Сказанне аб князях Уладзімірскіх.

З гісторыі Ханаанскай і Арфаксада, першага нашчадка Ноя, які нарадзіўся пасля патопу. Па бласлаўленні бацькі Ноя ўвесь сусвет быў падзелены на тры часткі між трыма сынамі ягонымі – Сімам, Хамам ды Яфетам. За нядбайнасць быў Хам пазбаўлены бацькоўскага блаславення, таму што не пакрыў нагаты бацькі свайго, Ноя, калі той упіўся віном. Як працвярэзіўся Ной ад віна і даведаўся, што зрабіў над ім меншы сын ягоны, то мовіў: “Хай будзе пракляты Хам, хай будзе ён рабом у братоў сваіх”. І блаславіў ён двух сыноў сваіх, Сіма і Яфета, якія прыкрылі бацьку свайго, не пазіраючы на яго, каб ня бачыць нагаты ягонай. І блаславіў ён Сімава сына Арфаксада, каб пасяліўся ён ў зямлі Ханаанскай. І нарадзіліся ў Арфаксада два сыны-блізняты: імя аднога – Мерсем, іншага – Хус, яны былі заснавальнікамі Егіпту. І пайшлі ад іх шматлікія нашчадкі па родах іхніх. Хус пайшоў у далёкія крэсы Індыйскай краіны, і ягоныя нашчадкі адтуль распаўсюдзіліся на ўсход; нашчадкі ж Мерса распаўсюдзіліся ажно да нас. Нашчадкі Яфета насялілі паўночныя краіны да далёкай поўначы. І гаспадарыў нехта з таго ж роду, імём Фарыс, у Калаўрыйскіх краінах і заснаваў горад у імя сваё па назве Арфакс. Праўнук жа ягоны, на імя Гайдуварый, быў першым стваральнікам астралогіі ў Асірыі, ва ўладаннях нашчадкаў Сіма, а пасля яго быў Сеостар. Гэты ж Сеостар самым першым на зямлі ўкняжыўся ў Егіпце, і па нашчадках ягоных мінула шмат гадоў. І з роду ягонага паходзіў і Фелікс, які кіраваў усім сусветам. Пасля ж Фелікса, па тым, як мінула шмат гадоў, загаспадарыў нейкі цар у Егіпце, які паходзіў з таго ж роду, меў на імя Нектанаў, быў ён волхв, ад яго ў Алімпіяды, жонкі Філіпа, нарадзіўся Аляксандар Македонскі. Аляксандар быў другім уладаром сусвету і валодаў ім дванаццаць гадоў, а ўсяго ён жыў трыццаць два гады; перад сконам ён перадаў Егіпет свайму палкаводцу Пталямею. Маці ж Аляксандрава пасля смерці сына свайго вярнулася да бацькі свайго Фола, цара эфіопскага. Фол жа аддаў яе другі раз замуж за Віза, сваяка Нектанава. Віз жа нарадзіў ад яе дачку і назваў яе Анціяй; ён заснаваў горад у Сасвенах і назваў гэты горад, які зараз называюць Царградам, у гонар імя свайго і сваёй дачкі, Візантыя. Ад Аляксандра Македонскага да Пталямея Леправатага налічвалася дваццаць два Пталямеі.

У Пталямея Леправатага была дачка найразумная, на імя Клеапатра, яна кіравала Егіпецкім царствам разам з бацькам сваім Пталямеем. І ў гэты час Юлій, кесар¹⁶ рымскі, паслаў зяця свайго Антонія, стратыга¹⁷ рымскага, ваяваць ў Егіпет. Калі Антоній прыйшоў з велізарынм войскам па сушы ды па моры, каб захапіць Егіпет, то Клефпатра паслала да Антонія, стратыга рымскага, сваіх паслоў з багатымі дарамі, мовячы: “Ці ведаеш, о, стратыг, пра егіпецкія багацці? Лепей з мірам цараваць, чым у шаленстве праліваць кроў чалавечую”. Зміласцівіўся Антоній і ўзяў Егіпет без праліцця крыві, і выйшла за яго замуж найразумная царыца Клеапатра; і загаспадарыў Антоній у Егіпце. І Юлій, кесар рымскі, пачуўшы аб свавольстве Антонія, паставіў брата свайго Аўгуста стратыгам над ваяводамі і паслаў яго з чатырма іншымі братамі сваімі і з усёй сілай рымскай на Антонія¹⁸. І, прыйшоўшы, Аўгуст захапіў Егіпет, і забіў зяця свайго Антонія, і сам загаспадарыў у Егіпце. Узяў ён і Клеапатру-царыцу, дачку Пталямея Леправатага, і накіраваў яе ў Рым на караблях разам з захопленымі вялікімі багаццямі егіпецкімі. Яна ж мовіла: “Лепей мне царыцай егіпецкай памерці, чым быць прывезенай палонніцай у Рым”, - і забіла сябе змяінай атрутай.

На Юлія ж паўсталі ваяводы Брут, Пампей і Крас¹⁹ і забілі яго ў Рыме. І неўзабаве да Аўгуста ў Егіпет прыйшлі звесткі аб гібелі Юлія, і моцна зажурыўся ён ад паведамлення аб смерці брата. І, не чакаючы, склікаў сваіх ваяводаў, і ваенначальнікаў, і нумераў, і прэпасітаў²⁰ і абвесціў ім аб смерці Юлія, цэзара рымскага. Яны ж ўсе, рымляне і егіпцяне, адзінагалосна ўсклікнулі: “О, найслаўны стратыг, Юлія-кесара, брата твайго, уваскрэсіць ня можам, а тваю вялікасць шлюбуем вянцом рымскага царства”. І апранулі яго ў аддзенні Сеостра, першага цара Егіпту: у парфіру²¹ і вісон²², і падпаясалі яго пасам Дзермлідавым, і усклалі на галаву мітру Пора, цара індыйскага, якую прынёс Аляксандар Македонскі з Індыі, і накінулі яму на плечы мантыю цара Фелікса, які валодаў усім сусветам, і разам усклікнулі гучным голасам: “Радуйся, Аўгуст, цэзар рымскі і ўсяго сусвету!”

У год 5457 (51 г. д.н.э.) Аўгуст, кесар рымскі, пайшоў у Егіпет, дзе царавалі ўладары з егіпецкага роду Пталямеяў, са сваімі ваяводамі. І сустрэў яго Ірад, сын Антыпатра, дапамагаючы яму з вялікай ахвотай і ваярамі, і ежай, і падарункамі. І Бог аддаў Клеапатру і Егіпет у рукі Аўгусту. Аўгуст жа пачаў збіраць даніну з усяго сусвету. Брата свайго Патрыкія паставіў царом Егіпту; Аўгусталія, іншага брата свайго, паставіў уладаром Александрыі, Ірада ж, сына Антыпатра, аскаланіцяніна, за тое, што той ушанаваў яго, паставіў царом над Юдэямі ў Іерусаліме; Азію ж даў Еўлагерду, сваяку свайму; Ілірыка ж, брата свайго, паставіў уладаром ў вярхоўях Істру; а Пруса, сваяка свайго, паслаў на берагі Віслы-ракі ў горад Мальбарк, і Торунь, і Хівойні, і найслаўны Гданьск, і у ва многія іншыя гарады па рацэ, што завецца Нёманам і ўпадае ў мора. І жыў Прус вельмі шмат гадоў, да чацвертага пакалення; і з тых часоў да нашых дзён завецца гэтае месца Прускай зямлёй.

І вось у той час нейкі ваявода наўгародскі на імя Гастамысл перад сконам сваім склікаў усіх кіраўнікоў Ноўгараду і сказаў ім: “О, мужы наўгародскія, раю я вам, каб паслалі вы ў Прускую зямлю мудрых мужоў і заклікалі б сабе з тамтэйшых родаў уладара”. Яны пайшлі ў Прускую зямлю і знайшлі там нейкага князя на імя Рурык, які быў з рымскага роду Аўгуста-цара. І ўмалілі князя Рурыка паслы ад усіх наўгародцаў, каб ішоў ён да іх княжыць. І князь Рурык прыйшоў у Ноўгарад разам з двума братамі; адзін з іх быў на імя Трувор, а другі – Сінявус, а трэці – пляменнік яго на імя Алег. З тых часоў стаў звацца Ноўгарад Вялікім, і пачаў першы княжыць у ім вялікі князь Рурык.

А чацвертае калена ад вялікага князя Рурыка – вялікі князь Уладзімір, які прасвяціў Рускую зямлю святым хростам у год 6496 (988). А ад вялікага князя Уладзіміра чацвертае калена – праўнук ягоны Ўладзімір Усеваладавіч Манамах. Калі сеў ён на вялікае княжэнне ў Кіеве, то пачаў раіцца з князямі сваімі, і з баярамі, і з вяльможамі, так мовячы: “Няўжо я горш за тых, што да мяне царавалі і валодалі харугвамі царства вялікай Русі, такіх, як князь вешчы Алег, які хадзіў і ўзяў з Царграду вялікую даніну для ўсіх ваяроў сваіх і шчасліва дадому вярнуўся, або як Усяслаў Ігаравіч²³, князь вялікі, які таксама хадзіў на Канстанцін-град²⁴ і яшчэ больш цяжкай данінай яго абклаў. А мы, Боскай міласцю, узялі ў спадчыну пасад сваіх прашчураў і бацькі свайго вялікага князя Ўсевалада Яраславіча, і спадчыннікі таго ж уганаравання ад Бога. Зараз чакаю рады ад Вас, майго двара, князёў, баяраў, і ваяводаў, і ад усяго хрысталюбівага воінства; няхай славіцца імя святой жыццядайнай Тройцы сілай вашай харобрасці з Божай дапамогай і нашай воляй; якую ж мне раду дасцё?” Так адпаведалі вялікаму князю Ўладзіміру Ўсеваладавічу ягоныя князі, і баяры, і ваяводы: “Сэрца царова ў руцэ Божай, а мы ёсць рабамі тваімі”. Тады вялікі князь Уладзімір збірае ваяводаў умелых і мудрых і ставіць начальнікаў над вайсковымі атрадамі – тысяцкіх, сотнікаў, пяцідзесятнікаў; і, склікаўшы многія тысячы ваяроў, скіроўвае іх у Фракію, вобласць Царграду; і заваявалі большую частку яе, і вярнуліся з багатай здабычай.

У той час уладарыў у Царградзе дабрадзейны цар Канстанцін Манамах і ваяваў ён тады з персамі і лацінянамі. І прыняў ён мудрае царскае рашэнне – скіраваў паслоў да вялікага князя Ўладзіміра Ўсеваладавіча: Неафіта, мітрапаліта эфескага, і з ім двух біскупаў, мілітынскага і мітылінскага, і антыяхійскга стратыга Анціпа, іерусалімскага намесніка Яўстафія і іншых сваіх знатных вяльможаў. З шыі сваёй зняў ён жыццядайны крыж, зроблены з жыццядайнага дрэва, на якім быў укрыжаваны сам уладар Хрыстос. З галавы ж сваёй зняў ён вянец царскі і паклаў яго на талерку залатую. Загадаў ён прынесці сердалікавы²⁵ кубак, з якога Аўгуст, цэзар рымскі, піў віно, і аплечча, якое ён на плячах сваіх насіў, і ланцуг, скаваны з аравійскага золата, і шмат іншых падарункаў царскіх. І перадаў ён іх мітрапаліту Неафіту з біскупамі і сваім знатным паслом, і скіраваў іх да вялікага князя Ўладзіміра Ўсеваладавіча, так кажучы з мальбою: “Прыймі ад нас, о багалюбівы і дабраверны князь, на славу тваю і гонар гэтыя шчырыя дары, якія ад самага пачатку твайго роду і тваіх продкаў з’яўляюцца царскім жэрабем, каб шлюбавацца імі на стол твайго вольнага і самаўладнага царства. Прыймі і тое, пра што будуць маліць цябе нашыя пасланцы – мы ад тваёй вялікасці просім міра і любові: тады царква Божая зацвердзіцца, і ўсё праваслаўе ў спакоі будзе пад уладай нашага царства і твайго вольнага самаўладства вялікай Русі, так што зараз будзеш ты звацца багавенчаным царом, шлюбаваным гэтым царскім вянцом рукою свяцейшага мітрапаліта Неафіта з біскупамі”. І з тых часоў вялікі князь Уладзімір Усеваладавіч стаў звацца Манамахам, царом вялікай Русі. І быў пасля таго ва ўсе часы з царом Канстанцінам у міры й любові З тых часоў і да нашых дзён тым вянцом царскім, які прыслаў грэцкі цар Канстанцін Манамах, вянчаюцца вялікія князі ўладзімірскія, калі ставяцца на вялікае княжэнне рускае.

У часы ж царавання Канстанціна Манамаха адлучыўся ад Царградскай царквы і ад сапраўднай веры адыйшоў рымскі папа Фармоз і ўхіліўся ў лацінства. Тады цар Канстанцін і свяцейшы патрыярх Іларый загадалі сабрацца на сабор у цароўным горадзе свяцейшым патрыярхам – александрыйскаму, антыяхійскаму і іерусалімскаму. І па іх радзе дабрадзейны цар Канстанцін Манамах са святым Сусветным саборам з чатырох патрыярхаў, мітрапалітаў, біскупаў і святароў выключылі імя папы з царкоўных узгадак і адлучылі яго ад чатырох патрыярхаў. І ад праваслаўнай веры адпалі і з тых часоў і па гэты дзень лытаюць, таму і завуцца лацінянамі. Мы ж, праваслаўныя хрысціяне, верым у Святую Тройцу – безпачатковага Айца з адзінародным Сынам і з найсвятым адзінасутным і жыццядайным Духам у адзіным Бостве, і веруем у яе, і славім, і шануем.

Наступныя дакументы дазволяць вам паглядзець на Вялікае Княства Літоўскае і Рускае і ліцвінаў пачатку ХVІІ ст., так бы мовіць, з таго боку барыкадаў, вачыма маскоўскіх дваранаў, князёў і баяраў, афіцэраў і ваяводаў, якім давялося сутыкнуцца з літоўскімі войскамі падчас кампаніі 1615 году. Аддзел лёгкай конніцы ВКЛР на чале з палкоўнікам Лісоўскім зрабіў летам-восенню 1615 г. дзёрзкі рэйд углыб маскоўскіх земляў. Гэтыя крыніцы - справаздачы, дасланыя маскоўскімі ваяводамі ў Разрадны прыказ, дапоўненыя рашэннем баяраў па кожнай з іх, “распытныя словы” – паказанні чалавека, што быў у палоне ў Лісоўскага і інш. Яны распавядаюць пра падзеі літаральна некалькіх дзён – прыблізна з 31 жніўня па 8-10 верасня.

Асноўная ваша мэта пры працы з гэтымі крыніцамі – не зафіксаваць канкрэтныя падзеі, яны носяць даволі дробны і лакальны характар, а паглыбіць разуменне сутнасці сацыяльна-дзяржаўнага ладу ВКМ. Пастарайцеся ўбачыць ускосныя звесткі, якія дапамогуць вам вырашыць пастаўленую задачу.