскага казакаў трох чалавек, а ўзялі іх у Мошкавічах ў загоне, ехалі ад Ліхвіна ў Калугу. І як тых казакаў прывялі, і Лісоўскі пачаў ім казаць, што, маўляў, было ім, казакам, быць у яго, і казакі, маўляў, назвалі Лісоўскага бацькам, і казалі, спакусілі, маўляў, нас, паабяцалі па 10 рублёў, і мы, маўляў, на тое спакусіліся, а будзем, маўляў, усе ў цябе. І Лісоўскі, маўляў, загадаў знайсці віна, і пачаў іх частаваць.

[…]

1 Наступнік – нашчадак, пераемнік, спадкаемца.

2 Натуральнага – прыроджанага.

3 Нобіль, з лац. – знатны чалавек, так у ВКЛР называлі прадстаўнікоў самых знатных і старажытных родаў.

4 Даніна, тут – княскае падараванне.

5 Рымскі тэрмін “плябей” тут ужыты ў сэнсе “прыгонны селянін”.

6 Кароль дзедзічны – спадчынны, які пераняў стол па праве спадчыны, а не па выбары шляхты, як у Польшчы і ВКЛР.

7 Тут і далей пад словамі “рэч паспалітая” разумеецца ВКЛР (у сэнсе “Рэспубліка Вялікае Княства Літоўскае і Рускае”).

8 “сваім зданнем і ўпадабаннем” – па сваім меркаванні і вырашэнні.

9 “Расцігалі” – распаўсюджвалі, ажыццяўлялі (уладу).

10 “Бестыяльскіх” (ад лац. bestia - звер) – звярыных, д’ябальскіх.

11 Тут – прыстойныя, законапаслухмяныя.

12 Маетнасць – маёмасць, уласнасць.

13 Паняццем “горла” ў ВКЛР азначалі жыццё і пагрозу страты жыцця (сінонім старарускага “жывот”), напрыклад смяротна пакаранне называлася “горла страціць”, “горлам адказваць”.

14 Дамовы – тутэйшы, мясцовы, айчынны (параўн. у польскай мове: wojna domowa - грамадзянская вайна).

15 “паспаліты наш абываталь” , тут – “любы іншы грамадзянін”.

16 Кесар – грэцкая форма слова Caesar. Так называлі Імператараў Рыму і Візантыі, ужыванне гэтага слова ў дачыненні да Гая Юлія Цэзара, ад cognomen якога і пайшоў імператарскі тытул, з’яўляецца відавочным анахранізмам.

17 Стратыг – званне ваенначальніка ў Візантыі.

18 Насамрэч, вайна між Маркам Антоніем і Гаем Актавіянам Аўгустам (па нараджэнні – Гай Актавій Турын, пасля – Гай Юлій Цэзар Аўгуст), які быў унучатым пляменнікам і афіцыйным прыёмным сынам Гая Юлія Цэзара, адбылася ўжо пасля забойства апошняга (44 г. д.н.э.), калі Антоній і Актавіян дзялілі ўладу ў Рымскай Імперыі (32 г. д.н.э.).

19 Насамрэч, Гней Пампей Вялікі загінуў яшчэ падчас вайны з Цэзарам за ўладу (48 г. д.н.э.), а Марк Ліцыній Крас і таго раней, у 53 г. д.н.э., пасля бітвы з парфянамі пры Карах.

20 Нумеры, прэпасіты – ураднікі ў Візантыйскай імперыі.

21 Парфіра – тканіна чырвонага колеру.

22 Вісон – тонкая тканіна белага, радзей – залацістага, колеру.

23 Відаць, маецца на ўвазе Святаслаў Ігаравіч, да якога дапасуецца вобраз Усяслава “Чарадзея” Брачыславіча.

24 Канстанцін-град – Канстанцінопаль (Царград).

25 Сердалік – паўкаштоўны мінерал яркага чырвона-жоўтага або чырвонага колеру.

26 Залога (у арыгінальным дакуменце – “осада”) – ваяры, што складаюць ганізон замку, фартэцыі, гораду і г.д.; “астрогу залажыць не было кім” – “няма з каго скласці залогу замку”

27 “Зёлкі” – тут, відавочна, - порах ды іншыя інгрыдыенты для артылерыі, і, магчыма, гранатаў.

28 Выяздная варта.

29 Пішчаль – від ручной агняпальнай зброі.

30 Новаахрышчаныя – прадстаўнікі пачаткова нехрысціянскага насельніцтва ВКМ (напрыклад, тыя ж татары), якія на службе прыймалі хрысціянства, у адрозненне ад “татараў” – тых, якія заставаліся мусульманамі.

31 “Северскі паход” – паход на Ноўгарад-Северскі.

32 Людзі лепшыя і людзі горшыя – сацыяльныя катэгорыі. Лепшыя – знатныя, горшыя – простага стану.