4. Omów charakterystyczne cechy polskiej poezji dworskiej epoki baroku, posługując się takimi pojęciami jak: marinizm, konceptualizm, puenta.

Nurt dworski był kosmopolityczny, z niechęcią odnosił się do rodzimych, polskich tradycji. Poezja dworska miała zaskakiwać odbiorcę, bawić i uatrakcyjniać dworskie spotkania i przyjęcia, wreszcie dowodzić mistrzostwa autora. Centrum kultury europejskiej tamtych czasów były Włochy, Hiszpania, Anglia, w mniejszym stopniu Francja.

Przedstawiciele nurtu dworskiego w polskiej literaturze barokowej często nawiązywali, a także wiele czerpali z dzieł tych wybitnych twórców. Wpływom tym uległ m.in. Jan Andrzej Morsztyn (1620-1693). Związany z rodem Lubomirskich, zyskał opinię niezwykle inteligentnego i wykształconego dworzanina. Był jednym z przywódców stronnictwa profrancuskiego w Polsce. Za intrygi na rzecz Francji, sejm oskarżył go o zdradę stanu i poeta musiał uciekać za granicę. Sławę przyniosła mu głównie twórczość poetycka, stała bowiem na bardzo wysokim – europejskim poziomie. Był on najwybitniejszym polskim marinistą, czerpał ze wzorów Giambattisty Marino. Jego poezję cechuje kunsztowność, wyrafinowanie, nagromadzenie dużej ilości środków stylistycznych. Koncentrował się głownie na formie i stylistyce utworu, ale pragnął równocześnie zaszokować odbiorcę pomysłem – konceptem (stąd inna nazwa marinizmu – konceptyzm). Jan Andrzej Morsztyn pozostawił po sobie dwa zbiory wierszy „Kanikuła albo psia gwiazda” 1647 i „Lutnia” 1661.

Jego ulubioną tematyką była filozofia przemijania, śmierci i kondycji człowieka oraz miłość. Zalecał przy tym by korzystać z uroków życia, sławił rozkosz, zmysłowość i dworski flirt, z tego względu jego twórczość zalicza się do nurtu „poezji światowych rozkoszy”. Innym przedstawicielem tego nurtu był Hieronim Morsztyn.

Doskonałym przykładem twórczości J.A Morsztyna jest sonet „Do trupa”. W nowatorski sposób zestawił tematykę miłosną z zagadnieniem śmierci. Koncept utworu oparł na porównaniu człowieka nieszczęśliwie zakochanego do trupa. „Leżysz zabity i jam też zabity” – przyczyny tego stanu są jednak zupełnie różne i przedstawione są w postaci oryginalnych antytez, które mają podkreślić kontrast między obydwiema sytuacjami.

„Ty - strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,

Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,

Ty jawne świece, ja mam płomień skryty...”

W utworze tym Morsztyn zastosował wiele środków stylistycznych. Korzysta z anafor, środka polegającego na wielokrotnym powtarzaniu tego samego zwrotu - „Ty”. W celu spotęgowania wyrazu korzysta z hiperboli, a także z metafor charakterystycznych dla konceptyzmu, ukazując uczucie jako ogień palący i niszczący serce cyt.:

„(...), a jam w piekielnej śrzeżodze /upale/.”

Zakochany jest niewolnikiem swoich zmysłów:

„Jam zawarł zmysł w okropnej ciemności,

Ty masz związane ręce, ja wolności

Zbywszy, mam rozum łańcuchem powity.”

Na równie zaskakującym koncepcie oparł Morsztyn swój utwór pt. „Niestatek”, w którym ciąg wyliczeń przedstawiających sytuacje niezgodne z naturą świata, zostaje podsumowany zaskakującą puentą. Poecie wydaje się o wiele bardzie prawdopodobne m.in. pochwycenie wiatru i promieni słonecznych, uspokojenie słowem wzburzonego morza, ugaszenie łzami Etny, „prędzej niemy zaśpiewa” - „Niźli będzie stateczna która białogłowa”. Dla ukazania tej w sumie błahej prawdy posłużył się bardzo rozbudowaną formą, wykorzystując przy tym anafory, wyliczenia, hiperbole. Wiersz ma charakter żartu dworskiego i jest doskonałym przykładem przewagi formy nad treścią, ważnej cechy w dworskim nurcie poezji.

Innym przykładem dworskiego twórcy był Daniel Naborowski (1573-1640). Ten wybitny poeta kształcił się między innymi w Bazylei, Orleanie, pobierał nauki u samego Galileusza. Związał się z kalwińskim dworem Radziwiłłów. Najczęściej w swych utworach poruszał tematykę przemijania, pozycji człowieka, kruchości jego istnienia. Wiersz pt. \"Krótkość żywota” jest efektem refleksji nad ulotnością i przemijalnością ludzkiego życia. Dla Naborowskiego życie to krótkie i ulotne mgnienie, znikome i często nieuchwytne w porównaniu z ogromem wieczności. Człowiek jawi się jako drobina, a jego życie trwa niespełna „czwartą częścią mgnienia”. Jego egzystencja to \"dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt\". Nieustannie poddawany jest on działaniu płynącego czasu. Na świecie nic nie trwa wiecznie, wszystko przemija. Ze względu na poruszaną tematykę, poezję Naborowskiego zalicza się często do nurtu metafizycznego.