6. Wskaż cechy renesansowe I barokowe w sonecie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego «o nietrwałej miłości świata tego». Podaj definicję sonetu.

«O nietrwałej miłości świata tego»

I nie miłować ciężko, i miłować

Nędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzione

Myśli cukrują nazbyt rzeczy one,

Które i mienić, i muszą się psować.

Komu tak będzie dostatkim smakować

Złoto, sceptr, sława, rozkosz i stworzone

Piękne oblicze, by tym nasycone

I mógł mieć serce, i trwóg się warować?

Miłość jest własny bieg bycia naszego,

Ale z żywiołów utworzone ciało

To chwaląc, ca zna początku równego,

Zawodzi duszę, której wszystko mało,

Gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności,

Samej nie widzi, celu swej miłości.

Dwie miłości - Rytmy albo wiersze polskie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Z pierwszymi działającymi w Polsce jezuitami związany był Mikołaj Sęp Szarzyński (1550-1581). Być może pod ich wpływem poeta porzucił protestantyzm i stał się gorliwym katolikiem. Jego jedyną książkę, Rytm abo wiersze polskie (wydaną pośmiertnie w roku 1601), wypełnia poezja religijna.

Na kartach tego nie­wielkiego tomiku odkrywamy nową wizję świata. Majestatyczny porządek kosmosu, który znamy z Hymnu Ja­na Kochanowskiego. Rytmach przeradza w chaos gwałtownych obrotów rozpędzonego nieba.

Sensem ludzkiego życia jest według Sępa miłość:

Miłość jest własny bieg bycia naszego...

(Sonet V)

Ale są dwie miłości: miłość zła, do rzeczy materialnych, przemijających, i miłość dobra, do Boga. Człowiek kocha to, co poznaje swoimi zmysłami: „złoto", „sceptr" (czyli berło, symbol władzy), „sławę", „rozkosz" i „piękne oblicze" (czyli drugiego człowieka). Ta miłość nie przynosi mu jednak szczę­ścia. Trzeba bowiem kochać Boga, prawdziwy cel ludzkiej miłości.

W renesansowym Hymnie Jana Kochanowskiego piękno Boga objawiało się przez piękno świata. Kochając świat, człowiek oddawał więc hołd jego Stwórcy. W Rytmach Szarzyński żąda ostatecznego wyboru: albo Bóg, albo świat; albo „niestałe dobra", albo „własna szczęśliwość", którą „Bogiem zowiemy" (Sonet V).

Sęp nie wierzy już - tak jak twórcy renesansu - w godność i siłę czło­wieka. Dlatego - bez Bożej pomocy - bohater jego wierszy skazany jest na klęskę. Poetę niepokoi przedziwny, tajemniczy związek między Stwórcą i stworzeniem. Dlaczego Bóg, który jest nieskończoną doskonałością, w taje­mniczy sposób pragnie i potrzebuje niedoskonałej ludzkiej miłości? Przecież miłość do Boga możliwa jest wyłącznie dzięki łasce, którą on sam tylko może dać człowiekowi.

Sonet jest odmianą liryki wywodzącą się z XIII-wiecznej Italii, jednym z jego twórców był Petrarka. Wiersz taki tworzą cztery strofy – dwie czterowersowe i dwie trzywersowe o regularnym układzie rymów (np. abab cdc ede).

Ważną rolę w sonecie pełni jego puenta, streszczająca bądź podsumowująca problem zarysowany w utworze.

2. W jaki sposób wzór rycerza odżywa w kulturze polskiego baroku, a w jaki sposób w kulturze polskiego oświecenia.

Epokę Oświecenia w dziejach kultury polskiej utożsamia się tradycyjnie z okresem trzydziestoletnich rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego, zakończonych trzecim i ostatnim rozbiorem kraju, kładzącym koniec niepodległości państwa.

Wśród ludzi tych czasów wyodrębniły się dwa typy znamienne, niekiedy krzyżujące się z sobą – typ działacza politycznego i typ pracownika naukowego – związane wspulnotą celu, służbą Ojczyźnie. W ogniu walk politycznych czasu Sejmu Czteroletniego powstają więc i hartują się zawodowi działacze, którzy czynem i słowem, w obradach, w książkach i rozprawach, w prasie wreszcie, mimo niepowodzeń, mimo prześladowań i pobytów w więzieniu, niezłomnie kroczą obranymi torami, organizując konspiracyjne zespoły szermierzy wolności. Grupa druga to «przyjaciele nauki», miłośnicy nauki, uprawiający ją w przekonaniu, iż człowiek oświecony, idący za przewodem rozumu, bezpieczny jest i wolny od słabości natury ludzkiej, których źródłem jest ciemnota, przesąd, zabobon.